ENA - ENA Af-Soomaali
Warka ugu doorka roon
Goondhar waa in si dadaal leh looga shaqeeyaa si ay u noqoto magaalo heer caalami ah – Dr. Abiy Axmed
Nov 8, 2025 138
Addis Ababa, Dirir 28/2018 (ENA): Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Dr. Abiy Axmed ayaa sheegay in loo baahan yahay in si wadajir ah oo dadaal leh looga shaqeeyo si magaalada Goondhar ay u noqoto magaalo qurux badan oo dunida lagu faano. Intii uu booqasho ku joogay Goondhar, Ra’iisul Wasaaruhu wuxuu kormeeray horumarka shaqada ee mashruuca waraabka Megej. Sidoo kale, wuxuu indha-indheeyey dib-u-dhiska iyo dayactirka qasriga taariikhiga ah ee Faasil. Dr. Abiy ayaa tilmaamay in qasriga Faasil uu yahay hanti qaran oo qiimo weyn u leh Itoobiya, isla markaana uu xambaarsan yahay taariikh aan la ilaawi karin. Wuxuu sheegay in haddii shacabka Itoobiya ay raaci lahaayeen dadaalka awoowayaashood oo ay si daacad ah u dhisi lahaayeen dalkooda, maanta Itoobiya ma ahaan lahayn mid liidata. Ra’iisul Wasaaruhu wuxuu ku nuuxnuuxsaday in ilaalinta, ixtiraamka, iyo barashada shaqadii halyeyada hore ay tahay sida dhismaha guri uu qof walba dhagax ugu darayo. Wuxuu intaas ku daray in bulsho xusuusata taariikhdeeda ay awood u leedahay inay maanta horumar gaarto oo mustaqbal ifaya u dhisto. Abiy wuxuu sheegay in horumarka laga arkay Goondhar iyo qasriga Faasil uu muujinayo in jiilka soo koraya ay heli doonaan fursado iyo rajo ka fiican kuwii hore. Wuxuu ugu baaqay dadka Goondhar in ay ka sii shaqeeyaan sidii ay u dhisi lahaayeen magaalo ka qurux badan, kana casrisan, isla markaana horumarsan. Isagoo hadalkiisa sii wata ayuu sheegay in dayactirka iyo dib-u-dhiska qasriga Faasil uu astaan u yahay dhalashada cusub ee Goondhar, sidaas darteedna ay tahay in dhammaan shacabka ay ku mideeyaan dadaalkooda si ay magaaladaasi ugu beddelaan magaalo iftiin u noqota Itoobiya iyo dunida inteeda kale. Dr. Abiy ayaa ku soo gabagabeeyay hadalkiisa isagoo xusay in horumarka laga sameynayo waddada u dhexeysa Asaso iyo Piyaasa uu muujinayo in dhalashada cusub ee Goondhar ay soo dhowdahay, isla markaana uu u baahan yahay dadaal iyo iskaashi wadareed. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Waxaa la daahfuray qasriga Faasil ee Goondhar
Nov 8, 2025 64
Ra’iisul Wasaare Dr. Abiy Axmed iyo Marwada Koobaad ee Dalka Sinaash Taayaajaw ayaa booqday Qasriga Faasil, iyaga oo ay la socdaan masuuliyiin sare oo ka tirsan dowladda, halkaas oo dib u habeyn ballaaran lagu sameeyey. Shaqada horumarineed ee la fuliyey waxay siisay qasriga noloshiisa cusub iyadoo la ilaalinayo taariikhdiisa, quruxdiisa iyo sifooyinkiisa gaar ahaaneed. Shaqada horumarineed waxaa ka mid ahaa dib u habeynta qaab-dhismeedka qasriga, hagaajinta jidadka lugta, dayactirka dhismayaasha muhiimka ah iyadoo la adeegsanayo farsamooyin dhaqameed, iyo ilaalinta muuqaalka iyo dhaqanka goobta. Adeegyada loogu talagalay booqdayaasha ayaa sidoo kale la casriyeeyey, waxaana la furay xarun cusub oo dalxiis. Waxaa la dhisay musqulo casri ah, la hagaajiyey nidaamyada nalalka iyo amniga. Sida boqoradii hore ee Fasill, Yohannes I iyo Iyasu I, meelaha dhaqanka, albaabada taariikhiga ah iyo goobaha kale ayaa si taxaddar leh loo dayactiray. Intaa waxaa dheer, in ka badan 40,000 mitir laba jibbaaran oo dhul ah ayaa la dhigay qorshe lagu qurxiyo deegaanka, taasoo abuuraysa meel raaxo leh oo dalxiisayaashu ku raaxaystaan. Guud ahaan, shaqada horumarineed waxaa lagu dhameystiray wax ka yar hal sano, iyadoo la ilaalinayo goob taariikhi ah oo dhaqameed oo muddo dheer jiri doonta. #XafiiskaRaysalWasaarahaItoobiya #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
In ka badan 40,000 arday ayaa ka faa’iideysan doona barnaamijka quudinta ardayda ee sanadkan
Nov 7, 2025 69
Harar, Dirir 28/2018 (ENA): Xafiiska Waxbarashada ee Dawlad Deegaanka Hararida ayaa sheegay in in ka badan 40,000 arday ay sanadkan dugsiyada ka heli doonaan quudinta ardayda oo qayb ka ah dadaalka lagu wanaajinayo tayada waxbarashada. Dawladdu waxay sheegtay in ay ku howlan tahay barnaamijyo kala duwan oo lagu horumarinayo waxbarashada, si loo soo saaro muwaadin karti leh. Barnaamijyadan waxaa ka mid ah kor u qaadista heerka dugsiyada, hubinta tayada waxbarashada, bixinta adeega quudinta ardayda ee iskuulka, iyo tababaro kor loogu qaadayo xirfadda macallimiinta. Ku-xigeenka Madaxa Xafiiska Waxbarashada, Sakariya Cabdicasiis, ayaa sheegay in barnaamijka quudinta ardayda ee iskuulka laga hirgelinayo 67 dugsi oo ku yaalla magaalooyinka iyo tuulooyinka deegaanka, kuwaas oo ay ku jiraan dugsiyada hoose iyo kuwa dhexe. Wuxuu intaa ku daray in barnaamijkani uu siinayo ardayda cunto isku dheeli tiran, taas oo ka caawisay in si weyn hoos ugu dhacaan maqnaanshaha iyo ka-tagidda iskuulka, isla markaana kor u qaaday waxqabadka iyo guusha ardayda. Sidoo kale, barnaamijku wuxuu gacan ka geysanayaa tayaynta natiijada waxbarashada iyo soo saarista dhalinyaro xirfad leh oo aqoon iyo karti leh. Dawladdu waxay u qoondeysay miisaaniyad gaar ah barnaamijkan, si ay u daboosho baahiyaha cuntada iskuulka iyo tababarrada hooyooyinka karinta ee dugsiyada.
Maxay yihiin sababaha keena xanuunka dhegaha?
Nov 7, 2025 70
Dr. Oliyaad Taarekegn, oo ah khabiir ku takhasusay cudurrada madaxa iyo qoorta kana tirsan Cisbitaalka Takhasuska ee Tukur Anbasaa ee Jaamacadda Addis Ababa, ayaa sharxay sababaha keena xanuunka dhegaha iyo sida looga hortagi karo. Waa maxay xanuunka dhegaha? Wuxuu sheegay in xanuunka dheguhu ka imaan karo dhaawacyo ama infekshan ku dhaca qaybaha kala duwan ee dhegta — qaybta dibadda, tan dhexe iyo tan gudaha. Mararka qaarkood xanuunku wuxuu ka yimaadaa cudurro, dhaawacyo ama burooyin ku yaal gudaha dhegta. Noocyada xanuunka dhegaha Waxaa jira noocyo kala duwan oo sababo kala duwan leh, balse midka ugu badan waa kan ay keento infekshanka. Waxaa kale oo jira xanuunno ka dhasha burooyin ama unugyo aan caadi ahayn oo ku kora gudaha dhegta. Sababaha ugu waaweyn ee keena xanuunka dhegaha Carruurta da’doodu ka yar tahay 14 sano ayaa si gaar ah ugu nugul sababo la xiriira difaaca jirkooda oo aan weli dhismin. Marka da’da korodhona, awoodda maqalka way yaraataa, taasoo keenta dhibaatooyin dheeraad ah. Dhawaq xooggan ama buuq badan oo la maqlo muddo dheer wuxuu dhaawici karaa dhegta. Sigaarka iyo qiiqa kale ayaa sidoo kale sababi kara xanuunka dhegaha. Calaamadaha lagu garto Calaamadaha waxay ku xiran yihiin meesha uu infekshanku ka dhacay. Haddii uu ka dhaco qaybta dibadda: cuncun, barar iyo xanuun. Haddii uu ka dhaco qaybta dhexe: maqalka oo yaraada, qandho, xanuun soo noqnoqda iyo dareere ka yimaada dhegta (biyo, xab ama dhiig). Haddii ay jirto buro gudaha dhegta: dareen culays ah, dhawaq gudaha dhegta ka yeeraya ama wareer. Sida looga hortago? Ha isticmaalin walxo adag ama suuf si aad u nadiifiso dhegta, maadaama ay dhaawici karto. Ka fogow dhawaqa dheer iyo isticmaalka dheer ee walxaha maqalka soo gudbiya sida Erfoonada. Waxaa lagu talinayaa in la isticmaalo ugu badnaan 60 daqiiqo iyadoo codka uusan ka badnayn 60% awoodda qalabka. Ka naso dhagaha 15–20 daqiiqo haddii aad rabto inaad sii isticmaasho Erfoonada muddo dheer. Guud ahaan, xanuunka dhegta waa xaalad la daaweyn karo haddii si dhakhso ah loo garto. Nadaafadda saxda ah, ka fogaanshaha buuqa iyo daryeelka joogtada ah ee caafimaadka dhegaha waa siyaabaha ugu wanaagsan ee looga hortago. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Mid ka mid ah goobaha cajiibka ah ee Koonfurta Itoobiya – Seerada Qaran ee Maase
Nov 7, 2025 67
Seerada Qaran ee Maase, oo leh dhul dhan 202 kiiloomitir labajibbaaran, ayaa la aasaasay sanadkii 1997 T.I., sida uu sheegay madaxa seerada, Masfin Jimaa, oo la hadlay wakaaladda wararka. Seeradan waxaa ku nool 39 nooc oo xoolaha duurjoogta ah oo waaweyn iyo kuwa dhexdhexaad ah, iyo sidoo kale 80 nooc oo dhir ah, sida uu xusay. Waxaa intaas dheer, cilmi-baaris ayaa muujisay in ay ku nool yihiin 196 nooc oo shimbiro ah. Seerada Qaran ee Maase waxaa lagu gartaa in uu yahay meesha kaliya ee Itoobiya laga helo xayawaanka loo yaqaan Swayne’s Hartebeest, taas oo ka dhigaysa meel gaar ah oo muhiim u ah ilaalinta duurjoogta. Masfin Jimaa wuxuu sheegay in ammaanka seerad si adag loo adkeeyay, isla markaana tababaro wacyigelin ah loo qabto dadka deegaanka si ay u fahmaan muhiimadda ilaalinta beerta oo ay qayb uga noqdaan. Wuxuu tilmaamay in dadaalladaas ay keeneen natiijooyin wax ku ool ah, waxaana sanadkii 2017 beerta booqday in ka badan 500 dalxiisayaal gudaha iyo dibadda ah. Ugu dambayn, wuxuu sheegay in Seerada Qaran ee Maase ay fursado shaqo oo joogto ah siisay 44 shaqaale, taas oo kor u qaadday nolosha dadka deegaanka.
Muuqaal Ahaan
Goondhar waa in si dadaal leh looga shaqeeyaa si ay u noqoto magaalo heer caalami ah – Dr. Abiy Axmed
Nov 8, 2025 138
Addis Ababa, Dirir 28/2018 (ENA): Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Dr. Abiy Axmed ayaa sheegay in loo baahan yahay in si wadajir ah oo dadaal leh looga shaqeeyo si magaalada Goondhar ay u noqoto magaalo qurux badan oo dunida lagu faano. Intii uu booqasho ku joogay Goondhar, Ra’iisul Wasaaruhu wuxuu kormeeray horumarka shaqada ee mashruuca waraabka Megej. Sidoo kale, wuxuu indha-indheeyey dib-u-dhiska iyo dayactirka qasriga taariikhiga ah ee Faasil. Dr. Abiy ayaa tilmaamay in qasriga Faasil uu yahay hanti qaran oo qiimo weyn u leh Itoobiya, isla markaana uu xambaarsan yahay taariikh aan la ilaawi karin. Wuxuu sheegay in haddii shacabka Itoobiya ay raaci lahaayeen dadaalka awoowayaashood oo ay si daacad ah u dhisi lahaayeen dalkooda, maanta Itoobiya ma ahaan lahayn mid liidata. Ra’iisul Wasaaruhu wuxuu ku nuuxnuuxsaday in ilaalinta, ixtiraamka, iyo barashada shaqadii halyeyada hore ay tahay sida dhismaha guri uu qof walba dhagax ugu darayo. Wuxuu intaas ku daray in bulsho xusuusata taariikhdeeda ay awood u leedahay inay maanta horumar gaarto oo mustaqbal ifaya u dhisto. Abiy wuxuu sheegay in horumarka laga arkay Goondhar iyo qasriga Faasil uu muujinayo in jiilka soo koraya ay heli doonaan fursado iyo rajo ka fiican kuwii hore. Wuxuu ugu baaqay dadka Goondhar in ay ka sii shaqeeyaan sidii ay u dhisi lahaayeen magaalo ka qurux badan, kana casrisan, isla markaana horumarsan. Isagoo hadalkiisa sii wata ayuu sheegay in dayactirka iyo dib-u-dhiska qasriga Faasil uu astaan u yahay dhalashada cusub ee Goondhar, sidaas darteedna ay tahay in dhammaan shacabka ay ku mideeyaan dadaalkooda si ay magaaladaasi ugu beddelaan magaalo iftiin u noqota Itoobiya iyo dunida inteeda kale. Dr. Abiy ayaa ku soo gabagabeeyay hadalkiisa isagoo xusay in horumarka laga sameynayo waddada u dhexeysa Asaso iyo Piyaasa uu muujinayo in dhalashada cusub ee Goondhar ay soo dhowdahay, isla markaana uu u baahan yahay dadaal iyo iskaashi wadareed. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Waxaa la daahfuray qasriga Faasil ee Goondhar
Nov 8, 2025 64
Ra’iisul Wasaare Dr. Abiy Axmed iyo Marwada Koobaad ee Dalka Sinaash Taayaajaw ayaa booqday Qasriga Faasil, iyaga oo ay la socdaan masuuliyiin sare oo ka tirsan dowladda, halkaas oo dib u habeyn ballaaran lagu sameeyey. Shaqada horumarineed ee la fuliyey waxay siisay qasriga noloshiisa cusub iyadoo la ilaalinayo taariikhdiisa, quruxdiisa iyo sifooyinkiisa gaar ahaaneed. Shaqada horumarineed waxaa ka mid ahaa dib u habeynta qaab-dhismeedka qasriga, hagaajinta jidadka lugta, dayactirka dhismayaasha muhiimka ah iyadoo la adeegsanayo farsamooyin dhaqameed, iyo ilaalinta muuqaalka iyo dhaqanka goobta. Adeegyada loogu talagalay booqdayaasha ayaa sidoo kale la casriyeeyey, waxaana la furay xarun cusub oo dalxiis. Waxaa la dhisay musqulo casri ah, la hagaajiyey nidaamyada nalalka iyo amniga. Sida boqoradii hore ee Fasill, Yohannes I iyo Iyasu I, meelaha dhaqanka, albaabada taariikhiga ah iyo goobaha kale ayaa si taxaddar leh loo dayactiray. Intaa waxaa dheer, in ka badan 40,000 mitir laba jibbaaran oo dhul ah ayaa la dhigay qorshe lagu qurxiyo deegaanka, taasoo abuuraysa meel raaxo leh oo dalxiisayaashu ku raaxaystaan. Guud ahaan, shaqada horumarineed waxaa lagu dhameystiray wax ka yar hal sano, iyadoo la ilaalinayo goob taariikhi ah oo dhaqameed oo muddo dheer jiri doonta. #XafiiskaRaysalWasaarahaItoobiya #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Waxaan dalbaneynaa caddaalad, ma ahan gargaar – Guddoomiyaha Midowga Afrika
Nov 7, 2025 65
Addis Ababa, Dirir 28/2018 (ENA): Guddoomiyaha Komishinka Midowga Afrika, Maxamuud Cali Yuusuf, ayaa sheegay in Afrika aysan codsanayn gargaar, balse ay dalbanayso caddaalad ku saabsan cimilada adduunka. Isagoo ka hadlayay shirka hoggaamiyeyaasha ee lagu qabtay magaalada Belem ee dalka Braasiil, ayuu sheegay in Afrika ay si buuxda isu diyaarinayso ka qaybgalka Shirka Cimilada Adduunka ee 30aad (COP30), isla markaana ay doonayso in isbeddel dhab ah laga sameeyo arrimaha cimilada. “Dhallinyarada Afrika oo leh hal-abuurnimo ayaa ka qeyb qaadanaya horumarinta tamarta qorraxda iyo biyaha, taasoo Afrika ka dhigaysa qayb muhiim ah oo soo saaraysa xalal tamareed oo caddaalad ah, waara, islamarkaana leh qiiq karboon oo hooseeya,” ayuu yiri guddoomiyuhu. Si kastaba ha ahaatee, wuxuu xusay in inkasta oo Afrika ay leedahay 40% awoodda tamarta dib loo cusboonaysiin karo ee dunida, haddana ay hesho wax ka yar 12% maalgelinta cimilada ee caalamka. Isagoo hadalkiisa sii wata ayuu yiri, “Waxaan dalbanaynaa caddaalad cimiladeed, ma aha deeq. Waxaan u baahanahay maalgelin caddaalad ah, tignoolajiyad iyo fursado siman. Dalalka aan qiiqa badan soo saarin laguma eedeyn karo in ay qaadaan culayska ugu weyn ee isbeddelka cimilada.” Guddoomiyuhu wuxuu ugu baaqay ka qaybgalayaasha COP30 in shirkaasi noqdo madal lagu beddelo ballanqaadyadii hore ficil dhab ah, si dunidu u gaarto caddaalad iyo barwaaqo wadaag. Wuxuu ku soo gabagabeeyay, “Waqtigii hadalku wuu dhammaaday, waa waqtigii la qaadi lahaa tallaabo mideysan oo wax ku ool ah.” Shirka COP30 waxaa lagu qaban doonaa magaalada Belem, Braasiil, intii u dhaxeysay 1-da ilaa 12-ka Gudba 2018 T.I.
Wafdi uu hoggaaminayo Wasiirka Waxbarashada, Brofessor Birhanu Nega, ayaa ka qayb galay Shirka Guud ee Hay'adda Waxbarashada, Sayniska iyo Dhaqanka ee Qaramada Midoobay (UNESCO).
Nov 7, 2025 68
Addis Ababa; Dirir 28/2018 (ENA): Wafti uu hoggaaminayo Wasiirka Waxbarashada ayaa ka qayb galay Shirweynihii 43-aad ee Hay'adda Waxbarashada, Sayniska iyo Dhaqanka ee Qaramada Midoobay (UNESCO) oo lagu qabtay Samarqand, Jamhuuriyadda Usbekistan. Isagoo ka hadlayay Shirweynihii 43-aad ee Hay'adda Waxbarashada, Sayniska iyo Dhaqanka ee Qaramada Midoobay (UNESCO), Wasiirka sharafta leh ayaa sharraxay hawlaha ay Itoobiya ka qabatay goobaha UNESCO labadii sano ee la soo dhaafay. Wuxuu shirka u sharraxay shaqada ay Itoobiya ka qabanayso dhinacyada waxbarashada, dhaqanka, isbeddelka cimilada iyo kala duwanaanshaha noolaha. Wuxuu sidoo kale ugu baaqay Qaramada Midoobay (QM) inay sii wadaan xoojinta istaraatiijiyadaha loogu talagalay in lagu gaaro Yoolalka Horumarinta Waara ee sannadka 2030 T.Y Waxaa sidoo kale la xusay in Shirkan Guud ee UNESCO ee labada sano ah uu diiradda saarayo dhinacyada waxbarashada, sayniska, dhaqanka, isgaarsiinta iyo macluumaadka, waana madal abuurta jawi wanaagsan oo lagu taageerayo dowladaha xubnaha ka ah. Dhinaca shirka, Wasiirka ayaa wuxuu la yeelan doona wadahadallo wasiirro ka socda dalal kala duwan.
Shir Madaxeedka Midowga Afrika iyo Midowga Yurub ayaa lagu qaban doonaa Angoola bisha Gudba.
Nov 7, 2025 66
Addis Ababa; Dirir 28/2018 (ENA):- Shir Madaxeedka toddobaad ee Midowga Afrika iyo Midowga Yurub ayaa lagu qaban doonaa Luwanda, caasimadda Angola, Gudba 15 iyo 16, 2018 T.I. Shirka waxaa si wada jir ah u guddoomin doona Madaxweynaha Angola iyo Guddoomiyaha hadda ee Midowga Afrika, Jowa'o Lowrenjo, iyo Madaxweynaha Golaha Yurub, Antoniyo Kosta. Hogaamiyeyaasha sare ee Midowga Afrika, madaxda dowladaha Midowga, Madaxweynaha Guddiga Yurub Ursula von der Leyen iyo mas'uuliyiin kale oo sare oo ka tirsan Midowga Yurub, dhalinyarada, bulshada rayidka ah iyo wakiillo ganacsi ayaa ka soo qayb geli doona shir madaxeedka. Shirka, oo lagu xusayo 25 sano oo iskaashi ah oo u dhexeeya labada hay'adood, ayaa ku soo beegmaya xilli ay sii kordheyso xasillooni darrada iyo isbeddelka jawiga juqraafiyeed, sida uu sheegay Midowga Afrika. Hogaamiyeyaasha hay'adaha ayaa muujiyay ballanqaadkooda wadajirka ah ee ku aaddan dhinacyo badan, iskaashi iyo jawaab isku xiran oo ku aaddan caqabadaha soo ifbaxaya. Nabadda, amniga, iskaashiga dhaqaalaha, ganacsiga, maalgashiga, isbeddelka dijitaalka ah, adkeysiga isbeddelka cimilada, socdaalka iyo dhaqdhaqaaqa aadanaha iyo horumarinta kheyraadka aadanaha ayaa ka mid ah qodobbada laga wada hadli doono. Arimaha ay ka wada hadli doonaan Midowga Afrika iyo Midowga Yurub waxay la xiriiraan Ajendaha 2063, Yoolalka Horumarinta Waara iyo Aragtida Midowga Afrika iyo Midowga Yurub 2030 T.Y. Goobaha dhalinyarada iyo ganacsiga ayaa ka hor dhici doona shir-madaxeedka ugu weyn. Madashu waxay soo bandhigi doontaa bandhigyo ay soo bandhigayaan hoggaamiyeyaasha dhallinyarada, ururada bulshada rayidka ah, iyo daneeyayaasha waaxda gaarka loo leeyahay. Shir-madaxeedka lixaad ee Midowga Afrika iyo Midowga Yurub ayaa loo qorsheeyay in lagu qabto Beljiyam sanadka 2022 T.Y. Shir-madaxeedka, dowladaha xubnaha ka ah labada hay'adood waxay qaateen aragti wadajir ah oo loogu talagalay in la xaqiijiyo sannadka 2030 T.Y, waxayna ku dhawaaqeen qaab-dhismeed maalgashi oo qiyaastii ah 150 bilyan oo Yuuro. Iskaashiga Midowga Afrika iyo Midowga Yurub ayaa si rasmi ah loo bilaabay sanadkii 2000.
