መስከረም ዝም ብሎ ወር ብቻ አይደለም። መስከረም ለኢትዮጵያ ውበቷ፣ ቀለሟ፣ ትዕምርቷ፣ የባህር ሃሳቧ መባቻ ነው። መስከረም በባህሉ፣ በትውፊቱ፣ በኪነ እና ስነ-ቃሉ ልዩ ሥፍራ ይሰጠዋል። እንደ መስከረም ክብር፣ ሞገስ እና ፀጋ የተቸረው የትኛው ወር ይሆን? ሀገሬው ለቆንጆ ልጁ ስም ሲያወጣ ‘መስከረም’ እንጂ በሌላ ወር ሰይሞ አያውቅም። በኢትዮጵያ ምድር መስከረም ለሰው ልጅ ብቻ ሳይሆን ለእንስሳት እና አዕዋፋት ራሱ ልዩ ጊዜ ነው። 'አገር፣ ቀለም፣ ዘመን' እንደሸማው ድርና ማግ ከሚሆኑባቸው ወራት አንዱ መስከረም ነው። መስከረም አገርኛ አለባበስ፣ አገርኛ ዝማሬ፣ አገርኛ ጨዋታ፣ አገርኛ ትውፊትና ቀለም በተግባር ይታይበታል። መስከረም ሁለንተናዊ ውበቱ ድንቅ ነው፤ ትዕምርቱም ጉልህ ነው። መስከረም የብዙ ድምቀቶች መታያ ወር ነው። ዘመን መለወጫ መስከረም 1 ቀን ‘ርዕሰ ዓውደ- ዓመት’ ይሰኛል። የባህር ሐሳብ ሊቃውንት መስከረም ለምን የዘመን መለወጫ እንደሆነ ሲያትቱ “ብርሃናት /ፀሐይ፣ ጨረቃ፣ ከዋክብት/ የዓመት ዑደታቸውን በጳጉሜ ወር ጨርሰው በመስከረም ወር ስለሚጀምሩ ነው” ይላሉ። ’አበባዬ ሆይ፤ አበባዬ ሆይ’ የሚሉ ሕፃናት ተስፋና ምኞታቸውን በወረቀት ያቀልማሉ፤ የአበባ ስዕላት ይዘው በየደጃፉ ይሯሯጣሉ፤ የ’ዕደጉ’ ምርቃት ያገኛሉ፤ በደስታ ይፈነድቃሉ። በዚህ ድባብ ነው እንግዲህ መስከረም የግዑዛንም የሕይወታውያንም የነፃነት፣ የተስፋና የፍቅር ወርኅ ተደርጎ የሚናፈቀው። በመስከረም ምድር በዕንቁጣጣሽ ትፈካለች፤ በአበቦች ታጌጣለች፤ ውኆች ይጠራሉ። ሰማዩም የክብረ-ሰማይ ብርሃኑን ያጎላል። ጥቁር ደመና ጋቢ ይገፈፋል፤ ክዋክብት እንደፈንዲሻ በዲበ-ሰማይ ይደምቃሉ። ዕጽዋትና አዝዕርት እንቡጦች ይፈነዳሉ። የመብረቅ ነጎድጓድ ተወግዶ የሰላምና የሲሳይ ዝናብ ይዘንባል። በ’ዕንቁጣጣሽ’ ምድር ብቻ አይደለችም የምትዋበው። መስከረም ለሰው ልጆችም በተለይም ለወጣቶች የፍቅር፣ የእሸት እና የአበባ ወር ነው። የሰላም፣ የንጹህ አየር፣ የጤና ድባብ ያረብባል። የጋመ በቆሎ እሸት ጥብስ፤ ቅቤ ልውስ፤ ቅቤ በረካ ይናፈቃል። የተጠፋፋ ዘመድ አዝማድ ይገናኛል። ‘ሰኔ መጣና ነጣጠለን’ ብለው ወርኃ ሰኔን የረገሙ ተማሪዎች ተናፋቂያቸውን ያገኛሉና ‘መስከረም ለምለም’ ብለው ያሞካሹታል። የገበሬው የሰብል ቡቃያ ያብባል፤ እሸት ያሽታል። ጉዝጓዝ ሣር፣ ትኩስ ቡና ይሽታል። ደመራ ወመስቀል ደመራ መጨመር፣ መሰብሰብ፣ መከመር መሆኑን ሊቃውንት ይገልጻሉ፡፡ ኪዳነ ወልድ ክፍሌም በመዝገበ ቃላት መጽሐፋቸው ደመራ የሚለውን ቃል ደመረ ከሚለው የግእዝ ቃል የወጣ መሆኑን ያስነብባሉ፡፡ የበዓለ መስቀል ዋዜማ እንጨቶች የሚደመሩበት ስለመሆኑም ያስረዳሉ፡፡ መስቀል በእርሱ ላይ የተሰቀለውን ክርስቶስን ያሳስባል፡፡ ሰውና ፈጣሪን ለዘመናት ለይቶአቸው የነበረው የጠብ ግድግዳ የተናደበትና ሞት ድል የሆነበት የፍቅር ዓርማ መሆኑን የሀይማኖት አባቶች ይገልጻሉ፡፡ ንግሥት ዕሌኒ መስከረም 16 ቀን ደመራ ደምራ በጢስ ምልክት ተመርታ መስቀሉን ከተቀበረበት ለማውጣት ቁፋሮ ያስጀመረችበትን ቀን ምክንያት በማድረግም የመስቀል ደመራ በዓል ይከበራል፡፡ የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ-ክርስቲያንም ለመስቀል ችቦ እያበሩ በዓሉን በሆታ በእልልታ በስብሐተ እግዚአብሔር ያከብሩታል፡፡ መስከረም 16 እና 17 ቀን የሚከበረው የደመራ መስቀል በዓል ከሃይማኖታዊ አስተምህሮው ባለፈ ባህላዊ ትውፊትነቱ የጎላ በመሆኑ በአብዛኛው ኢትዮጵያዊያን ዘንድ ይናፈቃል። ደመራና መስቀል የአንድነት፣ የፍቅር፣ የይቅርታ፣ አብሮነት፣ የምስጋና፣ የተስፋ… እሴቶች የሚገለጹበት ባህላዊ እና ሃይማኖታዊ ክብረ-በዓል ነው። የኢትዮጵያ የመስቀል በዓል አከባበር በተባበሩት መንግሥታት የሳይንስ የትምህርት እና ባህል ተቋም መዝገብ ውስጥ በዓለም ቅርስነት ከተመዘገቡ የማይዳሰሱ ቅርሶች መካከል አንዱ ነው፡፡ መስቀል በአንዳንድ የኢትዮጵያ አካባቢዎች ርዕሰ ዓውደ-ዓመት ይመስላል። በደቡብ ኢትዮጵያ መስቀል ከሃይማኖታዊ ይዘቱ ባህላዊ ጎኑ ይጎላል። መስቀልን ከሁሉም በዓላት የበለጠ ይናፍቁታል። የተራራቁ ቤተሰቦች የሚገናኙበት የፍቅር፣ የደስታና የእርቅ በዓል ነው መስቀል። በጋሞ ብሔረሰብ ባህል ለሰው ብቻ ሳይሆን ለእንስሳቱም ልዩ መኖ እንደሚቀርብላቸው ይነገራል። መስቀል በጉራጌዎች ዘንድ እንደ አውራው በዓል ይቆጠራል። ለመስቀል ዓመቱን ሙሉ ዝግጅት ይደረጋል። አባወራው ሰንጋ ለመግዛት፣ እማወራ ማጣፈጫውን ለማዘጋጀት፣ ወጣቶች ደመራና ደቦት ለማዘጋጀት፣ ልጆች ምርቃት ለመቀበል የየራሳቸውን ይዘጋጃሉ። ቤተሰብ ወዳጅ ዘመድ የሚጠያየቅበት፣ ጥላቻና ቂም በፍቅርና በይቅርታ የሚታደስበት ነው። የመስቀል በዓል በሁሉም የኢትዮጵያ አከባቢዎች በልዩ ድምቀት ከሚከበሩት በዓላት መካከል አንዱ ሲሆን እንደየአከባቢዎቹ ባህልና ትውፊት መሠረትም በተለያዩ ኃይማኖታዊና ባህላዊ ሁነቶችም ይከበራል፡፡ መስቀል የወል ክብረ በዓል ነው። የመስቀል ዕለት (መስከረም 17) በግ ይታረዳል። እህል ውሃ ቀርቦ የመንደሩ ሰው በጋራ ሲጫወት ይውላል፤ በሕብረት ይበላል። ኢሬቻ ኢሬቻ ከመስከረም ደማቅ መልኮች አንዱ ነው። የኦሮሞ ህዝብ በአንድነት የሚያከብረው ልዩና የማንነቱ መገለጫ የሆነው ኢሬቻ የምስጋና፣ የሰላምና የወንድማማችነት ምልክት ነው፡፡ በኦሮሞ ሕዝብ ባህል ዘንድ ኢሬቻ የሚከበረው ዝናብን፣ ሰላምን፣ ምርት እና የትውልድን ቀጣይነት የሚሰጥ ፈጣሪ በመሆኑ ጤናንና በረከትን የሚችረው እሱ 'ዋቃ' ወይም ፈጣሪ በመሆኑ ምስጋና ለማቅረብ ነው። የገዳ ስርዓት አንዱ አካል የሆነው ኢሬቻ የኦሮሞ ሕዝብ በረጅም ጊዜ የሕይወት ውጣ ውረድ ፈጣሪውን የሚያመሰግንብት ባህል፣ ማንነት፣ ስርዓትና ልምድ ነው። በዓመት ሁለቴ በሚከበረው ኢሬቻ በዓል በአባገዳዎች መሪነት የኦሮሞ ሕዝብ ፈጣሪን የማመስገኛና መማጸኛ ነው። የተራራ ኢሬቻ (ኢሬቻ ቱሉ) የሚከበረው የበጋው ወራት አልፎ የበልግ ዝናብ በሚጠበቅበት ወቅት ነው። በዚህም ፈጣሪ ''እርጥበት አትንፈገን፣ ወቅቶች ጊዜያቸውን ጠብቀው ይምጡ፣ የዝናብ ንፋስ ስጠን'' በማለት ይለምናሉ። የመልካ (የውኃ ዳርቻ) ኢሬቻ የሚከበረው በመስከረም ወር አጋማሽ፣ ከደመራ ወይም ከመስቀል በኋላ ባለው ቅዳሜና እሁድ ነው። ይህም በሆራ ፊንፊኔና በሆራ አር ሰዲ ይከበራል። በዚህም የክረምት ወራት የዝናብ፣ የደመናና፣ የጭቃና የረግረግ ወቅት አልፎ ለፈካው ወራት በመብቃቱ ምስጋና የሚያቀርብበት ነው። ኢሬቻ ለሰላምና ለእርቅ ትልቅ ስፍራ የሚሰጥ በዓል እንደሆነም ይታመናል። በዕለቱ ሰላም የአምላክ ስጦታ መሆኑ ይነገራል፤ ሰላም ከሁሉም ሀብት በላይ መሆኑም ይገለጻል። በዝናባማው ክረምት በጅረቶችና ወንዞች መሙላት ምክንያት ተራርቀው የነበሩ ቤተ ዘመዶች በባአሉ መከበሪያ ቦታ በባህል ልብሳቸው ድምቀው ይገናኛሉ፤ ይጠያየቃሉ። ኢሬቻ በኦሮሞ ህዝብ ዘንድ ትልቅ ቦታ የሚሰጠው የሰላምና የአብሮነት ምልክት በዓል ነው፡፡ በኦሮሞ ሕዝብ ባህላዊ አለባበሱን በማጌጥ ወደ ክብረ-በዓሉ የሚያመሩ ኢሬቻ አክባሪዎች እርጥብ ሳር እና አደይ አበባን ይይዛሉ። የኢሬቻ በዓል ሲከበር ከሚከወኑ ሥርዓቶች መካከል ሴቶች ሲቄ፣ እርጥብ ሣር እንዲሁም ጮጮ ይዘው ከፊት ሲመሩ አባ ገዳዎች ደግሞ ቦኩ፣ አለንጌ እና ሌሎችንም በበዓሉ ሥርዓት የሚፈቀዱትን ሁሉ በመያዝ ወደ ሥርዓቱ አከባበር ያመራሉ። ጊፋታ ጊፋታ በወላይታ ህዝብ ዘንድ ትልቅ ስፍራ የሚሰጠው ታላቅ በዓል ሲሆን ከትውልድ ወደ ትውልድ ሲተላለፍ የመጣ የአሮጌው ዓመት ማብቅያና የአዲሱ ዓመት መጀመሪያ የመሸጋገሪያ በዓል ነው፡፡ ጊፋታ ማለት ባይራ (ታላቅ)፣ መጀመሪያ እንደ ማለት ሲሆን በሌላ በኩል ጊፋታ ማለት መሻገር ማለት ነው፡፡ ይህም ከአሮጌ ወደ አዲስ፣ ከጨለማ ወደ ብርሃን መሻገር የሚለውን ይገልጻል፡፡ ጊፋታ ሰዎች ብቻ ሳይሆኑ አእዋፋትና የቤት እንስሳትም ጭምር በጋራ የሚያከብሩት በዓል ነው ተብሎ ይታመናል፡፡ የወላይታ ብሔርሰብ የራሱ የሆነ የዘመን መቁጠሪያ አለው፡፡ በወላይታ የዘመን አቆጣጠር ጊፋታ የዓመቱ የመጀመሪያ ወር ስያሜ ነው፡፡ በበዓሉ “Gifaata Gazzee Abuuna Gaylle” ተብሎ ይዘፈናል፡፡ ይህም የበዓሉን ታላቅነት ለመግለጽ ስለመሆኑ ይነገራል፡፡ ጊፋታ መቃረቡ ከሚገለጽበት መንገድ አንዱ የጉልያ ሥርዓት ይጠቀሳል፡፡ ይሄም በአካባቢው ያሉ ዕድሜያቸው ከ15 እስከ 30 የሚደርሱ ወጣቶች የጉልያ ሥነ ሥርዓት ያከናወናሉ፡፡ ጉልያ ማለት ወጣቶቹ ለደመራ የሚሆን እንጨት የሚለቅሙበትና የሚያዘጋጁበት ወቅት ነው፡፡ ጊፋታ ከመከበሩ ቀደም ብሎ አካባቢን ማፅዳት፣ ቤት ማደስና የዕርቅ ሥራ ትልቅ ቦታ ከሚሰጣቸው መካከል ሲሆኑ በጊፋታ ለበዓሉ ድምቀት የሚውል ቅቤ፣ ሠንጋ በሬ፣ አልባሳት፣ ጌጣ ጌጦች፣ የስፌት፣ የሽክላ፣ የብረታ ብረት ምርቶችና ሌሎች ግባቶች የበዓሉ ድምቀት ናቸው፡፡ ግፋታ ሲሸኝ ጥቅምት በገባ በመጀመሪያው ሳምንት ማክሰኞ ሆኖ የሽኝት በሬ ታርዶ ከተበላ በኋላ ቶክ ጤላ የተባለውን ምሽት በችቦ ያባርራሉ፡፡ ዜማ በተቀላቀለበት ጩኸት ችቦ ይዘው ‹‹ኦሎ ጎሮ ባ! ሳሮ ባዳ ሳሮ ያ!›› ይላሉ፡፡ ትርጓሜውም ጊፋታ በሰላም ሄደሽ በሰላም ነይ! ማለት ነው፡፡ ዮ…ማስቃላ በጋሞዎች ዘንድ በየዓመቱ በጉጉት የሚጠበቀው «ዮ ማስቃላ» የዘመን መለወጫ በዓል በመስከረም ወር አጋማሽ ላይ ቅበላው ተከብሮ በዚሁ ወር መጨረሻ «ዮ ማስቃላ» ሽኝት በዓል በድጋሚ በድምቀት ይከበራል። መስከረም ወር የመጀመሪያው ቀን በጋሞ ዞን ”ሂንግጫ” ተብሎ የሚጠራ ሲሆን ይህም አዲሱን ዓመት ለመቀበል ዝግጅት የሚደረግበት ቀን ነው። በጋሞዎች ዘንድ ዓመቱን ሙሉ ገንዘብ በመቆጠብ በዓሉን በድምቀት ለማክበር ዝግጅት ይደረጋል። ወንዶች ለበዓሉ የሚሆን ሠንጋ መግዣ፣ ለልጆች ልብስ እና ጌጣጌጥ ማሟያ፤ እናቶች ደግሞ ለቅቤ፣ ለቅመማቅመም፣ ለባህላዊ ምግቦች እና መጠጦች እህል መግዣ የሚሆን ገንዘብ ያጠራቅማሉ። በጋሞ ዞን የማስቃላ በዓል ለሰው ልጆች ብቻ ሳይሆን ለእንሳስት እና ለአዕዋፋትም ጭምር ነው ተብሎ ይታመናል፤ በዕለቱ ምግብ ከሰው አልፎ ለእንሳስት እና ለአዕዋፍም ይትረፈረፋል። ለከብቶችም የግጦሸ መሬት በየአካባቢው ይከለላል። በተለያዩ አጋጣሚዎች የተጣሉ ታርቀው፣ የተራራቁ ዘመድ አዝማድ እና ወዳጆች ተሰባስበው በዓሉን በጋራ እንዲያከብሩ ማድረግ የጋሞ ማስቃላ በዓል መገለጫ ነው። የመጨረሻው የማስቃላ ሽኝት በዓል እንደየአባወራው አቅም በፈቀደ መጠን የሚፈፀም ነው። በዚህ ዕለት ሁሉም ያለ ፆታ ልዩነት በአደባባይ ላይ ወጥተው ያኑረን እስከ ወዲያኛው እንኖራለን እያሉ ይጨፍራሉ። ከዚህ በኋላ ለመጪው ዓመት በሰላም በጤና ያድርሰን ተባብለው ፈጣሪን በመማፀን ዝግጅቱ ይቋጫል። ያሆዴ መስቀላ የክረምቱ ወራት አልፈው መስኩ በልምላሜና በአደይ አበባ ሲያሸበርቅ በሃድያዎች ዘንድ ትልቅ ዝግጅት አለ - ያሆዴ መስቀላ። “ያሆዴ“ ማለት እንደ ብሔሩ የባህል ሽማግሌዎች ትርጓሜ እንኳን ደስ አላችሁ፤ የሚል የብስራት ትርጉም ያለው ሲሆን ”መስቀላ” ማለት ደግሞ ብርሃን ፈነጠቀ ማለት ነው፡፡ በመሆኑም ያሆዴ መስቃላ ብርሃን ፈነጠቀ እንኳን ደስ አላችሁ የሚል ትርጉም አለው። በዓሉ በወርኃ መስከረም 16 የሚከበር ሲሆን ወሩ ብርሃን፣ ብሩህ ተስፋ፣ ሰላም፣ ፍቅር፣ ረድኤት፣ በረከት የሚሞላበት ተምሳሌት ወር ተደርጎ ይቆጠራል። የሃድያ አባቶች ”ከባለቤቱ የከረመች ነፍስ በያሆዴ መስቀላ ትነግሳለች“ የሚል ብሂል አላቸው። የሃድያ አባቶች እንደ ዘመን መለወጫ የመጀመሪያ ቀን አድርገው በመውሰድ ማንኛውንም ዓይነት ክስተት ከዚያ ጋር አያይዘው እንደሚቆጥሩ ይነገራል። ከመጋቢት ወር ጀምሮ ለከብቶች የግጦሽ ሳር የሚሆን ቦታ ከልሎ በማስቀመጥ የበዓሉ ቀን ከብቶች ተለቀውበት እንዲጠግቡ ይደረጋል። ይህም በአዲስ ዓመት መግቢያ እንኳን የሰው ልጅ እንሰሳትም ቢሆኑ መጥገብ እንዳለባቸውና ሆዳቸው ሳይጎድል አዲሱን ዓመት መቀበል እንዳለባቸው በመታመኑ ልዩ ትኩረት ይሰጣቸዋል። በሌላ በኩል ደግሞ ዓመቱ የጥጋብ ዘመን እንዲሆን ለመመኘት ነው። ጋዜ ማስቃላ እና ዮኦ ማስቃላ የጎፋ ዞን ሕዝቦች የዘመን መለወጫ በዓላቸው ማለትም “የጎፋ ጋዜ ማስቃላ” እና “የአይዳ ዮኦ ማስቃላ”ን ያከብራሉ። የጎፋ እና ኦይዳ ህዝቦች የዘመን መለወጫ የሆኑት እነዚህ በዓላት በየዓመቱ በወርሃ መስከረም ይከበራሉ። የጎፋ ጋዜ ማስቃላ እና የኦይዳ ዮኦ ማስቃላ በዓል የተጣላ የሚታረቅበት፣ የተራበ ጠግቦ ለፈጣሪው ምስጋና የሚያቀርብበት፣ የታረዘ የሚለብስበት፣ ጥላቻ ተወግዶ ፍቅር የሚሰበክበት፣ ፍቅር፣ ደስታ፣ ተስፋ እንደ አደይ አበባ የሚፈካበትና ሁሉም ያለልዩነት የሚያከብሩበት በዓል እንደሆነ ይታመናል። መሳላ መሳላ በከንባታ፣ ጠንባሮና ዶንጋ ብሄረሰቦች ዘንድ በየዓመቱ የሚከበር በዓል ነው። በዓሉ በከምባታ ህዝብ ዘንድ ትልቅ ስፍራ የሚሰጠው ታላቅ የዘመን መለወጫ በዓል ሲሆን የአሮጌው ዓመት ማብቅያና የአዲሱ ዓመት መጀመሪያ የመሸጋገሪያ በዓል ነው፡፡ መሳላ ማለት (ታላቅ)፣ መጀመሪያ እንደ ማለት ሲሆን በዓሉ ከአሮጌ ወደ አዲስ፣ ከጨለማ ወደ ብርሃን መሻገር የሚለውን ይገልጻል፡፡ ከምባታዎች አስራ አንድ ወራት በስራ ካሳለፉ በኋላ የመጨረሻውን አንድ ወር ለበዓሉ ያውሉታል፡፡ የመጀመሪያዎቹን 15 ቀናት በበዓሉ ዝግጅት፣ ቀሪዎቹን ቀናት ደግሞ በሀሴት፣ በመዝናናት፣ በመጫወት በጋራ ያሳልፋሉ፡፡ ሄቦ የየም ብሄረሰብ የዘመን መለወጫ በዓል 'ሄቦ' ይባላል። የሄቦ በዓል በየም ብሄረሰብ ለዓመት ታቅዶና ታስቦበት የሚከበር የብሄረሰቡ ድንቅ ባህላዊ እሴት ያለው በዓል ነው፡፡ ሄቦ ከመስከረም አጋማሽ ጀምሮ በታላቅ ድምቀት የሚከበር ሲሆን ብሔረሰቡ የተለያዩ የበዓል ዝግጅቶችን አዘጋጅቶ ነጭ በቀይ በሆነው ባህላዊ አልባሳቱ ደምቆ በዓሉን ያከብራል። የበዓሉ የመጀመሪያ ዕለት 'ካማ ኬሳ' ይሰኛል። የዕርቅ ቀን ሲሆን በቤተሰብ ውስጥም ሆነ በዘመድ አዝማድ መካከል የተፈጠረ ቅራኔና የሰነበተ ቂም ካለ በሽማግሌዎች አማካይነት ሰላም ወርዶ እርቅ የሚፈፀምበት ነው። 'ካማ ኬሳ' በዋናነት ቂምና ቁርሾን ይዞ ወደ አዲሱ ዓመት ላለመሻገር ሲባል እንደሚፈጸምም ነው የሚገለጸው። ቂምና ቁርሾን ይዞ ወደ አዲሱ ዓመት መሻገሩ ለተለያዩ ማህበራዊ ቀውሶች ሊዳርግ እንደሚችልም በብሔረሰቡ አባላት ይታመናል። ማሽቃሮ የካፊቾ ብሔር የዘመን መለወጫ በዓል “ማሽቃሮ” በመባል ይታወቃል። የካፊቾ የዘመን ለውጥ የክረምት ወቅትን ተከትሎ ይከበራል። የካፋ ህዝብ የማሽቃሮ አዲስ ዓመት ከገበሬው የእርሻ ስራ ጋር የተያያዘ ሲሆን መለያውም ከመዝራት፣ ከእድገት እና ከመኸር ዑደት ጋር የተያያዘ እንደሆነ ይነገራል። የካፋ ንጉስ መቀመጫ በሆነውና በየዓመቱ በዓሉ በሚከበርበት “ቦንጌ ሻንቤቶ” በሚባለው ስፈራ በዓሉ ሲከበር በዞኑ የሚኖሩ ብሔረሰቦችን ባህላዊ እሴቶቻቸውን የሚያሳይ ስነ ስርዓት ያካሂዳሉ። ኢትዮጵያ የብዙ ሀይማኖታዊና ባህላዊ ሀብቶች መገኛ ነች። በሁሉም ማዕዘኖቿ አያሌ ቱባ ሀብቶችን የተቸረች ህብረ ብሄራዊነት የጎላባት ሀገር ነች። በዚህ ጽሁፍ የተወሰኑትን የመስከረም ድምቀቶች ዳሰስን እንጂ የኢትዮጵያ መገለጫዎች አይነተ ብዙ እሴቶቿም እጹብ ድንቅ ናቸው። በሁሉም የኢትዮጵያ ክፍሎች በወርሃ መስከረምም ይሁን በሌላ ወራት የሚከበሩ የህዝቦቿን ሀብቶች አጉልቶ ማሳየት፣ ለማህበረሰባዊ ትስስርና ለአብሮነት መጎልበት መጠቀም ይገባል። ቸር እንሰንብት          