POA English
Pulse Of Africa - English Language
Your news, current affairs and entertainment channel
Join us on
POA Arabic - عربي
Pulse Of Africa - Arabic Language
قناتكم الاخبارية و الترفيهية
Join us on
Siyaasada
Shir Madaxeedka Midowga Afrika iyo Midowga Yurub ayaa lagu qaban doonaa Angoola bisha Gudba.
Nov 7, 2025 66
Addis Ababa; Dirir 28/2018 (ENA):- Shir Madaxeedka toddobaad ee Midowga Afrika iyo Midowga Yurub ayaa lagu qaban doonaa Luwanda, caasimadda Angola, Gudba 15 iyo 16, 2018 T.I. Shirka waxaa si wada jir ah u guddoomin doona Madaxweynaha Angola iyo Guddoomiyaha hadda ee Midowga Afrika, Jowa'o Lowrenjo, iyo Madaxweynaha Golaha Yurub, Antoniyo Kosta. Hogaamiyeyaasha sare ee Midowga Afrika, madaxda dowladaha Midowga, Madaxweynaha Guddiga Yurub Ursula von der Leyen iyo mas'uuliyiin kale oo sare oo ka tirsan Midowga Yurub, dhalinyarada, bulshada rayidka ah iyo wakiillo ganacsi ayaa ka soo qayb geli doona shir madaxeedka. Shirka, oo lagu xusayo 25 sano oo iskaashi ah oo u dhexeeya labada hay'adood, ayaa ku soo beegmaya xilli ay sii kordheyso xasillooni darrada iyo isbeddelka jawiga juqraafiyeed, sida uu sheegay Midowga Afrika. Hogaamiyeyaasha hay'adaha ayaa muujiyay ballanqaadkooda wadajirka ah ee ku aaddan dhinacyo badan, iskaashi iyo jawaab isku xiran oo ku aaddan caqabadaha soo ifbaxaya. Nabadda, amniga, iskaashiga dhaqaalaha, ganacsiga, maalgashiga, isbeddelka dijitaalka ah, adkeysiga isbeddelka cimilada, socdaalka iyo dhaqdhaqaaqa aadanaha iyo horumarinta kheyraadka aadanaha ayaa ka mid ah qodobbada laga wada hadli doono. Arimaha ay ka wada hadli doonaan Midowga Afrika iyo Midowga Yurub waxay la xiriiraan Ajendaha 2063, Yoolalka Horumarinta Waara iyo Aragtida Midowga Afrika iyo Midowga Yurub 2030 T.Y. Goobaha dhalinyarada iyo ganacsiga ayaa ka hor dhici doona shir-madaxeedka ugu weyn. Madashu waxay soo bandhigi doontaa bandhigyo ay soo bandhigayaan hoggaamiyeyaasha dhallinyarada, ururada bulshada rayidka ah, iyo daneeyayaasha waaxda gaarka loo leeyahay. Shir-madaxeedka lixaad ee Midowga Afrika iyo Midowga Yurub ayaa loo qorsheeyay in lagu qabto Beljiyam sanadka 2022 T.Y. Shir-madaxeedka, dowladaha xubnaha ka ah labada hay'adood waxay qaateen aragti wadajir ah oo loogu talagalay in la xaqiijiyo sannadka 2030 T.Y, waxayna ku dhawaaqeen qaab-dhismeed maalgashi oo qiyaastii ah 150 bilyan oo Yuuro. Iskaashiga Midowga Afrika iyo Midowga Yurub ayaa si rasmi ah loo bilaabay sanadkii 2000.
Waxaa la dhisayaa Ciidanka Cirka oo u qalma awooda dalka
Nov 7, 2025 67
ddis Ababa, Dirir 27/2018 (ENA): Taliyaha Ciidanka Cirka dalka, Litenent Jeneral Yilma Merdhaasaa, ayaa sheegay in Ciidanka Cirka Itoobiya uu noqday mid awood weyn leh isla markaana sii xoojinaya awooddiisa, taasoo kor u qaadaysa magaca iyo sumcadda dalka. Taliyaha ayaa ka hadlay munaasabadda 90-aad ee Ciidanka Cirka, isagoo la hadlay dadka deegaanka iyo shacabka Bishoftu, isaga oo xusay doorka ciidanku uu ku leeyahay ilaalinta madax-bannaanida iyo sharafta dalka. Intii lagu guda jiray munaasabadda, Taliyaha ayaa caddeeyay in Ciidanka Cirka uu mar walba ka shaqeynayay horumarinta awoodiisa si uu uga qayb qaato ilaalinta midnimada iyo madax-bannaanida Itoobiya. Wuxuu intaa ku daray in Ciidanka Cirka uu noqday hay’ad hogaamiye u ah dalka, isla markaana tusaale u ah bulshada, isagoo xusay in munaasabadda 90-aad ee ciidanka lagu xusayo ololeyaal iyo barnaamijyo kala duwan. Sidoo kale, munaasabadda waxaa lagu qaban doonaa bandhigyo ay ka mid yihiin Bandhiga Duulimaadka, diyaaradaha milatari, iyo dhacdooyin kale, iyadoo la muujinayo doorka muhiimka ah ee Ciidanka Cirka uu ka leeyahay horumarinta magaalada Bishoftu, ilaalinta nabadda, iyo dhiirrigelinta ka-qaybgalka bulshada.
Itoobiya iyo Ruushka ayaa ka wada hadlay xoojinta iskaashigooda laba geesoodka ah
Nov 5, 2025 82
Addis Ababa, Dirir 26/2018 (ENA): Guddoomiyaha Bangiga Qaranka ee Itoobiya, Dr. Eyob Tekaaliny, iyo Wasiirka Maaliyadda, Axmed Shide, ayaa maanta kulan wadatashi ah la yeeshay wafdi uu hoggaaminayo Wasiirka Horumarinta Dhaqaalaha ee Ruushka, Maksim Reshetnikof. Labada dhinac ayaa ka wada hadlay sidii loo xoojin lahaa iskaashiga dhaqaale iyo maaliyadeed ee u dhexeeya Itoobiya iyo Ruushka, si labada dal uga faa’iidaystaan xiriirkooda taariikhiga ah. Sidoo kale waxay isweydaarsadeen fikrado ku saabsan meelaha kale ee labada dal ay iska kaashan karaan si loo ballaariyo fursadaha horumarineed iyo ganacsi ee u dhexeeya labada waddan. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Biyo-xidheenka Weyn ee Itoobiya ayaa bedelay Isu-dheelitirka Juquraafi Siyaasadeed ee Gobolka kana dhigay guul dibloomaasiyadeed
Nov 5, 2025 90
Addis Ababa, Dirir 26/2018 (ENA): Khubaradu waxay sheegeen in Biyo-xidheenka Weyn ee Itoobiya (GERD) uu si weyn u bedelay isu-dheelitirka juquraafi siyaasadeed ee gobolka, isla markaana uu caddeeyey guusha Itoobiya ee dhinaca dibloomaasiyadda. Brof. Tesfaaye Taafase, oo ah bare iyo cilmi-baare ka tirsan Xarunta Daraasaadka Juquraafi Siyaasadda iyo Afrika ee Jaamacadda Addis Ababa, iyo Brof. Ayele Bekeri, oo ah taariikhyahan, ayaa ku sheegay wareysi ay siiyeen Wakaaladda Wararka Itoobiya in waddan kasta oo madax-bannaan uu leeyahay xaq buuxa oo uu si nabad ah ugu faa’iidaysto kheyraadkiisa dabiiciga ah. Khubaradu waxay tilmaameen in Itoobiya ay xaq u leedahay in ay ka faa’iidaysato kheyraadkeeda si aan waddamada kale u waxyeellayn, ayna lagama maarmaan tahay in la sii xoojiyo dadaallada lagu ilaalinayo danaha qaranka. Brof. Ayele Bekeri ayaa intaas ku daray in mashaariicda ay Itoobiya bilowday, ay ka sokow ilaalinta danaha qaranka, door weyn ka ciyaarayaan in shacabka laga saaro saboolnimada. Brof. Tesfaye Taafase ayaa isna xusay in Itoobiya ay si guul leh uga hortagtay cadaadisyo badan oo la xiriiray mashruuca Biyo-xidheenka, iyada oo adeegsatay xeelado dibloomaasiyadeed oo miro dhal ah. Isagoo intaa raaciyay in iskaashiga dowladda iyo shacabka uu horseeday in dalal hore uga soo horjeeday Itoobiya ay hadda taageeraan mowqifkeeda. Brof. Ayele Bekeri ayaa sheegay in mashruuca Biyo-xidheenka uu ku dhisan yahay ilaalinta sharciga caalamiga ah, isla markaana uu muujiyey in aan la joojin karin dadaalka Itoobiya ee ilaalinta danaha qarankeeda, taas oo calaamad u ah madax-bannaanideeda. Waxa uu sheegay in Masar, oo aragtay in aysan suurtagal ahayn in ay sii hayso xukunka biyaha Niil, ay bilowday urur la yiraahdo “Madasha Badda Cas” si ay u xannibto doorka Itoobiya ee arrimaha Badda Cas, taas oo ay ka mid tahay dadaallada lagu carqaladaynayo saamaynta Itoobiya ee gobolka. Khubaradu waxay ku booriyeen in Itoobiya ay sii waddo dadaallada dibloomaasiyadeed ee xooggan si ay uga hortagto qorshayaasha noocaas ah. Brof. Tesfaaye ayaa gabagabadii sheegay in Biyo-xidheenku uu beddelay juquraafiga siyaasaddeed ee gobolka, isla markaana uu muujiyey guul dhab ah oo Itoobiya ka gaartay dhanka dibloomaasiyadda. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Taliska Bari ee Ciidanka Difaaca ayaa adkeeyay sii xoojinta difaaca xuduudaha iyo amniga qaranka
Nov 5, 2025 89
Addis Ababa, Dirir 26/2018 (ENA): Taliska Bari ee Ciidanka Difaaca ayaa lagu ammaanay geesinnimadooda, xirfadooda iyo adkaysigooda ay kaga jawaabayaan dhammaan caqabadaha ay la kulmaan, iyagoo ah tiirka difaaca xuduudaha iyo madaxbannaanida dalka. Taliska Bari ayaa fulinaysa hawlgalkeeda si xirfad sare leh, iyadoo ilaalinaysa amniga xuduudaha, gaar ahaan si looga hortago dhaqdhaqaaqyada kooxaha argagixisada sida Al-Shabaab ee gudaha Soomaaliya ka iman kara. Kornayl Marshet Fellege, ku xigeenka taliyaha qeybta 305-aad ee ciidamada difaaca, ayaa sheegay in ciidanku si joogto ah ugu taagan yahay difaaca dalka, isagoo muujinaya geesinimo iyo adkaysi. Wuxuu xusay in ciidanku door muhiim ah ku leeyahay xaqiijinta nabadda iyo badbaadada gobollada Bariga, taasoo u oggolaanaysa in mashaariic horumarineed oo waaweyn si nabad ah loo hirgeliyo. Saraakiil kale oo ka tirsan ciidamada ayaa sidoo kale sheegay in ay si dhow ula socdaan dhaqdhaqaaqyada kooxaha nabadda diidan, ayna ka hortagayaan khatar kasta oo carqaladayn karta nabadda iyo horumarka dalka. Ugu dambayn, ciidamada waxay sheegeen in ay yihiin ciidan adag oo diyaar u ah in ay si degdeg ah uga jawaabaan weerar kasta oo lagu soo qaado dalka, iyagoo ku howlan ilaalinta madaxbannaanida iyo karaamada Itoobiya. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Dr. Gedhiyoon Timootiwoos ayaa la kulmay Lataliyaha Madaxweynaha Faransiiska ee Arrimaha Afrika
Nov 5, 2025 81
Addis Ababa, Dirir 26/2018 (ENA): Kulankan ayaa ka dhacay magaalada Paris, xilli uu socdo madasha maalgashiga Itoobiya iyo Yurub. Labada dhinac ayaa ka wadahadlay xiriirka labada dal iyo arrimo iskaashi oo hadda socda. Lataliyaha Faransiiska ayaa sheegay in shirkii maalgashiga ee ay soo jeediyeen Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Dr. Abiy Axmed iyo Madaxweynaha Faransiiska Emmanuweel Makroon uu ahaa mid si weyn u guuleystay. Wasiirka Arrimaha Dibadda ayaa dhankiisa faahfaahin ka bixiyey xaaladda siyaasadeed ee dalka iyo isbeddellada socda. Waxaa lagu muujiyey wadahadalka in ka qaybgalka labada dal ee madasha uu ka qaybqaadanayo xoojinta xiriirkooda iyo iskaashiga dhexdooda. Sidoo kale, Faransiiska ayaa xaqiijiyey inuu sii wadi doono taageeradiisa ku aaddan horumarinta dhaqaalaha Itoobiya iyo mashaariic kala duwan oo ay hore u bilowday. Labada dhinac ayaa ku heshiiyey in la xoojiyo xiriirka iyo iskaashiga labada waddan ee dhinacyo kala duwan. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Dalbashada helida marin badeedka Itoobiya waa arrin sharci iyo taariikhi oo muhiim u ah danaha qaran – Danjire Tirunah Seenaa
Nov 5, 2025 84
Addis Ababa, Dirir 25/2018 (ENA): Danjire sare Tirunah Seenaa, ayaa sheegay in dalbashada Itoobiya ee ku aaddan soo celinta lahaanshaha marin badeeddku tahay arrin sharci iyo taariikh ahaanba la aqbali karo, isla markaana ay tahay mid la xiriirta ilaalinta danaha qaran. Danjire Tirunah Seenaa, ayaa u sheegay Wakaaladda Wararka Itoobiya (ENA) in Itoobiya si sharci darro ah looga gooyay marin badeedkeeda, xilli aysan jirin dowlad dimoqraadi ah oo matalaysay rabitaanka shacabka, taas oo uu ku tilmaamay jab qaran iyo dembi taariikhi ah. Wuxuu sheegay in Itoobiya muddo qarniyo ah ay ahayd dal leh xeebta Badda Cas isla markaana door muuqda ka ciyaartay ilaalinta amniga iyo xasilloonida gobolka. Si kastaba, ayuu yiri, siyaasadaha cadowtinimada iyo khiyaamada taariikhiga ah ayaa sabab u noqday in Itoobiya laga fogeeyo xeebteeda. Danjiruhu wuxuu sheegay in qaddiyadda marin badeedka Itoobiya ay tahay arrin lagu difaacayo danaha qaranka iyo xasilloonida gobolka, isla markaana ay faa’iido u tahay nabadda iyo horumarka guud ee caalamka. Ugu dambayn, wuxuu ugu baaqay shacabka Itoobiya, dalalka deriska ah iyo beesha caalamka in ay si buuxda u taageeraan codsiga Itoobiya ee xaqa ku dhisan ee ku saabsan lahaanshaha marin badeed, si loo xaqiijiyo danaha guud iyo nabadda gobolka. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Wasiirka Arrimaha Dibadda Itoobiya ayaa la kulmay dhiggiisa Faransiiska
Nov 5, 2025 81
Addis Ababa, Dirir 25/2018 (ENA): Wasiirka Arrimaha Dibadda, Dr. Gedhiyoon Timootiwoos, ayaa kulan kula yeeshay Wasiirka Yurub iyo Arrimaha Dibadda ee Faransiiska, Jean-Noel Barrot, xarunta Quai d’Orsay ee magaalada Baariis. Labada wasiir ayaa ka wadahadlay xoojinta iskaashiga laba geesoodka ah iyo arrimo goboleed ee ay labada dal danaynayaan. Kulanka ayaa diiradda lagu saaray kor u qaadidda xiriirka taariikhiga ah ee u dhexeeya Itoobiya iyo Faransiiska, iyadoo la isla qaaday fursadaha cusub ee iskaashi dhinacyada amniga, dhaqaalaha, iyo horumarinta. Dr. Gedhiyoon ayaa xusay sida Itoobiya uga go’an tahay in ay sii xoojiso xiriirka ay la leedahay Faransiiska, halka wasiirka Faransiiskuna uu bogaadiyay kaalinta Itoobiya ee xasillinta gobolka Geeska Afrika. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Siyaasada
Shir Madaxeedka Midowga Afrika iyo Midowga Yurub ayaa lagu qaban doonaa Angoola bisha Gudba.
Nov 7, 2025 66
Addis Ababa; Dirir 28/2018 (ENA):- Shir Madaxeedka toddobaad ee Midowga Afrika iyo Midowga Yurub ayaa lagu qaban doonaa Luwanda, caasimadda Angola, Gudba 15 iyo 16, 2018 T.I. Shirka waxaa si wada jir ah u guddoomin doona Madaxweynaha Angola iyo Guddoomiyaha hadda ee Midowga Afrika, Jowa'o Lowrenjo, iyo Madaxweynaha Golaha Yurub, Antoniyo Kosta. Hogaamiyeyaasha sare ee Midowga Afrika, madaxda dowladaha Midowga, Madaxweynaha Guddiga Yurub Ursula von der Leyen iyo mas'uuliyiin kale oo sare oo ka tirsan Midowga Yurub, dhalinyarada, bulshada rayidka ah iyo wakiillo ganacsi ayaa ka soo qayb geli doona shir madaxeedka. Shirka, oo lagu xusayo 25 sano oo iskaashi ah oo u dhexeeya labada hay'adood, ayaa ku soo beegmaya xilli ay sii kordheyso xasillooni darrada iyo isbeddelka jawiga juqraafiyeed, sida uu sheegay Midowga Afrika. Hogaamiyeyaasha hay'adaha ayaa muujiyay ballanqaadkooda wadajirka ah ee ku aaddan dhinacyo badan, iskaashi iyo jawaab isku xiran oo ku aaddan caqabadaha soo ifbaxaya. Nabadda, amniga, iskaashiga dhaqaalaha, ganacsiga, maalgashiga, isbeddelka dijitaalka ah, adkeysiga isbeddelka cimilada, socdaalka iyo dhaqdhaqaaqa aadanaha iyo horumarinta kheyraadka aadanaha ayaa ka mid ah qodobbada laga wada hadli doono. Arimaha ay ka wada hadli doonaan Midowga Afrika iyo Midowga Yurub waxay la xiriiraan Ajendaha 2063, Yoolalka Horumarinta Waara iyo Aragtida Midowga Afrika iyo Midowga Yurub 2030 T.Y. Goobaha dhalinyarada iyo ganacsiga ayaa ka hor dhici doona shir-madaxeedka ugu weyn. Madashu waxay soo bandhigi doontaa bandhigyo ay soo bandhigayaan hoggaamiyeyaasha dhallinyarada, ururada bulshada rayidka ah, iyo daneeyayaasha waaxda gaarka loo leeyahay. Shir-madaxeedka lixaad ee Midowga Afrika iyo Midowga Yurub ayaa loo qorsheeyay in lagu qabto Beljiyam sanadka 2022 T.Y. Shir-madaxeedka, dowladaha xubnaha ka ah labada hay'adood waxay qaateen aragti wadajir ah oo loogu talagalay in la xaqiijiyo sannadka 2030 T.Y, waxayna ku dhawaaqeen qaab-dhismeed maalgashi oo qiyaastii ah 150 bilyan oo Yuuro. Iskaashiga Midowga Afrika iyo Midowga Yurub ayaa si rasmi ah loo bilaabay sanadkii 2000.
Waxaa la dhisayaa Ciidanka Cirka oo u qalma awooda dalka
Nov 7, 2025 67
ddis Ababa, Dirir 27/2018 (ENA): Taliyaha Ciidanka Cirka dalka, Litenent Jeneral Yilma Merdhaasaa, ayaa sheegay in Ciidanka Cirka Itoobiya uu noqday mid awood weyn leh isla markaana sii xoojinaya awooddiisa, taasoo kor u qaadaysa magaca iyo sumcadda dalka. Taliyaha ayaa ka hadlay munaasabadda 90-aad ee Ciidanka Cirka, isagoo la hadlay dadka deegaanka iyo shacabka Bishoftu, isaga oo xusay doorka ciidanku uu ku leeyahay ilaalinta madax-bannaanida iyo sharafta dalka. Intii lagu guda jiray munaasabadda, Taliyaha ayaa caddeeyay in Ciidanka Cirka uu mar walba ka shaqeynayay horumarinta awoodiisa si uu uga qayb qaato ilaalinta midnimada iyo madax-bannaanida Itoobiya. Wuxuu intaa ku daray in Ciidanka Cirka uu noqday hay’ad hogaamiye u ah dalka, isla markaana tusaale u ah bulshada, isagoo xusay in munaasabadda 90-aad ee ciidanka lagu xusayo ololeyaal iyo barnaamijyo kala duwan. Sidoo kale, munaasabadda waxaa lagu qaban doonaa bandhigyo ay ka mid yihiin Bandhiga Duulimaadka, diyaaradaha milatari, iyo dhacdooyin kale, iyadoo la muujinayo doorka muhiimka ah ee Ciidanka Cirka uu ka leeyahay horumarinta magaalada Bishoftu, ilaalinta nabadda, iyo dhiirrigelinta ka-qaybgalka bulshada.