(በቁምልኝ አያሌው) ከተማ ቋሚና ሠፊ ህዝብ ሰፍሮ የሚኖርበት ቦታ ሲሆን፤ በወጣ ሕግ የሚመራና ራሱን የቻለ አስተዳደር ያለው ወሳኝ የሆኑ የከተማ ልማትና ከተሜነት ጽንሰ ሃሳቦችን ይዟል። ከተሜነት ከገጠር ወደ ከተማ በሚደረግ የሕዝብ ፍልሰት የሚከሰት የነዋሪነት ቁጥር መጨመር ውጤት መሆኑን ብዙዎች ይስማሙበታል። በከተሞች የሚኖሩ ዜጎች የቁጥር ዕድገት መኖርም ነዋሪዎች እራሳቸውን ከሚኖር ሁለንተናዊ ለውጥ ጋር አስማምተው የሚኖሩበት እሳቤ እንደሆነ ይነሳል። በሌላ በኩልም ከተሜነት የኪነ-ሕንፃ ጠበብቶች እና የከተማ ልማት አሰላሳዮች አሻራ ያረፈበት በሂደት የሚከናወን የመለስተኛና ትላልቅ ከተሞች የዘመናት የዕቅድና ተግባር ሥሪት ድምር ዉጤት መሆኑ ይገለፃል። የከተማ ልማት ደግሞ ከተማና ከተሜነትን ለነዋሪዎች የአኗኗር ዘይቤ ምቹ ማድረግ የሚያስችል የመሠረት ልማት ግንባታ ማሳለጫ ስልት መሆኑ ይታወቃል። በድምር ልኬቱም ከተሜነት ሲባል ለዜጎች ዘመናዊ አኗኗር መደላድል የሚፈጥር የድርጊትና የአስተሳሰብ ብልጽግና ሽግግር የሚለካበት የሰው ልጅ የድርጊት አሻራ እንደሆነም ይነሳል። የከተሞች ውስጠ መልክም ብዝኅ ባህል፣ እምነት፣ ማንነትና የስልጣኔ ስልትን ያቀፉ የሀገረ መንግስት ግንባታና የዕድገት መሸጋገሪያ ድልድይ ናቸው። ከዚህ ባለፈም ከተሞች የንግድና የአስተዳደር አውድማ ሆነው ሀገርን እና ህዝብን ያገለግላሉ። የስነ-ከተማ አጥኚዎች እንደሚሉትም ከተሞች ወንዝ ተከትለው በሰፊ የህዝብ ጥግግት የሚወጠኑ፤ በተማከለ አስተዳደር፣ በአብያተ መንግሥታት፣ አብያተ መቅደሶች እና ቤተ-መቅደሶቻቸው የሚታወቁ ማዕከላት ናቸው። የከተማ ፕላን ባለሙያው አማን አሰፋ (ዶ/ር) ከተሞች በየዘመናቱ የንግድ፣ የኪነ-ጥበብ እና የኃይማኖት ማዕከላት እንዲሁም የሥልጣኔ መሰረት መሆናቸውን በአንድ ወቅት ለኢዜአ ገልጸዋል። ለአብነትም ይላሉ ባለሙያው፤ "በኢንዱስትሪ አብዮት ዘመን ኃይል የመነጨው፣ ፋብሪካና የባቡር ሀዲድ የተዘረጋው በከተሞች ነው። ከተሞች በፈጠራ ጥበባቸው የሕዝብ ስበት ማዕከል ሆነዋል። ከድሕረ 20ኛው ክፍለ ዘመን እስከ ዛሬው የዲጂታላይዜሽን አብዮት ዘመንም ከተሞች የአዳዲስ ግኝት፣ የቴክኖሎጂና የዲጂታላይዜሽን አስኳል ሆነው ቀጥለዋል። በዚህም የኢንቨስመንት፣ የፋይናንስ፣ የባሕልና የዕውቀት ሜዳ ናቸው። ዘመኑን የዋጁ ኪነ-ሕንጻዎች፣ መንገዶችና የትንሿ ዓለም መልክ መገለጫዎችም ናቸው። ከጥንት እስከዛሬ ከተሞችን የዘመን መመልከቻ መስታውቶች እና አሻራ ማንበሪያ ሰሌዳዎች ሊባሉ ይችላል" ብለዋል። የተባበሩት መንግሥታት ድርጅት የከተሜነት ትንበያ እንደሚያመለክተውም እ.አ.አ. በ2050 ከዓለም 70 በመቶ የሚሆነው ሕዝብ በከተሞች አካባቢው ይኖራል። ይህም የካርቦን ልቀትና የኃይል ፍጆታ ፍላጎትን በማሳደግ የአየር ንብረት ለውጥ ተጋላጭነትን እንደሚያሳደግ አስገንዝቧል። በዚህም አሁን ባለንበት የ21ኛው ክፍለ ዘመን ዘላቂና ኃይል ቆጣቢ፣ የካርበን ልቀትን የሚቀንሱና ፈጠራ የታከለባቸው በቴክኖሎጂ የዘመኑ የስማርት ሲቲ ግንባታ ስራ ትኩረትን እየሳቡ መጥተዋል። የ2020 የስማርት ከተማ ግንባታ መረጃ እንደሚያሳየውም ሲንጋፖር፣ ሔልሲንኪ፣ ዙሪክ፣ ኦስሎ፣ አምስተርዳም፣ ኒው ዮርክ እና ሴዑል ከተሞች በቅደም ተከተል የዓለም ምርጥ ሰባት የስማርት ከተማነት ስያሜን ተችረዋል። በዚህ መነሻነት፤ ይብዛም ይነስ ሀገራት በብርሃን ፍጥነት እያደገ የመጣውን የዜጎች የከተሜነት ፍላጎት ታሳቢ በማድረግ የስማርት ሲቲ ግንባታን ተግባራዊ ለማድረግ ጥረት ያደርጋሉ። ለአህጉራችን አፍሪካ ግን ዜጎች የተሻለ ኑሮን በመሻት ከገጠር ወደከተማ የሚደረግ ፍልሰት ከኋላ ቀር የከተማ መሰረተ ልማት ግንባታ ጋር ተደማሮ ከእንቅርት ላይ ጀሮ ደግፍ ሆኖባታል። የግሎባል ፋየር ፓወር የ2024 ሪፖርትም፤ የግብጿ ካይሮ፣ የኮንጎዋ ኪኒሻሳ፣ የአንጎላዋ ሉዋንዳ፣ የሱዳኗ ካርቱም፣ የኢትዮጵያዋ አዲስ አበባ፣ የኬኒያዋ ናይሮቢ፣ የካሜሮኗ ያውንዲ እና የዑጋንዳዋ ካምፓላ ከፍተኛ ቁጥር ያለው ህዝብ የሚኖርባቸው ርዕሰ መዲኖች መሆናቸውን አመላክቷል። የዓለም መፃዒ እጣ ፋንታ ይወሰናል የሚል እምነት የተጣለበት የአፍሪካ ፈጣን የህዝብ ቁጥር ዕድገትም ለስራ ብቁ የሆነ የሰው ሃይል የማምጣቱን ያህል ግን በከተሞች ላይ ጫናው እያየለ መምጣቱ ተደጋግሞ ይነሳል። ለዚህም የቀደምት ሥልጣኔና ከተሜነት አካል የሆነችው አፍሪካ በፈጥነት እያደረገ የመጣውን የህዘብ ቁጥር ታሳቢ ያደረገ የስማርት ሲቲ እና የከተማ መሰረተ ልማት ግንባታን ማሳለጥ የሚያጠያይቅ ጉዳይ አይደለም። በአህጉሪቷም ‘የምንፈልጋትን አፍሪካ‘ በሚል መርህ እ.አ.አ ከ2013 እስከ 2063 የሚዘልቅ አጀንዳ 2063 የሚመራበት የሀምሳ ዓመታት የልማት ዕቅድ እየተሰራበት ይገኛል። በሁሉን አቀፍ ዕድገትና ዘላቂ ልማት የበለጸገች አፍሪካን መፍጠር፣ በፓን አፍሪካኒም እሳቤና በአፍሪካ ሕዳሴ ራዕይ አማካኝነት የተሳሰረና ፖለቲካዊ አንድነት ያለው አህጉር እውን ማድረግ እና የአፍሪካን መልካም አስተዳደር የሰፈነበት፣ የሰብአዊ መብቶችና የሕግ የበላይነት የሚከበርበት፣ ፍትሕ የነገሰበትና ዴሞክራሲያዊ አህጉር ማድረግ። እንዲሁም ሰላሙንና አንድነቱ የጠበቀ አፍሪካን መፍጠር፣ ጠንካራ የባህል ማንነት፣ የጋራ ቅርስና እሴቶች ያሉት ጠንካራ ማህበረሳባዊ የሞራል መሰረት የፈጠረ አፍሪካን ማየት፣ የአፍሪካ ልማት ዜጎችን ማዕከል ያደረገ፣ ሕዝብን በተለይም የወጣቶችና ሴቶችን አቅም የሚጠቀምና ለሕጻናት ክብካቤ ትኩረትን የሰጠ እንዲሆን ማድረግ እና ጠንካራ፣ አንድነቱን የጠበቀ፣ የማይበገርና በዓለም መድረክ ተጽዕኖ ፈጣሪና አጋር የሆነ አፍሪካን መፍጠርም ሰባቱ የአህጉሪቷ አጀንዳ 2063 ዓላማ እና ዋነኛ የትኩረት አቅጣጫዎች ናቸው። በሁሉን አቀፍ ዕድገትና ዘላቂ ልማት የበለጸገች አፍሪካን መፍጠርም ከሰባቱ የአህጉሪቷ 2063 አጀንዳዎች ዓላማ እና የትኩረት መስክ ውስጥ በተሟላ የመሰረተ ልማት ግንባታ ለዜጎች ምቹ የሆኑ ከተሞችን የመፍጠር አካል ነው። በቅርቡም "ዘላቂ የክትመት ምጣኔ ለአፍሪካ ትራንስፎርሜሽን አጀንዳ 2063" በሚል መሪ ሀሳብ ከነሐሴ 29 እስከ ጳጉሜን 1 ቀን 2016 ዓ.ም ድረስ በኢትዮጵያ አስተናጋጅነት በአዲስ አበባ የመጀመሪያውን የአፍሪካ ከተሞች ፎረም ተካሂዷል። የሀገራት መሪዎች፣ ምሁራን፣ የተቋማት እና የዓለም አቀፍ ድርጅቶች የስራ ኃላፊዎች በተገኙበት በዚህ ፎረም ላይ ለአህጉሪቷ ከተሞች ዕድገት ሳንካ የሆኑ ቁልፍና ወሳኝ ችግሮችን መፍትሔ መስጠት የሚያስችሉ ምክረ ሃሳቦች ቀርበው ምክክር ተደርጎባቸዋል። በዚህም አህጉራዊ ወንድማማችነትን በማጠናከር ለዜጎች ኑሮ ምቹ የሆኑ ዘመናዊ ከተሞችን በመገንባት የአፍሪካን ከተሞች የዕድገት አቅጣጫና ትስስር የሚያጠናክር ሆኖ ተጠናቋል። ኢትዮጵያም ባስተናገደችው ፎረም ላይ ከአክሱም፣ ሐረር፣ ጎንደር፣ አዲስ አበባ እና መሰል ጥንታዊ ከተሞቿ የሚመነጨውን የከተሜነት ጽንሰ ሃሳብና እስከ አሁናዊ የኮሪደር ልማት የክትመት ዕድገትና የገጽታ ስራዎችን በተሞክሮነት አጋርታለች። ምክትል ጠቅላይ ሚኒስትር ተመስገን ጥሩነህ በአፍሪካ ከተሞች ፎረም መክፈቻ ላይ ባስተላለፉት መልዕክት ኢትዮጵያ የአፍሪካን ዘላቂ የክትመት ሽግግር ለማሳካት በቁርጠኝነት እየሰራች እንደምትገኝ አረጋግጠዋል። በፎረሙ መልዕክት ያስተላለፉት የአዲስ አበባ ከንቲባ አዳነች አቤቤ፤ የአህጉሪቷ ከተማ ከንቲቦች የነዋሪዎችን ሁለንተናዊ ለውጥ ማረጋገጥ የሚችል ፈጠራ የታከለበት መሰረተ ልማት ማሳለጥ ያስፈልጋል ብለዋል። የአፍሪካ ከተሞችን ዕድገት ለማሳለጥ የእርስ በርስ ትብብርና የልምድ ልውውጥ ማህልን ማዳበር ይገባል ያሉት ደግሞ የዩኤን ሃቢታት ዋና ዳይሬክተር አና ክለውዲያ ሮስባች ናቸው። የገንዘብ ሚኒስትር ዴኤታ እዮብ ተካልኝ (ዶ/ር) በፎረሙ በተሰናዳው የከተማ ልማት ፋይናንስ አማራጭ የፓናል ውይይት ላይ ኢትዮጵያ ዘመናዊ ክትመትን ዕውን ለማድረግ የተከተለችው የግሉን ዘርፍ ያሳተፈ የፋይናንስ አማራጭ ስኬት እየተመዘገበበት መሆኑን አብራርተዋል። መዲናዋን ቀድመው የሚያውቋት አንጋፋው ዲፕሎማት የቀድሞ የሴራሊዮን የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ፕሮፌሰር ዴቪድ ፍራንሲስ፣ በቻይና ሳውዝኢስት ዩኒቨርሲቲ የኪነ-ሕንፃ ፕሮፌሰር ዋንግ ዢንግፒንግ እና በፈረንሳይ ዓለም አቀፍ ትብብር ተቋም የሰሃራ በታች የክትመት ጉዳዮች ተመራማሪ ሲና ሽልመር(ዶ/ር) ኢትዮጵያ አዲስ አበባን ለማደስ ያከናወነችው የኮርደር ልማት ስራ "አዲስ አበባ አዲስ ሆናብናለች" ብለዋል። የአፍሪካ ከተሞች የነዋሪዎችን ፍላጎት፣ የከተማነት መስፈርትና ገጽታን ከግምት ውስጥ አስገብተው የተመሰረቱ አይደሉም። የከተሞቹ ምስረታም የሰው ልጆችን ሁለንተናዊ ደኅንነት፣ ማኅበራዊና ኢኮኖሚያዊ የልማት ፍላጎት ካለመረዳት በሚመነጭ የከተማ ፕላን ስሪት ጋር የተያያዘ መሆኑም ይነሳል። በዚህም ከተሞች የፖለቲካል ኢኮኖሚ ማዕከል እንዲሁም የዜጎች የስራ ዕድልና ቴክኖሎጂ ፈጠራ መናኸሪያ መሆናቸውን ታሳቢ ያደረገ ውበት፣ ጽዳትና ለኑሮ ምቹ መዋቅራዊ ዲዛይን ማላበስ ያስፈልጋል። በአፍሪካም ሆነ በኢትዮጵያ በቂ የከተማ ልማት ማዕቀፍ እና ሕግጋት አለመኖር ለዘመናዊ የከተማ ልማት ዲዛይን ግንባታ ማነቆዎች መካከል ዋነኛው እንደሆነ ይነሳል። በተለይም ይህ ጉድለት ከፍተኛ የኢኮኖሚ እንቅስቃሴ፣ የተጠጋጋ የማኅበረሰብ አኗኗርን የያዙ ትልልቅ የአህጉሪቷ ከተሞችን ማኅበራዊ፣ ኢኮኖሚያዊ እና ሥነ-ምህዳራዊ ማዕከልነት የተዛባ እንዲሆን ያደርጋል። የኢትዮጵያ ከተሞችም ለነዋሪዎች ሁለንተናዊ ለውጥ ምቹ ምኅዳር መፍጠር የሚያስችሉ ዕድሎችን የተጎናጸፉ ሆነው ሳለ በገደምዳሜው ረጅም የዕድሜ ጥንታዊነት፣ ስምና ዝና ብቻ ታቅፈው ቆይተዋል። በቅርቡ በመዲናዋ የተከናወነው የኮሪደር ልማት ስራ ግን ስሟን ሳትመስል ለቆየችው አዲስ አበባ "ለነዋሪዎቿ ምቹነትን፤ ለእንግዶቿ አግራሞት" የፈጠረ የአጭር ጊዜ አስደናቂ የልማት ክስተት ሆኖ ተመዝግቧል። መንግስት አዲስ አበባን እንደ ስሟ “አዲስ እና አበባ ማድረግ ” በሚል መርህ የከተማዋን ገጽታ ለመቀየር ቅድሚያ ሰጥቶ የተለያዩ ስራዎችን አከናውኗል። ከእነዚህም መካከል የጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ አሕመድ(ዶ/ር) ኢኒሼቲቭ የሆኑት የገበታ ለሸገር ፕሮጀክቶች ተጠቃሽ ሲሆኑ፤ አሁን ላይ ደግሞ ከተማዋን ወደ ተሻለ ገጽታ እየቀየረ ያለው የኮሪደር ልማት በመከናወን ላይ ይገኛል። የኮሪደር ልማቱ በዚህም የመንገድ አውታሮች የማስፋፋት ስራ፣ ዘመናዊ የመብራት ዝርጋታ፣ ለከተማው ተጨማሪ ውበት የሚሰጡ የመንገድ ዳር የአረንጏዴ ልማት ስራዎች፣ ዘመናዊ የፍሳሽ ማስወገጃ ስርዓት፣ ምቹ የእግረኛና የብስክሌት መንገድ፣ ያረጁ ህንጻዎች ጥገና እና ማስዋብ በዋናነት እየተከናወኑ ካሉ ስራዎች ውስጥ ይገኙበታል። የኮሪደር ልማቱ ከ4 ኪሎ ፒያሳና፣ ከ4 ኪሎ አደባባይ በእንግሊዝ ኤምባሲ መገናኛ፣ ከሜክሲኮ ሳር ቤት በጎተራ ወሎ ሰፈር አደባባይ፣ ከ4 ኪሎ በመስቀል አደባባይ ቦሌ ድልድይ እና ከመገናኛ እስከ አዲስ አፍሪካ ኮንቬንሽን ማዕከል ይሸፍናል። በመጀመሪያው ምእራፍ የተመረቁ የኮሪደር