Itoobiya iyo Ruushka ayaa ka wada hadlay xoojinta iskaashigooda laba geesoodka ah
Nov 5, 2025 82
Addis Ababa, Dirir 26/2018 (ENA): Guddoomiyaha Bangiga Qaranka ee Itoobiya, Dr. Eyob Tekaaliny, iyo Wasiirka Maaliyadda, Axmed Shide, ayaa maanta kulan wadatashi ah la yeeshay wafdi uu hoggaaminayo Wasiirka Horumarinta Dhaqaalaha ee Ruushka, Maksim Reshetnikof. Labada dhinac ayaa ka wada hadlay sidii loo xoojin lahaa iskaashiga dhaqaale iyo maaliyadeed ee u dhexeeya Itoobiya iyo Ruushka, si labada dal uga faa’iidaystaan xiriirkooda taariikhiga ah. Sidoo kale waxay isweydaarsadeen fikrado ku saabsan meelaha kale ee labada dal ay iska kaashan karaan si loo ballaariyo fursadaha horumarineed iyo ganacsi ee u dhexeeya labada waddan. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Biyo-xidheenka Weyn ee Itoobiya ayaa bedelay Isu-dheelitirka Juquraafi Siyaasadeed ee Gobolka kana dhigay guul dibloomaasiyadeed
Nov 5, 2025 90
Addis Ababa, Dirir 26/2018 (ENA): Khubaradu waxay sheegeen in Biyo-xidheenka Weyn ee Itoobiya (GERD) uu si weyn u bedelay isu-dheelitirka juquraafi siyaasadeed ee gobolka, isla markaana uu caddeeyey guusha Itoobiya ee dhinaca dibloomaasiyadda. Brof. Tesfaaye Taafase, oo ah bare iyo cilmi-baare ka tirsan Xarunta Daraasaadka Juquraafi Siyaasadda iyo Afrika ee Jaamacadda Addis Ababa, iyo Brof. Ayele Bekeri, oo ah taariikhyahan, ayaa ku sheegay wareysi ay siiyeen Wakaaladda Wararka Itoobiya in waddan kasta oo madax-bannaan uu leeyahay xaq buuxa oo uu si nabad ah ugu faa’iidaysto kheyraadkiisa dabiiciga ah. Khubaradu waxay tilmaameen in Itoobiya ay xaq u leedahay in ay ka faa’iidaysato kheyraadkeeda si aan waddamada kale u waxyeellayn, ayna lagama maarmaan tahay in la sii xoojiyo dadaallada lagu ilaalinayo danaha qaranka. Brof. Ayele Bekeri ayaa intaas ku daray in mashaariicda ay Itoobiya bilowday, ay ka sokow ilaalinta danaha qaranka, door weyn ka ciyaarayaan in shacabka laga saaro saboolnimada. Brof. Tesfaye Taafase ayaa isna xusay in Itoobiya ay si guul leh uga hortagtay cadaadisyo badan oo la xiriiray mashruuca Biyo-xidheenka, iyada oo adeegsatay xeelado dibloomaasiyadeed oo miro dhal ah. Isagoo intaa raaciyay in iskaashiga dowladda iyo shacabka uu horseeday in dalal hore uga soo horjeeday Itoobiya ay hadda taageeraan mowqifkeeda. Brof. Ayele Bekeri ayaa sheegay in mashruuca Biyo-xidheenka uu ku dhisan yahay ilaalinta sharciga caalamiga ah, isla markaana uu muujiyey in aan la joojin karin dadaalka Itoobiya ee ilaalinta danaha qarankeeda, taas oo calaamad u ah madax-bannaanideeda. Waxa uu sheegay in Masar, oo aragtay in aysan suurtagal ahayn in ay sii hayso xukunka biyaha Niil, ay bilowday urur la yiraahdo “Madasha Badda Cas” si ay u xannibto doorka Itoobiya ee arrimaha Badda Cas, taas oo ay ka mid tahay dadaallada lagu carqaladaynayo saamaynta Itoobiya ee gobolka. Khubaradu waxay ku booriyeen in Itoobiya ay sii waddo dadaallada dibloomaasiyadeed ee xooggan si ay uga hortagto qorshayaasha noocaas ah. Brof. Tesfaaye ayaa gabagabadii sheegay in Biyo-xidheenku uu beddelay juquraafiga siyaasaddeed ee gobolka, isla markaana uu muujiyey guul dhab ah oo Itoobiya ka gaartay dhanka dibloomaasiyadda. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Taliska Bari ee Ciidanka Difaaca ayaa adkeeyay sii xoojinta difaaca xuduudaha iyo amniga qaranka
Nov 5, 2025 89
Addis Ababa, Dirir 26/2018 (ENA): Taliska Bari ee Ciidanka Difaaca ayaa lagu ammaanay geesinnimadooda, xirfadooda iyo adkaysigooda ay kaga jawaabayaan dhammaan caqabadaha ay la kulmaan, iyagoo ah tiirka difaaca xuduudaha iyo madaxbannaanida dalka. Taliska Bari ayaa fulinaysa hawlgalkeeda si xirfad sare leh, iyadoo ilaalinaysa amniga xuduudaha, gaar ahaan si looga hortago dhaqdhaqaaqyada kooxaha argagixisada sida Al-Shabaab ee gudaha Soomaaliya ka iman kara. Kornayl Marshet Fellege, ku xigeenka taliyaha qeybta 305-aad ee ciidamada difaaca, ayaa sheegay in ciidanku si joogto ah ugu taagan yahay difaaca dalka, isagoo muujinaya geesinimo iyo adkaysi. Wuxuu xusay in ciidanku door muhiim ah ku leeyahay xaqiijinta nabadda iyo badbaadada gobollada Bariga, taasoo u oggolaanaysa in mashaariic horumarineed oo waaweyn si nabad ah loo hirgeliyo. Saraakiil kale oo ka tirsan ciidamada ayaa sidoo kale sheegay in ay si dhow ula socdaan dhaqdhaqaaqyada kooxaha nabadda diidan, ayna ka hortagayaan khatar kasta oo carqaladayn karta nabadda iyo horumarka dalka. Ugu dambayn, ciidamada waxay sheegeen in ay yihiin ciidan adag oo diyaar u ah in ay si degdeg ah uga jawaabaan weerar kasta oo lagu soo qaado dalka, iyagoo ku howlan ilaalinta madaxbannaanida iyo karaamada Itoobiya. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Dr. Gedhiyoon Timootiwoos ayaa la kulmay Lataliyaha Madaxweynaha Faransiiska ee Arrimaha Afrika
Nov 5, 2025 81
Addis Ababa, Dirir 26/2018 (ENA): Kulankan ayaa ka dhacay magaalada Paris, xilli uu socdo madasha maalgashiga Itoobiya iyo Yurub. Labada dhinac ayaa ka wadahadlay xiriirka labada dal iyo arrimo iskaashi oo hadda socda. Lataliyaha Faransiiska ayaa sheegay in shirkii maalgashiga ee ay soo jeediyeen Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Dr. Abiy Axmed iyo Madaxweynaha Faransiiska Emmanuweel Makroon uu ahaa mid si weyn u guuleystay. Wasiirka Arrimaha Dibadda ayaa dhankiisa faahfaahin ka bixiyey xaaladda siyaasadeed ee dalka iyo isbeddellada socda. Waxaa lagu muujiyey wadahadalka in ka qaybgalka labada dal ee madasha uu ka qaybqaadanayo xoojinta xiriirkooda iyo iskaashiga dhexdooda. Sidoo kale, Faransiiska ayaa xaqiijiyey inuu sii wadi doono taageeradiisa ku aaddan horumarinta dhaqaalaha Itoobiya iyo mashaariic kala duwan oo ay hore u bilowday. Labada dhinac ayaa ku heshiiyey in la xoojiyo xiriirka iyo iskaashiga labada waddan ee dhinacyo kala duwan. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Dalbashada helida marin badeedka Itoobiya waa arrin sharci iyo taariikhi oo muhiim u ah danaha qaran – Danjire Tirunah Seenaa
Nov 5, 2025 84
Addis Ababa, Dirir 25/2018 (ENA): Danjire sare Tirunah Seenaa, ayaa sheegay in dalbashada Itoobiya ee ku aaddan soo celinta lahaanshaha marin badeeddku tahay arrin sharci iyo taariikh ahaanba la aqbali karo, isla markaana ay tahay mid la xiriirta ilaalinta danaha qaran. Danjire Tirunah Seenaa, ayaa u sheegay Wakaaladda Wararka Itoobiya (ENA) in Itoobiya si sharci darro ah looga gooyay marin badeedkeeda, xilli aysan jirin dowlad dimoqraadi ah oo matalaysay rabitaanka shacabka, taas oo uu ku tilmaamay jab qaran iyo dembi taariikhi ah. Wuxuu sheegay in Itoobiya muddo qarniyo ah ay ahayd dal leh xeebta Badda Cas isla markaana door muuqda ka ciyaartay ilaalinta amniga iyo xasilloonida gobolka. Si kastaba, ayuu yiri, siyaasadaha cadowtinimada iyo khiyaamada taariikhiga ah ayaa sabab u noqday in Itoobiya laga fogeeyo xeebteeda. Danjiruhu wuxuu sheegay in qaddiyadda marin badeedka Itoobiya ay tahay arrin lagu difaacayo danaha qaranka iyo xasilloonida gobolka, isla markaana ay faa’iido u tahay nabadda iyo horumarka guud ee caalamka. Ugu dambayn, wuxuu ugu baaqay shacabka Itoobiya, dalalka deriska ah iyo beesha caalamka in ay si buuxda u taageeraan codsiga Itoobiya ee xaqa ku dhisan ee ku saabsan lahaanshaha marin badeed, si loo xaqiijiyo danaha guud iyo nabadda gobolka. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Wasiirka Arrimaha Dibadda Itoobiya ayaa la kulmay dhiggiisa Faransiiska
Nov 5, 2025 81
Addis Ababa, Dirir 25/2018 (ENA): Wasiirka Arrimaha Dibadda, Dr. Gedhiyoon Timootiwoos, ayaa kulan kula yeeshay Wasiirka Yurub iyo Arrimaha Dibadda ee Faransiiska, Jean-Noel Barrot, xarunta Quai d’Orsay ee magaalada Baariis. Labada wasiir ayaa ka wadahadlay xoojinta iskaashiga laba geesoodka ah iyo arrimo goboleed ee ay labada dal danaynayaan. Kulanka ayaa diiradda lagu saaray kor u qaadidda xiriirka taariikhiga ah ee u dhexeeya Itoobiya iyo Faransiiska, iyadoo la isla qaaday fursadaha cusub ee iskaashi dhinacyada amniga, dhaqaalaha, iyo horumarinta. Dr. Gedhiyoon ayaa xusay sida Itoobiya uga go’an tahay in ay sii xoojiso xiriirka ay la leedahay Faransiiska, halka wasiirka Faransiiskuna uu bogaadiyay kaalinta Itoobiya ee xasillinta gobolka Geeska Afrika. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Arrimaha Bulshada
Goondhar waa in si dadaal leh looga shaqeeyaa si ay u noqoto magaalo heer caalami ah – Dr. Abiy Axmed
Nov 8, 2025 138
Addis Ababa, Dirir 28/2018 (ENA): Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Dr. Abiy Axmed ayaa sheegay in loo baahan yahay in si wadajir ah oo dadaal leh looga shaqeeyo si magaalada Goondhar ay u noqoto magaalo qurux badan oo dunida lagu faano. Intii uu booqasho ku joogay Goondhar, Ra’iisul Wasaaruhu wuxuu kormeeray horumarka shaqada ee mashruuca waraabka Megej. Sidoo kale, wuxuu indha-indheeyey dib-u-dhiska iyo dayactirka qasriga taariikhiga ah ee Faasil. Dr. Abiy ayaa tilmaamay in qasriga Faasil uu yahay hanti qaran oo qiimo weyn u leh Itoobiya, isla markaana uu xambaarsan yahay taariikh aan la ilaawi karin. Wuxuu sheegay in haddii shacabka Itoobiya ay raaci lahaayeen dadaalka awoowayaashood oo ay si daacad ah u dhisi lahaayeen dalkooda, maanta Itoobiya ma ahaan lahayn mid liidata. Ra’iisul Wasaaruhu wuxuu ku nuuxnuuxsaday in ilaalinta, ixtiraamka, iyo barashada shaqadii halyeyada hore ay tahay sida dhismaha guri uu qof walba dhagax ugu darayo. Wuxuu intaas ku daray in bulsho xusuusata taariikhdeeda ay awood u leedahay inay maanta horumar gaarto oo mustaqbal ifaya u dhisto. Abiy wuxuu sheegay in horumarka laga arkay Goondhar iyo qasriga Faasil uu muujinayo in jiilka soo koraya ay heli doonaan fursado iyo rajo ka fiican kuwii hore. Wuxuu ugu baaqay dadka Goondhar in ay ka sii shaqeeyaan sidii ay u dhisi lahaayeen magaalo ka qurux badan, kana casrisan, isla markaana horumarsan. Isagoo hadalkiisa sii wata ayuu sheegay in dayactirka iyo dib-u-dhiska qasriga Faasil uu astaan u yahay dhalashada cusub ee Goondhar, sidaas darteedna ay tahay in dhammaan shacabka ay ku mideeyaan dadaalkooda si ay magaaladaasi ugu beddelaan magaalo iftiin u noqota Itoobiya iyo dunida inteeda kale. Dr. Abiy ayaa ku soo gabagabeeyay hadalkiisa isagoo xusay in horumarka laga sameynayo waddada u dhexeysa Asaso iyo Piyaasa uu muujinayo in dhalashada cusub ee Goondhar ay soo dhowdahay, isla markaana uu u baahan yahay dadaal iyo iskaashi wadareed. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Waxaa la daahfuray qasriga Faasil ee Goondhar
Nov 8, 2025 64
Ra’iisul Wasaare Dr. Abiy Axmed iyo Marwada Koobaad ee Dalka Sinaash Taayaajaw ayaa booqday Qasriga Faasil, iyaga oo ay la socdaan masuuliyiin sare oo ka tirsan dowladda, halkaas oo dib u habeyn ballaaran lagu sameeyey. Shaqada horumarineed ee la fuliyey waxay siisay qasriga noloshiisa cusub iyadoo la ilaalinayo taariikhdiisa, quruxdiisa iyo sifooyinkiisa gaar ahaaneed. Shaqada horumarineed waxaa ka mid ahaa dib u habeynta qaab-dhismeedka qasriga, hagaajinta jidadka lugta, dayactirka dhismayaasha muhiimka ah iyadoo la adeegsanayo farsamooyin dhaqameed, iyo ilaalinta muuqaalka iyo dhaqanka goobta. Adeegyada loogu talagalay booqdayaasha ayaa sidoo kale la casriyeeyey, waxaana la furay xarun cusub oo dalxiis. Waxaa la dhisay musqulo casri ah, la hagaajiyey nidaamyada nalalka iyo amniga. Sida boqoradii hore ee Fasill, Yohannes I iyo Iyasu I, meelaha dhaqanka, albaabada taariikhiga ah iyo goobaha kale ayaa si taxaddar leh loo dayactiray. Intaa waxaa dheer, in ka badan 40,000 mitir laba jibbaaran oo dhul ah ayaa la dhigay qorshe lagu qurxiyo deegaanka, taasoo abuuraysa meel raaxo leh oo dalxiisayaashu ku raaxaystaan. Guud ahaan, shaqada horumarineed waxaa lagu dhameystiray wax ka yar hal sano, iyadoo la ilaalinayo goob taariikhi ah oo dhaqameed oo muddo dheer jiri doonta. #XafiiskaRaysalWasaarahaItoobiya #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
In ka badan 40,000 arday ayaa ka faa’iideysan doona barnaamijka quudinta ardayda ee sanadkan
Nov 7, 2025 69
Harar, Dirir 28/2018 (ENA): Xafiiska Waxbarashada ee Dawlad Deegaanka Hararida ayaa sheegay in in ka badan 40,000 arday ay sanadkan dugsiyada ka heli doonaan quudinta ardayda oo qayb ka ah dadaalka lagu wanaajinayo tayada waxbarashada. Dawladdu waxay sheegtay in ay ku howlan tahay barnaamijyo kala duwan oo lagu horumarinayo waxbarashada, si loo soo saaro muwaadin karti leh. Barnaamijyadan waxaa ka mid ah kor u qaadista heerka dugsiyada, hubinta tayada waxbarashada, bixinta adeega quudinta ardayda ee iskuulka, iyo tababaro kor loogu qaadayo xirfadda macallimiinta. Ku-xigeenka Madaxa Xafiiska Waxbarashada, Sakariya Cabdicasiis, ayaa sheegay in barnaamijka quudinta ardayda ee iskuulka laga hirgelinayo 67 dugsi oo ku yaalla magaalooyinka iyo tuulooyinka deegaanka, kuwaas oo ay ku jiraan dugsiyada hoose iyo kuwa dhexe. Wuxuu intaa ku daray in barnaamijkani uu siinayo ardayda cunto isku dheeli tiran, taas oo ka caawisay in si weyn hoos ugu dhacaan maqnaanshaha iyo ka-tagidda iskuulka, isla markaana kor u qaaday waxqabadka iyo guusha ardayda. Sidoo kale, barnaamijku wuxuu gacan ka geysanayaa tayaynta natiijada waxbarashada iyo soo saarista dhalinyaro xirfad leh oo aqoon iyo karti leh. Dawladdu waxay u qoondeysay miisaaniyad gaar ah barnaamijkan, si ay u daboosho baahiyaha cuntada iskuulka iyo tababarrada hooyooyinka karinta ee dugsiyada.
Maxay yihiin sababaha keena xanuunka dhegaha?
Nov 7, 2025 70
Dr. Oliyaad Taarekegn, oo ah khabiir ku takhasusay cudurrada madaxa iyo qoorta kana tirsan Cisbitaalka Takhasuska ee Tukur Anbasaa ee Jaamacadda Addis Ababa, ayaa sharxay sababaha keena xanuunka dhegaha iyo sida looga hortagi karo. Waa maxay xanuunka dhegaha? Wuxuu sheegay in xanuunka dheguhu ka imaan karo dhaawacyo ama infekshan ku dhaca qaybaha kala duwan ee dhegta — qaybta dibadda, tan dhexe iyo tan gudaha. Mararka qaarkood xanuunku wuxuu ka yimaadaa cudurro, dhaawacyo ama burooyin ku yaal gudaha dhegta. Noocyada xanuunka dhegaha Waxaa jira noocyo kala duwan oo sababo kala duwan leh, balse midka ugu badan waa kan ay keento infekshanka. Waxaa kale oo jira xanuunno ka dhasha burooyin ama unugyo aan caadi ahayn oo ku kora gudaha dhegta. Sababaha ugu waaweyn ee keena xanuunka dhegaha Carruurta da’doodu ka yar tahay 14 sano ayaa si gaar ah ugu nugul sababo la xiriira difaaca jirkooda oo aan weli dhismin. Marka da’da korodhona, awoodda maqalka way yaraataa, taasoo keenta dhibaatooyin dheeraad ah. Dhawaq xooggan ama buuq badan oo la maqlo muddo dheer wuxuu dhaawici karaa dhegta. Sigaarka iyo qiiqa kale ayaa sidoo kale sababi kara xanuunka dhegaha. Calaamadaha lagu garto Calaamadaha waxay ku xiran yihiin meesha uu infekshanku ka dhacay. Haddii uu ka dhaco qaybta dibadda: cuncun, barar iyo xanuun. Haddii uu ka dhaco qaybta dhexe: maqalka oo yaraada, qandho, xanuun soo noqnoqda iyo dareere ka yimaada dhegta (biyo, xab ama dhiig). Haddii ay jirto buro gudaha dhegta: dareen culays ah, dhawaq gudaha dhegta ka yeeraya ama wareer. Sida looga hortago? Ha isticmaalin walxo adag ama suuf si aad u nadiifiso dhegta, maadaama ay dhaawici karto. Ka fogow dhawaqa dheer iyo isticmaalka dheer ee walxaha maqalka soo gudbiya sida Erfoonada. Waxaa lagu talinayaa in la isticmaalo ugu badnaan 60 daqiiqo iyadoo codka uusan ka badnayn 60% awoodda qalabka. Ka naso dhagaha 15–20 daqiiqo haddii aad rabto inaad sii isticmaasho Erfoonada muddo dheer. Guud ahaan, xanuunka dhegta waa xaalad la daaweyn karo haddii si dhakhso ah loo garto. Nadaafadda saxda ah, ka fogaanshaha buuqa iyo daryeelka joogtada ah ee caafimaadka dhegaha waa siyaabaha ugu wanaagsan ee looga hortago. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Dhaqaalaha
Ka-qaybgalayaasha Shirka Sanadlaha ah ee barnaamijka Duurjoogta Adduunka ayaa booqanaya mashaariicda horumarineed ee ka socda magaalada Addis Ababa.
Nov 7, 2025 72
Addis Ababa; Dirir 28/2018 (ENA): Ka-qaybgalayaasha Shirka Sanadlaha ah ee barnaamijka Duurjoogta Adduunka ayaa booqanaya mashaariic horumarineed oo dhammaystiran oo ka socda magaalada Addis Ababa. Waxaa la ogyahay in Shirka Sanadlaha ah ee Barnaamijka Duurjoogta Adduunka uu ka bilaabmay Addis Ababa. Shirka waxaa ka soo qayb galay siyaasiyiin, khubaro iyo daneeyayaal ka kala socda 38 waddan. Ka-qaybgalayaasha shirka ayaa booqday mashaariicda horumarineed ee ka socda magaalada Addis Ababa fiidkii shalay. Barnaamijka dalxiiska waxaa soo qabanqaabiyay xafiiska Dalxiiska ee ismaamulka Magaalada Addis Ababa. #wakaaladda_wararka_itoobiya #ENA
Iskaashiga Dhaqaalaha Dhijitaalka ah ee Shiinaha iyo Afrika ayaa Aasaas u ah Horumarinta Qaaradda iyo Ka Faa'iidaysiga Muwaadiniinta
Nov 7, 2025 71
Addis Ababa; Dirir 28/2018 (ENA): Iskaashiga Dhaqaalaha Dhijitaalka ah ee Shiinaha iyo Afrika ayaa aasaaska u dhigaya horumarka qaaradda iyo ka faa'iidaysiga muwaadiniinta, sida uu sheegay Guddiga Dhaqaalaha ee Qaramada Midoobay ee Afrika (ECA). Madal ku saabsan mawduuca "Taageerada Shiinaha ee warshadaha Afrika iyo horumarka cagaaran" ayaa lagu qabtay Addis Ababa. Steven Karingi (Dr.), Agaasimaha Dhaqaalaha guud, Maaliyadda iyo Maamulka ee Guddiga Dhaqaalaha ee Qaramada Midoobay ee Afrika (ECA), ayaa sheegay in Shiinuhu uu taageero muhiim ah siinayo dhismaha dhaqaalaha dhijitaalka ah ee Afrika. Wuxuu sidoo kale sharraxay in iskaashiga horumarinta warshadaha Shiinaha iyo Afrika iyo horumarinta dijitaalka ah ay gacan weyn ka geysanayaan kobaca dhaqaalaha ee qaaradda. Wuxuu sidoo kale ugu baaqay Shiinaha inay sii wadaan xoojinta taageeradooda dhaqaalaha dijitaalka ah ee Afrika marka la eego sahayda korontada, dhismaha kaabayaasha dhaqaalaha iyo horumarinta kheyraadka aadanaha. Li Shibao, oo ah wakiilka xafiiska Itoobiya ee Sanduuqa Horumarinta Afrika ee Shiinaha, ayaa sheegay in Shiinuhu uu si joogto ah u taageerayo guusha dhaqaalaha dijitaalka ah ee Afrika isagoo dejinaya qorshe iskaashi horumarineed oo istiraatiiji ah. Waxa kale oo uu sheegay in maalgashadayaasha Shiinaha ay sameynayaan maalgashi horseedi doona horumarka waara ee qaaradda isla markaana ka faa'iideysan doona muwaadiniinta. Liu Yue, oo ah agaasime ku xigeenka Machadka Daraasaadka Amniga ee Akadeemiyada Macluumaadka iyo Isgaarsiinta Shiinaha, ayaa sheegay in iskaashiga dhaqaalaha dijitaalka ah ee Shiinaha iyo Afrika uu marayo marxalad guul leh. Waxa uu sheegay in iskaashiga deegaanka dijitaalka ah ee Shiinaha iyo Afrika uu sidoo kale yahay saldhigga lagu ilaalinayo horumarka qaaradda ee dhammaan dhinacyada dhaqaalaha. Mas'uuliyiinta Shiinaha, guddoomiyeyaasha qaybaha ee Guddiga Midowga Afrika iyo marti sharaf ka socota hay'adaha la casuumay ayaa ka soo qayb galay madasha.