ልማቱ ስፍራዎችም ከወዲሁ አዲስ አበባን የውበት ካባ አጎናጽፈዋታል። የኮሪደር ልማቱ በግብንታ ሂደትም አዲስ እይታና አስተሳሰብን ያመጣ ነው። በተጨማሪም የኮሪደር ልማቱ ከዚህ ቀደም ፕሮጀክቶችን በተቀመጠላቸው ጊዜና ጥራት ከማጠናቀቅ አኳያ ሲነሱ ለነበሩ ጥያቄዎችም ምላሽ የሰጠ ሆኗል። የኮሪደር ልማቱ ይዞት የመጣው ሌላኛው እድል ደግሞ ከተማዋ የተደራጀና ዘመናዊ የአደጋና ወንጀል ምላሽ አሰጣጥ ስርዓት እንዲኖራት ማስቻል ነው። የኮሪደር ልማቱ በሚያልፍባቸው አካባቢዎች የሚገጠሙ ዘመናዊ የደህንነት ካሜራዎችና ምቹ የተሽከርካሪ መንገዶች ወንጀል የመከላከል አቅምን ከማጎልበት ባሻገር ለድንገተኛ አደጋዎች ፈጣን ምላሽ መስጠት ያስችላሉ። ከወዲሁ በመጀመሪያው ምዕራፍ ተጠናቀው ለአገልግሎት ክፍት የሆኑ የኮሪደር ልማት ስራዎችም በሌሎች ከተሞች ስናያቸው ሩቅ የሚመስሉ የስማርት ከተማ ሃሳቦችን በተግባር ያሳዩ ሆነዋል። በአጠቃላይ የኮሪደር ልማት ስራው ብዙ ትምህርት የተወሰደበት፣ ማድረግ እንደሚቻል የታየበት፣ የህብረተሰቡ የልማት ጥማት እና ተባባሪነት የታየበት፣ ኢትዮጵያ በራሷ ልጆች፣ በራሷ ሃብት ሃገር መቀየር የሚያስችል አቅም እንዳላት የታየበት ነው። በዚሁ መነሻነትም እንደ ጥንታዊቷ ጎንደር፣ ውቢቷ ሀዋሳ እና የቱሪስት ማረፊያዋ ቢሾፍቱ ያሉ የኢትዮጵያ ታላላቅና መካከለኛ ከተሞችም የአዲስ አበባን ውብ ገጽታ የኮሪደር ልማት ተሞክሮ ወስደው እየሰሩበት ይገኛል። በቀጣይም የከተሞች ጽዳትና ውበት የነዋሪዎችን አካላዊ፣ አዕምሯዊና ሞራላዊ ዕድገት የሚበይኑ የሁሉ አቀፍ ማዕከል መሆናቸውን ታሳቢ በማድረግ ዘመናዊ ዕቅድን ከተግባር ያዋደደ ስራ ማሳለጥ ይጠይቃል። ኢትዮጵያን የሁለንተናዊ የልማት ብርሃን አድማስ፤ የአፍሪካዊያን የብልጽግና ተምሳሌት ለማድረግ በልጆቿ ብርቱ ክንዶች ትጋትና ትብብር ድል ይቀዳጁ መልዕክታችን ይሁን።  

በክፍሌ ክበበው (ኢዜአ) በኢትዮጵያ የመጀመሪያው ምዕራፍ የአረንጓዴ አሻራ መርሃግብር በ2011 ዓ.ም ነበር የተጀመረው። በዚሁ በመጀመሪያው ዙር የአረንጓዴ ችግኝ ተከላ መርሃ ግብር 23 ሚሊዮን ህዝብ ተሳትፎ ከ4 ነጥብ 7 ቢሊዮን በላይ ችግኞች መተከላቸውን የግብርና ሚኒስቴር መረጃ ያመለክታል። በዚህም በመርሃ ግብሩ እስከ 2014 ዓ.ም ድረስ በሕዝብ ተሳትፎ ለአራት ዓመታት በተካሄደው የመጀመሪያው ምዕራፍ የአረንጓዴ አሻራ የችግኝ ተከላ መርሃግብር 20 ቢሊዮን ችግኞችን ለመትከል ታቅዶ 25 ቢሊዮን ችግኞችን መትከል በስኬት ተጠናቋል። የመጀመሪያው ዙር የአረንጓዴ አሻራ ችግኝ ተከላ መርሃ ግብር ሐምሌ 22 ቀን 2011 ዓ.ም የተጀመረው “40 ዛፍ በነፍስ ወከፍ” በሚል መሪ ሀሳብ ሲሆን፤ በአንድ ጀምበር 200 ሚሊዮን ችግኞችን ለመትከል ታቅዶ ከ353 ሚሊዮን በላይ ችግኞችን በመትከል እ.ኤ.አ በሐምሌ 2017 በሕንድ የአካባቢ ጥበቃ ዘመቻ በ12 ሰዓታት 66 ሚሊዮን ችግኞችን በመትከል ተይዞ የነበረውን የዓለም ክብረወስን ኢትዮጵያ መረከብ ችላለች። የኢትዮጵያ አረንጓዴ አሻራ መርሃ ግብር ከመጀመሪያው ምዕራፍ አንስቶ ከዓመት ዓመት የኅብረተሰቡን ተሳትፎን እያሳደገ በስኬት እየተጠናቀቀ ከዚህ ደርሷል። በ2015 ዓ.ም መተግበር በጀመረው በሁለተኛው ምዕራፍ የአረንጓዴ አሻራ ችግኝ ተከላ መርሃ ግብር 25 ቢሊዮን ችግኞችን ለመትከል የታቀደ ሲሆን፤በተለይ ለምግብነት የሚውሉ ተክሎች ትኩረት እንደተሰጠ መረጃዎች የግብርና ሚኒስቴር መረጃ ያሳያል። ከዚህም ባሻገር ችግኞችን ለጎረቤት አገራት በመስጠት ኢትዮጵያ ችግኞችን በመትከል ዓለም ዓቀፍ ፈተና የሆነውን የአየር ንብረት ለውጥ ለመቅረፍ እያደረገች ያለው እንቅስቃሴ አርዓያነቷን ያሳየችበት መሆኑ ዓለም ዓቀፍ ተቋማት የመሰከሩለት ሀቅ ነው። በዘንድሮው ለስድስተኛ ጊዜ የአረንጓዴ አሻራ የችግኝ ተከላ መርሃ ግብር በአንድ ጀንበር 600 ሚሊዮን ችግኞችን ለመትከል ታቅዶ 615 ነጥብ 7 ሚሊዮን ችግኞችን በመትከል የአረንጓዴ አሻራ ሥራው በስኬት መጠናቀቁን ጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ አሕመድ በዕለቱ አብስረዋል። ይኸው የችግኝ ተከላ መርሃግብር ነሐሴ 17 ቀን 2017 ዓ.ም “የምትተክል ሀገር፤ የሚያጸና ትውልድ” በሚል መሪ ሀሳብ የተካሄደው ለጥምር ደን፣ ለምግብነት እንዲሁም ኢኮኖሚያዊ ጠቀሜታ ያላቸው ችግኞችን የመትከል ለአረንጓዴ ልማት እና ለአረንጓዴ አካባቢ መላ ኢትዮጵያውያን ለትውልድና ለዓለም የሚተርፍ በስኬት ተጠናቋል። “ያሰብነውን ሳናሳካ ጀምበር የሚጠልቅብን አይደለንም” ያሉት ጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ አሕመድ (ዶ/ር)፤ በአረንጓዴ አሻራ ችግኝ ተከላ መርሃ ግብሩ የተሳተፉ 29 ነጥብ 1 ሚሊዮን ዜጎች በ318 ነጥብ 4 ሄክታር በሚሸፍኑ ሥፍራዎች ላይ ችግኞችን መትከላቸውን ገልጸዋል። ጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ እንዳሉት በአረንጓዴ አሻራ ችግኝ ተከላ መርሃ ግብር እስካሁን ባለው ሂደት 39 ነጥብ 5 ቢሊዮን ችግኞች መተከላቸውን ጠቅሰው፤ በአንድ ጀንበር ችግኝ ተከላ መርሃ ግብር የተከልናቸውን ችግኞች ሲደመሩ ወደ 40 ቢሊዮን ይደርሳሉ ፡፡ ይህ ስኬት ለአየር ንብረት ለውጥ ሚዛን ለመጠበቅ፣ የአፈር መራቆትን ለመመከት እና የምግብ ዋስትና ለማረጋገጥ እንዲሁም ምድራችንን አረንጓዴ ለማልበስ እና ልምላሜን ለመመለስ ሳንበገር ሰርተናል ብለዋል። በዘንድሮ ዓመት የአረንጓዴ አሻራ የችግኝ ተከላ መርሃ ግብር ከ7 ቢሊዮን በላይ ችግኞች የሚተከሉ ሲሆን፤ ከዚህ ውስጥ ከ50 በመቶ በላይ የሚሆነው ለምግብነት፣ ለመድሐኒትነትና የአፈር መሸርሸርን ለመከላከል እና የተቀረው ደግሞ ለውበትና ለአከባቢ ጥበቃ የሚውል መሆኑን ጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ አሕመድ (ዶ/ር) ገልጸዋል። እንደሳቸው ገለጻ የችግኝ ተከላ መርሃ ግብሩ የአየር ንብረትን በማሻሻል እና ብዝሃ ህይወትን በመደገፍ ኢትዮጵያን የሚጠቅም ብቻ ሳይሆን፤ ወደፊት በዓለም አቀፍ ደረጃ ለሚደረጉ የአካባቢ ጥበቃ ሥራዎች አርአያነት ያለው ተግባር መሆኑን ሁሉም ኢትዮጵያዉያንን እና ዓለም አቀፉን ማኅበረሰብ የሚያስማማ ነው። የተተከሉት ችግኞች ሲጸድቁ ስነምህዳሩን ከማሻሻል፤ የአፈር መሸርሸርና መከላትን ከመከላከል እንዲሁም የሥራ ዕድልን ለበርካቶች ከመፍጠር አኳያ ጠቀሜታቸው ከፍተኛ ነው። የተጎዳና የተራቆተ አካባቢ ላይ የሚኖሩ የኅብረተሰብ ክፍሎች አካባቢያቸውን ለምግብነት እና ለአየር ንብረት ለውጥ በደን ለማልበስ በሚደረግላቸው ቴክኒካዊ ድጋፍ ተጠቅመው አኗኗራቸውን ለመለወጥ ያስችላል። የአረንጓዴ አሻራ የችግኝ ተከላ መርሃ ግብር በኢትዮጵያ የሚገኙ ምንጮች እንዲጎለብቱ፣ ድርቅን ለመቋቋም የሚያስችል አረንጓዴ ምህዳር እንዲፈጠር የድንበር ተሻጋሪ ወንዞች ገባሮች እንዲጠናከሩ እያደረገ መሆኑን እና ጎርፍን በመከላከል፣ የአፈር መከላትን በማስቀረት፣ የምግብ ዋስትናን ለማረጋገጥ ጉልህ አስተዋጽኦ እያበረከተ ነው። ከዚህም በተጨማሪ የአረንጓዴ አሻራ እና የተፋሰስ ልማቱ በተራቆቱ አካባቢዎች የደን ሀብት መልሶ እንዲያገግምና ደርቀው የነበሩ ምንጮች መልሰው እንዲመነጨናና የግብርና ምርትና ምርታማነት እንዲጨምር እያገዘ ነው። ጠቅላይ ሚኒስትር ዐቢይ አሕመድ ባለፉት ዓመታት ችግኞች በመተከላቸው የአፍሪካ ኩራት የሆነው የታላቁ የኢትዮጵያ ህዳሴ ግድብ ከሚጠበቀው በላይ ውሃ መያዙን ገልጸው፤ ግድቡን ከደለል ለመታደግ፣ በቂ ዝናብ፣ ምግብና መድሃኒት ለማግኘት በዓባይ ተፋሰስ አካባቢዎች በቀጣይ ችግኞችን አብዝቶ መትከል ይጠበቅብናል፣ ይህም የታችኛው የተፋሰሱ ሀገሮችም በቂ ውሃ እንዲያገኙም ያስችላል ብለዋል። የታላቁ የኢትዮጵያ ህዳሴ ግድብ በአፈር ደለል እንዳይሞላ፣ በአካባቢው ሥነ ምህዳሩን ለመጠበቅ እና ረጅም ዓመት አገልግሎት መስጠት እንዲችል በተፋሰሱ ዙሪያ ችግኞች በቀጣይነት መትከል ይገባል። የአረንጓዴ አሻራ የችግኝ ተከላ መርሀ ግብር በተፋሰስ ልማት ምንጮችን በማጎልበት እየለማ ያለው የውሃ ሀብትም የአካባቢውን ሥነ ምህዳር ለመጠበቅ ተጨማሪ አቅም ሆኗል። በግብርና ልማት በአገር አቀፍ ደረጃ በበጋ መስኖ ልማት የበጋ ስንዴ፣ የአትክልትና ፍራፍሬ ምርት እንዲጨምር በማድረግ የምግብ ዋስትና ለማረጋገጥ እና የሥራ ዕድልን በመፍጠር የበከሉን ድርሻ እየተወጣ ይገኛል፡፡ የአረንጓዴ አሻራ መርሃ ግብር በተፋሰስ ልማት እየለማ ያለው የውሃ ሀብትም የአካባቢውን ሥነ ምህዳር ለመጠበቅ ተጨማሪ አቅም ሆኖ ለግብርና ልማት እና የሥራ ዕድል ከመፍጠር ባሻገር ለጎረቤት አገራትም ጭምር የሚተርፍ ሆኗል። በኢትዮጵያ እየተካሄደ ያለው የአረንጓዴ አሻራ የችግኝ ተከላ መርሃግብር ለአረንጓዴ ኢኮኖሚ እና የሥራ ዕድል ፈጠራ ያለው አስተዋጽኦ ከፍተኛ መሆኑን ትንበያዎች ያመላክታሉ።እ.ኤ.አ. በ 2012 የተመሰረተው እና በብሪታኒያ ዕርዳታ የሚደገፈው ኤፍኤስዲ አፍሪካ ለወደፊቷ አፍሪካ ፋይናንስን ለመስራት የሚተጋ የልማት ኤጀንሲ ባወጣው አዲስ የትንበያ ሪፖርት እንደሚያመለክተው በአረንጓዴ ኢኮኖሚ እ.ኤ.አ. በ2030 ከሦስት ሚሊዮን በላይ ቀጥተኛ ሥራዎችን መፍጠር የሚያስችል ነው። ኤፍኤስዲ አፍሪካ በአረንጓዴ ኢኮኖሚ በአፍሪካ የፋይናንስ ገበያዎች ውስጥ ያሉ የሥርዓት ተግዳሮቶችን ለመፍታት መጠነ ሰፊ እና የረጅም ጊዜ ለውጥን ለመፍጠርን ዓላማ አድርጎ የሚንቀሳቀስ ነው።ባለፈው ወር መጨረሻ ይፋ ባደረገው ትንበያ በ2030 አሥራ ሁለት "አረንጓዴ" ንዑስ ዘርፎች ያለውን አዲስ ቀጥተኛ የስራ ዕድል የሚተነብይ "በአፍሪካ የአረንጓዴ ሥራዎች ትንበያ " በሚል ርዕስ በዓይነቱ የመጀመሪያ የሆነውን ዘገባ የፈጠራ ሥራዎችን ከሚደግፈው ሾርትሊስት (Shortlist) ከተባለው ተቋም ጋር አሳትመዋል። እ.አ.አ በ2030 በአህጉሪቱ እስከ 3 ነጥብ 3 ሚሊዮን የሚደርሱ በታዳሽ ኃይል ዘርፍ በተለይም ከአብዛኛዎቹ በፀሐይ ኃይል አዳዲስ ቀጥተኛ ሥራዎች እንደሚፈጠሩ በትንበያ ሪፖርቱ አመልክቷል።