Iskaashiga istiraatiijiga ah ee Shiinaha iyo Afrika ayaa door muuqda ka qaadanaya yaraynta farqiga ka jira kaabayaasha horumarineed ee qaaradda— Bangiga Afreximbank
Nov 7, 2025 68
Addis Ababa, Dirir 27/2018 (ENA): Bangiga Dhoofinta iyo Soo Dejinta ee Afrika (Afreximbank) ayaa sheegay in iskaashiga istiraatiijiga ah ee Shiinaha iyo Afrika, oo ku dhisan mabda’a “faa’iido wadaag,” uu si weyn uga qayb qaadanayo buuxinta farqiga ka jira dhanka kaabayaasha horumarineed ee Afrika. Shirka iyo dooddan oo ay si wadajir ah u soo qabanqaabiyeen Machadka Daraasaadka iyo Iskaashiga Shiinaha–Afrika iyo warbaahinta Pulse of Africa (POA) ayaa ka socda magaalada Addis Ababa, iyadoo diiradda lagu saarayo mawduuca “Shiinaha oo taageeraya warshadaha Afrika iyo horumar waara oo cagaaran.” Li Liyejun, oo ah Agaasimaha Siyaasadda iyo Xeerarka ee Wasaaradda Warshadaha iyo Tiknoolajiyadda Shiinaha, ayaa sheegay in iskaashiga Shiinaha iyo Afrika uu ku dhisan yahay horumar is-waafaqsan oo ku saleysan dhanka kaabayaasha iyo tignoolajiyada. Waxa uu xusay in ilaa sannadka 2025 la dhisi doono in ka badan 1.5 gigawatt oo mashaariic tamarta qoraxda ah, kuwaas oo kor u qaadi doona beddelka tamarta nadiifta ah ee qaaradda. Sida lagu sheegay warbixinta, iskaashiga Shiinaha iyo Afrika wuxuu xoogga saaraya horumarinta warshadaha, isdhaafsiga tignoolajiyada, iyo kobcinta waxsoosaarka gudaha, si loo xoojiyo silsiladda qiimaha warshadaha iyo ganacsiga. Dr. Kwadwe Ayirebi, Agaasimaha Hawlaha ee Afreximbank, ayaa sheegay in Shiinaha uu tusaale u yahay dal horumar dhaqsiyo leh ku gaaray qorshe istiraatiiji ah oo muddo gaaban ah, wuxuuna xusay in iskaashiga Shiinaha iyo Afrika uu gacan ka geysanayo horumarinta kaabayaasha waaweyn, waxbarashada, iyo mashaariicda isku xirka qaaradda. Shiinaha ayaa labaatankii sano ee la soo dhaafay noqday mid aan keliya ahayn lamaane ganacsi, balse sidoo kale saaxiib muhiim ah oo ku hawlan horumar waara, warshado cagaaran, iyo maalgashi toos ah oo ku wajahan horumarinta Afrika. Barnaamijka Hindisaha Iskuxidhka iyo Waddada (Belt and Road Initiative) ee Shiinaha ayaa si weyn u xoojiyay maalgashiyada dhanka gaadiidka, dekedaha, iyo tamarta, kuwaas oo kor u qaaday isku xirka dhaqaalaha Afrika. Tusaale ahaan, Shiinaha wuxuu ka hirgeliyay Itoobiya warshado, Seerada Warshadeed ee Hawassa, taasoo abuurtey kumannaan shaqo, iyo sidoo kale mashaariicda dabaysha ee Koonfur Afrika, iyadoo maalgashiga iyo deynta Shiinaha ee Afrika ay hadda ka badan tahay 50 bilyan oo doolar. Ugu dambayn, khubarada Shiinaha iyo Afrika ayaa isku raacay in iskaashigan, oo ku dhisan mabda’a wada faa’iidka iyo horumar guud, uu sii xoogaysan doono si loo dhiso mustaqbal wadajir ah oo barwaaqo leh. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Mashruuc lagu dhisayo xarunta sifeynta dareeraha wasakhda ah oo ku kacaysa in ka badan 1.2 bilyan oo birr ayaa laga hirgelinayaa magaalada Diri Dhaba
Nov 7, 2025 68
Addis Ababa, Dirir 27/2018 (ENA): Wasaaradda Biyaha iyo Tamartu waxay heshiis dhisida mashruucan ah la gashay shirkadda Dhismaha ee YOT. Wasiirka Biyaha iyo Tamarta, Dr. Inj. Habtaamu Itafaa, ayaa shirkadda u sheegay inay muhiim tahay in mashruuca lagu dhameeyo si tayo leh loona baahan yahay iyo waqtiga lagu heshiiyay lagu gabagabeeyo si shacabka Diri Dhaba ay uga faa’iideystaan. Mashruucan ayaa qayb ka ah qorshaha dowladda ee lagu hagaajinayo bilicda iyo nadaafadda magaalooyinka dalka, si loo abuuro deegaan nadiif ah oo soo jiidasho leh. Waxaa kale oo la sheegay in mashruucani uu abuuri doono fursado shaqo oo badan oo ay heli doonaan dhalinyarada iyo haweenka deegaanka. Maareeyaha guud ee shirkadda Dhismaha YOT, Mudane. Yohannis Mulugeetaa, ayaa dhankiisa sheegay inay si dhow ula shaqayn doonaan dhammaan hay’adaha ay khuseyso si mashruuca loogu dhammeeyo si tayo leh iyo waqtigiisa. Ugu dambayntii, dhismaha iyo dayactirka mashruuca waxaa taageeraya Bangiga Adduunka, waxaana sida uu sheegay Madaxa Waaxda Xidhiidhka Dadweynaha iyo Isgaarsiinta ee wasaaradda, Geetinat Simee, lagu wadaa in lagu dhameeyo muddo hal sano gudaheed ah.
Muuqaalo
.jpg)
.jpg)
Sayniska Iyo Teknoloojiyada
Iskaashiga Shiinaha iyo Afrika ee horumarinta shaqaalaha iyo tiknoolajiyada ayaa ah mid sii xoogaysanaya
Nov 7, 2025 64
Addis Ababa, Dirir 27/2018 (ENA): Waxaa sii xoogeysanaya iskaashiga u dhexeeya Shiinaha iyo Afrika ee ku saabsan horumarinta awoodda shaqaalaha iyo tiknoolajiyada, sida ay sheegtay Biyaatrise Igulu oo ka tirsan Waaxda Siyaasadda ee Midowga Afrika (AU), gaar ahaan qaybta Beeraha, Horumarinta Miyiga, Dhaqaalaha Buluugga ah iyo Horumarka Waara. Kulanka lagu magacaabay "Qorshaha Iskaashiga Horumarineed ee Shiinaha iyo Afrika" ayaa lagu qabtay Addis Ababa, kaas oo ay soo qabanqaabiyeen Warbaahinta Pulse of Africa, Wakiillada Iskaashiga Shiinaha iyo Afrika, iyo Xarunta Cilmi-baarista iyo Wada-shaqaynta. Biyaatrise Igulu waxay sheegtay in maalgashiga Shiinaha ee qaaradda Afrika uu abuuro fursado shaqo oo badan iyo wareejin aqooneed iyo tiknoolajiyadeed oo u dhexeeya khubarada Shiinaha iyo kuwa Afrika. Waxay tusaale u soo qaadatay barnaamijka iskaashiga beeraha ee Shiinaha iyo Afrika, kaas oo 10,000 oo khubaro Afrikaan ah lagu tababaray casriyaynta beeraha, horumarinta waraabka, iyo maamulka warshadaha waxsoosaarka. Iskaashiga ayaa sidoo kale si weyn uga muuqda dhaqaalaha buluugga ah, gaar ahaan ilmaha kalluumeysiga, kaabayaasha xeebaha, iyo maareynta biyaha, halka dhinacyada tamarta iyo warshadaha ay iyana yeesheen xiriir xooggan. Biyaatrise waxay xustay in iskaashigan uu door muhiim ah ka ciyaarayo xoojinta awoodda shaqaalaha iyo horumarinta tiknoolajiyada Afrika. Dhanka kale, Kwentin Wodon, agaasimaha xarunta UNESCO ee dhismaha awoodda Afrika, wuxuu sheegay in Afrika weli ay la daalaa dhacayso yaraanta shaqaale xirfad leh oo ku filan warshadaha qaaradda, gaar ahaan kuwa farsamada iyo xirfadaha gacanta. Wuxuu ku taliyay in tababarro badan oo farsamo iyo xirfadeed la qabto iyo in la ballaariyo xarumaha waxbarashada xirfadaha si loo daboolo baahida suuqa shaqada. Dhankeeda, Brofessor Ma Ning oo ah madaxa kulliyadda tiknoolajiyada waxbarashada ee jaamacadda Beijing, waxay sheegtay in garaadka macmalka ah (AI) uu door weyn ka ciyaarayo tayada waxbarashada iyo cilmi-baarista Shiinaha, isla markaana uu keeno natiijooyin wax ku ool ah oo la taaban karo. Ugu dambayn, labada dhinac ee Shiinaha iyo Afrika waxay muujiyeen kalsooni ah in iskaashigooda dhinacyada waxbarashada, tababarka, iyo tiknoolajiyada uu sii xoogaysan doono sannadaha soo socda.
Waxaa socda hawlahaa lagu ballaarinayo xarumaha adeegga si loogu fidiyo helitaanka aqoonsiga dhijitaalka ah
Nov 2, 2025 91
Addis Ababa; Dirir 23/2018 (ENA):- Waxaa socda hawlaha lagu ballaarinayo xarumaha adeegyada aqoonsiga dijitaalka ah meelo kala duwan, si loo fududeeyo helitaanka aqoonsiga dhijitaalka ayuu yiri Dhejen Gebre, Isuduwaha Diiwaangelinta Barnaamijka Aqoonsiga Qaranka ee Xafiiska Ra'iisul Wasaaraha. Ilaa hadda, in ka badan 27 milyan oo muwaadiniin ah ayaa iska diiwaangeliyay aqoonsiga dijitaalka ah. Dhejen Gebre, Isuduwaha Diiwaangelinta Barnaamijka Aqoonsiga Qaranka ee Xafiiska Ra'iisul Wasaaraha, ayaa u sheegay ENA in hawlo ballaaran la qabanayo si aqoonsiga si fudud loogu heli karo dhammaan muwaadiniinta. Adeegga diiwaangelinta ayaa la ballaarinayaa iyadoo la ballaarinayo xarumaha adeegga iyadoo lala kaashanayo hay'adaha iskaashiga la leh si adeegga diiwaangelinta loogu fidiyo meelo kala duwan oo dalka ah. Wuxuu sidoo kale sheegay in adeegga lagu hirgelinayo cutubyada diiwaangelinta mobeelka si loo gaaro meelaha fogfog. Isku-duwaha ayaa sheegay in in ka badan shan kun oo mashiinno diiwaangelin ah ay hadda shaqeynayaan; in ka badan 27 milyan oo muwaadiniin ah ayaa iska diiwaangeliyay Aqoonsiga Dijitaalka ah ee Fayda. Wuxuu sheegay in tirada mashiinnada diiwaangelinta la qorsheeyay in la kordhiyo ilaa 10 kun bartamaha sannad-maaliyadeedka si loo ballaariyo helitaanka. Guud ahaan, waxaa la sameeyay qorshe lagu diiwaan gelinayo 60 milyan oo muwaadiniin ah sanadka gudahiisa; isku-duwaha ayaa sharraxay in dadaallo xooggan la sameynayo si loo gaaro tan. Fayda Digital ID waxaa la sheegay inay door weyn ka ciyaarto kobcinta dhaqaalaha dijitaalka ah, yaraynta lacagta la dhaqay, iyo ka dhigista adeegyada dowladda iyo kuwa gaarka loo leeyahay kuwo hufan. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Isbeddelka casriga ah ee Dijitaalka fursad gaar ah ayuu u yahay inuu beddelo taariikhda Dhaqaalaha Afrika – Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed (Dr.)