በቀጣዮቹ አምስት ዓመታት ውስጥ በዋና ዋና የአረንጓዴ እሴት ሰንሰለቶች ማለትም በካርቦን ንግድ፣ በተፈጥሮ ሀብት ልማት እና በታዳሽ ኃይል ያለውን የሰው ኃይል ፍላጎት ለመጀመሪያ ጊዜ በጥልቀት የተተነተነው ጥናቱ ለአምስት አገሮች፤ ኢትዮጵያ፣ ዲሞክራቲክ ሪፐብሊክ ኮንጎ፣ ኬኒያ፣ ናይጄሪያ እና ደቡብ አፍሪካ ያተኮረ ዝርዝር ትንበያ አውጥቷል። በዚህም ኢትዮጵያ ከሃይድሮ ኤሌክትሪክ 33 ሺህ ሥራዎች ቀዳሚ ቀጣሪ እንደምትሆን በተቋማቱ ጥናት ተካቷል። በዚሁ ጥናት ከ377 ሺህ በላይ በዘመናዊ ቴክኖሎጂዎች የታገዘ የስማርት ግብርና ቴክኖሎጂ ልማት እና ግብርና እና ተፈጥሮ እስከ 700 ሺህ የሚደርሱ ሥራዎችን እንደሚፈጥርም በሪፖርቱ ተጠቅሷል። ኢትዮጵያ በአፍሪካ በፈጣን የኢኮኖሚ ዕድገት መካከለኛ ገቢ ያላት ሀገር ለመሆን ጠንካራ ቁርጠኝነትን እያሳየች መሆኑን ኤፍኤስዲ አፍሪካ (FSD Africa) በዘገባው ጠቅሷል። በኢትዮጵያ ዝቅተኛ የካርቦን ኢነርጂ ልማትን በማረጋገጥ፣ ሰፊ የደን ክምችቷን በመጠበቅ እና ግብርናዋ የአየር ንብረትን የመለማመድ እና የመቋቋም አቅምን ማሳደግ በቀዳሚነት የሚጠቀስ ነው። ኢትዮጵያ ሀገራችን በአረንጓዴ አሻራ መርሃግብር በዓለም አቀፍ ደረጃ እውቅና የተገኘበት እና የአየር ንብረት ለውጥ ለመከላከል ያላትን ቁርጠኝነት የታየበት እና ለአረንጓዴ ኢኮኖሚ የሥራ ዕድል ፈጠራ ዘርፈ ብዙ ፋይዳ ያለውና አበርክቶው የላቀ በመሆኑ ኢትዮጵያዉያን ይህንን እየዳበረ የመጣውን በአረንጓዴ አሻራ የችግኝ ተከላ መርሃ ግብር ኢትዮጵያን አረንጓዴ በማልበስ፣ የለማች፣ ያደገችና የበለጸገች አገር ለተተኪው ትውልድ የማስረከቡን ባሕል በበለጠ ሊያጸኑት ይገባል።

የድሬዳዋ ሕዝብ በተወለዱበት ቀዬ ስም ''ጀማል በዴሳ'' ሲላቸው የንግዱ ማኅበረሰብ ደግሞ ቀደም ብሎ በነበራቸው ጠንካራ የጫት ንግድ እንቅስቃሴ "ጀማል ቁጩ"ይላቸዋል። በድሬዳዋ ከተማ አስተዳደር መልካ ጀብዱ አካባቢ ሰፊ ማሳ ላይ አትክልትና ፍራፍሬ የሚያለሙት እኚህ ብርቱ አርሶ አደር ትክክለኛ ስማቸው አቶ ጀማል አህመድ ዚያድ ይባላል። ከምስራቅ ሐረርጌ ወደ ድሬዳዋ ያመሩት ጀማል አህመድ ከ12 ዓመታት በፊት 100 ፍሬ ፓፓያ በመትከል ነበር የፍራፍሬ ልማትን አሐዱ ብለው የጀመሩት። የፓፓያውን ፍሬያማነትና ይዛላቸው የመጣውን የኢኮኖሚ ትሩፋት በማየት 15 ሺህ ፍሬ ፓፓያ በመትከል የምርት መጠናቸውን አሳድገዋል።   አርሶ አደር ጀማል በዚህ ሳይገቱ ሁሉንም ዓይነት የፍራፍሬ ዛፎች በማልማት ዛሬ ላይ ከ10 ሄክታር በላይ ማሳን በዓይነትና በብዛት የፍራፍሬ ቋሚ ተክሎች በመሸፈን ማሳቸውን ጫካ አስመስለውታል። በተጨማርም ሰብልና የፍራፍሬ ዛፎችን እንዲሁም ስኳር ድንችን አጣምረው እያለሙ ነው።   ጥቅጥቅ ደን ከመሰለው የጀማል ማሳ ብርቱካንን ጨምሮ የፍራፍሬ ምርቶች በየቀኑ ድሬዳዋና አካባቢው ወደሚገኙ ሆቴሎችና መሰል አገልግሎት ሰጪ ድርጅቶች በቀጥታ ይሰራጫሉ። ለምግብነት ከሚውሉ ቋሚ ሰብሎች በተጨማሪም ለከተማ ውበትና አረንጓዴ ልማት የሚውሉ ልዩ ልዩ ችግኞችን በሳይንሳዊ ዘዴ በማዘጋጀትም ችግኝ ለሚፈልጉ ደንበኞቻቸው በማቅረብ ላይ ይገኛሉ። በመልካ ጀብዱ በሚገኘው የጀማል አትክልትና ፍራፍሬ ልማት ለ24 ሰዎች ቋሚ የሥራ ዕድል የፈጠረ ሲሆን፤ አርሶ አደሩ በዓመት ከ13 እስከ 15 ሚሊዮን ብር ገቢ እንደሚያገኙ ይገልጻሉ። ጀማል የግብርና ኢንቨስትመንታቸውን ከድሬዳዋ ባሻገር በሌሎች የምስራቅ ኢትዮጵያ አካባቢዎች ለማስፋት እንቅስቃሴ ጀምረዋል። የድሬዳዋ ነፃ ንግድ ቀጣና ድሬዳዋን ልክ እንደ ዱባይ የንግድ መዳረሻ የመሆን እድል ፈጥሮላታል የሚሉት አርሶ አደር ጀማል፤ ከግብርና ሥራቸው ባሻገር በዓለም አቀፍ ንግድ ውስጥ ለመሰማራትም ፈቃድ ወስደዋል። የግብርና ሥራቸው ሌሎች የአካባቢው በርካታ አርሶ አደሮች በአትክልትና ፍራፍሬ በማልማት የተሻለ ሕይወት እንዲመሩ ምክንያት መሆናቸውን ጀማል ያነሳሉ። በድሬዳዋና አካባቢው የከርሰ-ምድር ውኃን በአጭር ጥልቀት ቆፍሮ ማግኘት ይቻላል የሚሉት ጀማል፤ በፀሐይ ኃይል የሚሰራ የውኃ ፓምፕን ጨምሮ የግብርና ቴክኖሎጂዎችን ለማኅበረሰቡ ቢቀርቡ፤ አርሶ አደሮች ከራሳቸው አልፈው ለአገር የሚተርፍ ምርት ማግኘት እንደሚችሉ ይናገራሉ።   ከራሳቸው ጥረት ባሻገር ከከተማ አስተዳደሩ ከንቲባ አንስቶ በከፍተኛ አመራሮች በኩል ትልቅ ድጋፍና ዕገዛ እንደተደረገላቸው ገልጸው፤ በተለይም በግብርና ባለሙያዎች ለተደረገላቸው ድጋፍ ምስጋናቸውን አቅርበዋል። የድሬዳዋ ከተማ አስተዳደር የግብርና፣ ውኃ፣ ማዕድንና ኢነርጂ ቢሮ ምክትል ኃላፊ መሐመድ አሚን፤ ጀማል በራስ ተነሳሽነት ውጤታማ የሆኑ የሞዴሎች ሞዴል አርሶ አደር ናቸው ይላሉ። በተለይም ከመደበኛ ሰብሎች ባሻገር አትክልትና ፍራፍሬ በማልማት የምግብ ዋስትናን ማረጋገጥ እንደሚቻል ማሳያ ብርቱ አርሶ አደር እንደሆኑ መስክረዋል። ከራሳቸው አልፈው ለሌሎች አርሶ አደሮች ልምድና ተሞክሯቸውን በማጋራትም ትልቅ ሚና እየተወጡ መሆኑን ጠቅሰዋል። ከምግብ ሰብሎች ባሻገር ለተለያዩ አገልግሎት የሚውሉ ችግኞችን በማልማት ለከተማው የራሳቸውን አበርክቶ እየተጫወቱ መሆኑን ገልፀው፤ በዚህ ዓመት ብቻ ከ100 ሺህ በላይ ችግኞችን ማዘጋጀታቸውን ጠቁመዋል።   ድሬዳዋ በብርቱካን፣ በመንደሪን፣ በሮማን፣ በአምበሾክና በሌሎች ፍራፍሬ ዓይነቶች በጣም የታወቀች እንደነበረች አስታውሰው፤ ከተማ አስተዳደሩ ይህን ነባር ስም ዳግም ለመመለስ እየሰራ መሆኑን ገልጸዋል። በዚህም የተለያዩ የአትክልትና ፍራፍሬ ክላስተሮች ተደራጅተው በስፋት እየለሙ መሆኑን ጠቅሰው፤ እስካሁን ጀማልን የመሰሉ ከ300 በላይ አርሶ አደሮች በፍራፍሬ ምርት መሰማራታቸውን አመልክተዋል። የድሬዳዋ ነፃ ንግድ ቀጣና መከፈቱ ለዚህ ተጨማሪ ዕድል መሆኑን ጠቅሰው፤ በየዓመቱ የሚመረተውን የፍራፍሬ ምርት ጥራት በማሳደግ ለውጭ ገበያ ተደራሽ ለመሆን እየተሰራ መሆኑን ተናግረዋል።