Oct 11, 2025 254
Addis Ababa, Kodxin/Maskaram 29/2018 (ENA): Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Dr. Abiy Axmed ayaa sheegay in isbeddelka dijitaalka ahi uu Afrika u yahay fursad gaar ah oo lagu beddeli karo taariikhda dhaqaalaha qaaradda. Ra’iisul Wasaaruhu waxa uu hadalkan ka sheegay magaalada Nayroobi ee dalka Kenya, halkaas oo uu kaga qaybgalay shir madaxeedka 24aad ee COMESA oo cinwaankiisu ahaa “In la Adeegsado Dijitalaynta si loo Kordhiyo Qiimaha Silsiladda Soo Saarista una Adeego Koboc Waara iyo Ka-qaybgalka Dhammaan.” Ra’iisul Wasaare Abiy, oo fariin uu ku daabacay bartiisa baraha bulshada, ayaa xusay in isbeddelka dijitaalka ahi uu yahay fursad taariikhi ah oo Afrika u saamaxaysa inay dib u qorto sheekada dhaqaalaha qaaradda. Waxa uu sheegay in Afrika ay leedahay awoodda iyo aasaaska lagu mideyn karo dadaallada dalalka iyo lagu dardargelin karo iskaashiga dhaqaale ee joogtada ah. Ra’iisul Wasaare Abiy ayaa tilmaamay in Itoobiya ay qaaday tallaabooyin muuqda oo lagu kobcinayo awoodda dijitaalka ee lagu dhisayo kaabayaasha lagama maarmaanka ah, isagoo intaas ku daray in dalku diyaar u yahay inuu si wadajir ah uga shaqeeyo horumarinta suuq dijitaal ah oo mideeya dalalka gobolka. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Dalalka Afrika waa inay dhistaan nidaam ay ku maamulaan tiknoolajiyada ee ay ka keenaan dalalka dibadda
Oct 4, 2025 274
Addis Ababa, Kodxin/Maskaram 24/2018 (ENA): Isbahaysiga Cuntada Afrika ayaa sheegay in waddamada Afrika looga baahan yahay inay dhistaan nidaam ay iyagu ku hoggaaminayaan isticmaalka tiknoolajiyada, si ay u ilaashadaan madaxbannaanida xogta iyo hantidooda dabiiciga ah. Waxaa sidoo kale lagu adkeeyay muhiimadda dhisidda nidaam xogeed oo qarameed si loo hubiyo madax-bannaanida macluumaadka Afrika. Tiknoolajiyada casriga ah waxaa loola jeedaa isku xirka nolosha sida dhirta, xoolaha, iyo noolaha kale iyo tignoolajiyada dijitaalka ah ee xogta kaydisa oo falanqeysa. Shir cilmi-baaris ah oo ku saabsan “Dijitaalka” ayaa ka socda Addis Ababa, kaas oo ay si wadajir ah u qabanayaan Wasaaradda Qorsheynta iyo Horumarinta Itoobiya iyo Isbahaysiga Madaxbannaanida Cuntada Afrika. Inta lagu guda jiro shirka, Dr. Miliyoon Belaay, oo ah madaxa isbahaysiga, ayaa sheegay in in ka badan 50 dal oo Afrika ah ay hadda bilaabeen inay fahmaan muhiimadda nidaamka tignoolajiyada casriga ah. Waxaa la xusay in nidaamkan uu awood u siinayo in xogta la xiriirta noocyada dalagyada iyo hiddaha dhirta loo beddelo xog dijitaal ah. Si kastaba ha ahaatee, khubaro ayaa ka digay in xogta hantida dabiiciga ah ee Afrika ay halis ugu jirto inay gacanta u gasho hay’ado shisheeye haddii aan nidaam qaran la dhisin. Tiknoolajiyada casriga ah waa cilmiga isku dara tignoolajiyada iyo hantida dabiiciga ah. Inkasta oo uu leeyahay faa’iidooyin waaweyn, haddana khubaradu waxay sheegeen inuu keeni karo saameyn togan iyo mid taban oo ku timaada nidaamka beeraha Afrika. Sidaas darteed, dalalka Afrika waa inay yeeshaan awood ay iyagu ku maamulaan tiknoolajiyada noocan ah. Dr. Mamadou Goytaa, oo ah agaasimaha Machadka Cilmi-baarista iyo Fursadaha Horumarinta Afrika, ayaa sheegay in loo baahan yahay in la dhiso nidaam qiimeeya oo maamula tiknoolajiyada ee loo soo dejiyo Afrika, iyadoo la kaashanayo Midowga Afrika iyo ururrada Pan-African. Barbara Nathamwirweki, oo ka socota Machadka Qiimeynta Tiknoolajiyada Afrika, ayaa sheegtay in Afrika ay u baahan tahay inay horumariso awoodda hal-abuurka tignoolajiyada cusub ee ku saleysan deegaanka iyo beeraha. Sabrina Masingila, oo ah khabiir ka tirsan Ururka Caalamiga ah ee Horumarinta, ayaa sheegtay in isticmaalka garaadka macmalka ah (AI) ee la xiriira xakamaynta hiddaha iyo noocyada dabiiciga ah uu khatar weyn ku yahay amniga cuntada iyo noocyada dabiiciga ah ee Afrika. Waxay xustay in la dhiso nidaam xogeed xooggan oo ilaalin kara noocyada dabiiciga ah iyo aqoonta dhaqameed, si mustaqbalka cuntada iyo nidaamyada hiddaha Afrika loo ilaaliyo. Jim Thomas, oo ka tirsan Sanduuqa Bulshada Yurub ee Garaadka Macmalka ah, ayaa ku baaqay in dhalinyarada Afrika lagu dhiirrigeliyo inay yeeshaan aqoon iyo xirfad ay kaga qayb qaataan warshadaha garaadka macmalka ah si ay gacan uga geystaan horumarinta qaaraddooda. Waxaa lagu soo gabagabeeyay in dhalinyarada Afrika ay u baahan yihiin taageero buuxda si ay u horumariyaan xirfadaha tiknoolajiyada casriga ah iyo garaadka macmalka ah, taas oo muhiim u ah horumarka mustaqbalka qaaradda. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Ciyaaraha
Itoobiya ayaa shaacisay isreeb-reebka heer kooxeed ee CECAFA ee wixii 17-jirada ka hooseeya
Oct 31, 2025 109
Addis Ababa, Dirir 21/2018 (ENA): Itoobiya ayaa si rasmi ah u shaacisay jadwalka isreeb-reebka heer kooxeed ee tartanka CECAFA ee loogu diyaar garoobayo Koobka Qaramada Afrika ee da’yarta ka hooseeya 17 sano jirka, kaas oo la qaban doono sanadka 2026 ayna martigalinayso dalka Marooko. Tartanka isreeb-reebka ee CECAFA, oo lagu ogaanayo labada dal ee matalaya Bariga iyo Bartamaha Afrika, ayaa lagu qaban doonaa Itoobiya intii u dhaxeysa 6-da ilaa 23-ka bisha Gudba 2018. Shaxda maanta lagu dhawaaqay, ayaa muujisay in Itoobiya—oo ah martigeliyaha—ay kooxda koowaad iskuraaceen, Soomaaliya, Kenya, Koonfurta Suudaan iyo Rwanda. Halka, kooxda labaad ay iskuraaceem Uganda, Tansaaniya, Jabuuti, Suudaan iyo Burundi. Ciyaaraha ayaa lagu qaban doonaa garoomada Abebe Biqila, Addis Ababa iyo Garoonka Caalamiga ah ee Diri Dhaba. Labada dal ee ugu sareeya tartanka isreeb-reebka ayaa u soo bixi doona Koobka Qaramada Afrika ee da’yarta 17-jirka ah, iyagoo matalaya CECAFA. Tartanka qaramada ee 17-jirada ee 16-aad ee CAF ayaa la qorsheeyay in lagu qabto Marooko 2026, waxaana ka qayb geli doona 16 dal oo ay ku jirto dalka martida loo yahay. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Ciyaaryahannada Itoobiya ee Sige Kaahsaay ayaa kaalinta koowaad ka gashay Afrika tartanka baaskiillada adduunka
Sep 27, 2025 310
Addis Ababa, Kodxin/Maskaram 17/2017 (ENA): Ciyaaryahannada Itoobiya ee Sige Kaahsaay ayaa kaalmaha hore kaga jira Afrika dhanka dhalinyarada ee tartanka baaskiillada adduunka. Tartankan caalamiga ah ee baaskiil wadista ayaa ka socday dalka Rwanda, waxaana lagu tartamay qaybo kala duwan oo ay ka mid ahayd ciyaarta waddooyinka. Sige Kaahsaay ayaa masaafo dhan 74 kiiloomitir ku jirtay tartanka da’yarta ee waddooyinka, iyadoo kaalinta 1aad ka gashay tartanka guud ahaan Afrika. Iyadoo muujisay dadaal iyo xirfad heer sare ah, Sige waxay sidoo kale gashay kaalinta 7-aad ee caalamka, taasoo ah guul weyn oo taariikhi ah oo loogu dabaaldegay gudaha Itoobiya. Ka hor tartankan,Sige Kaahsaay ayaa hore ugu guuleysatay kaalinta koowaad ee Afrika ee qaybta "waqtiga shaqsiga" ee da’yarta, taas oo muujinaysa horumar iyo hibada ay u leedahay ciyaaraha baaskiil wadista. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Orodyahannada Itoobiya oo ka qayb galaya ciyaarta kama dambaysta ah ee 3000m ee orodka Ragga
Sep 16, 2025 485
Addis Ababa, Kodxin/Maskaram 5/2017 (ENA): Ciyaarta kama dambaysta ah ee 3000 mitir ee orodka ragga ayaa lagu qabtay maanta tartanka 20-aad ee Horyaalka Caalamka ee Orodka. Tartankan oo bilowday doona 9:55 (3:55) subaxnimo, waxay Itoobiya ku matalaya Laameja Girma, Getnet Wale iyo Samu'eel Firewu. Lameja Girma ayaa hore saddex jeer oo isku xiga uga soo hoyday billado qalinka tartamada Caalamka ee Budapest 2023, Eugene, USA 2022, iyo Doha, Qatar 2019. Sidoo kale, wuxuu leeyahay rikoodhka adduunka ee masaafohan, kadib markii uu 2023 tartanka Diamond League ee Paris ku dhammeeyay 7 daqiiqo, 52 ilbiriqsi iyo 11 ilbiriqsi yar. Lameja ayaa lagu wadaa in uu la tartamo orodyahanka reer Moroko, Soufiane El-Bakkali, oo ah kan haysta horyaalka hadda jira, isagoo rajaynaya inuu ku guuleysto billaddiisii ugu horreysay ee dahabka ah. Getnet Wale wuxuu leeyahay rikoodh shaqsiyeed oo ah 8 daqiiqo, 5 ilbiriqsi iyo 15 microsecond, halka Samuel Firewu uu leeyahay rikoodh oo ah 8 daqiiqo, 4 ilbiriqsi iyo 34 ilbiriqsi yar. Itoobiya, oo tartankan adduunka ka qayb galaysa Tokyo, illaa iyo hadda waxay heshay laba billadood oo qalin ah iyo hal billad naxaas ah. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Gudhaaf Sagaaye ayaa ku guuleysatay tartanka 1,500 mitir ee haweenka ee lagu qabtay Liiga Dheemanka ee Silesiya dalka Poland.
Aug 16, 2025 971
Addis Ababa, Naaf/Nahaase 10/2017 (ENA): Oroedyahannada ayaa ku guuleysatay iyadoo diiwaangelisay waqtigii shanaad ee ugu dheereeyay abid, kadib markii ay ka hor martay orodyahnada reer Kenya Beatrise Jebet oo ay si buuxda uga adkaatay. Gudhaaf ayaa tartanka ku dhammeysay 3 daqiiqo, 50 ilbiriqsi iyo 62 mikro-sekonds, waxaana waqtigaasi loo diiwaangeliyey inuu yahay kii 5aad ee ugu dheereeya ee taariikhda Liiga dheemanka. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Ilaalinta Deegaanka
Waxaan dalbaneynaa caddaalad, ma ahan gargaar – Guddoomiyaha Midowga Afrika
Nov 7, 2025 65
Addis Ababa, Dirir 28/2018 (ENA): Guddoomiyaha Komishinka Midowga Afrika, Maxamuud Cali Yuusuf, ayaa sheegay in Afrika aysan codsanayn gargaar, balse ay dalbanayso caddaalad ku saabsan cimilada adduunka. Isagoo ka hadlayay shirka hoggaamiyeyaasha ee lagu qabtay magaalada Belem ee dalka Braasiil, ayuu sheegay in Afrika ay si buuxda isu diyaarinayso ka qaybgalka Shirka Cimilada Adduunka ee 30aad (COP30), isla markaana ay doonayso in isbeddel dhab ah laga sameeyo arrimaha cimilada. “Dhallinyarada Afrika oo leh hal-abuurnimo ayaa ka qeyb qaadanaya horumarinta tamarta qorraxda iyo biyaha, taasoo Afrika ka dhigaysa qayb muhiim ah oo soo saaraysa xalal tamareed oo caddaalad ah, waara, islamarkaana leh qiiq karboon oo hooseeya,” ayuu yiri guddoomiyuhu. Si kastaba ha ahaatee, wuxuu xusay in inkasta oo Afrika ay leedahay 40% awoodda tamarta dib loo cusboonaysiin karo ee dunida, haddana ay hesho wax ka yar 12% maalgelinta cimilada ee caalamka. Isagoo hadalkiisa sii wata ayuu yiri, “Waxaan dalbanaynaa caddaalad cimiladeed, ma aha deeq. Waxaan u baahanahay maalgelin caddaalad ah, tignoolajiyad iyo fursado siman. Dalalka aan qiiqa badan soo saarin laguma eedeyn karo in ay qaadaan culayska ugu weyn ee isbeddelka cimilada.” Guddoomiyuhu wuxuu ugu baaqay ka qaybgalayaasha COP30 in shirkaasi noqdo madal lagu beddelo ballanqaadyadii hore ficil dhab ah, si dunidu u gaarto caddaalad iyo barwaaqo wadaag. Wuxuu ku soo gabagabeeyay, “Waqtigii hadalku wuu dhammaaday, waa waqtigii la qaadi lahaa tallaabo mideysan oo wax ku ool ah.” Shirka COP30 waxaa lagu qaban doonaa magaalada Belem, Braasiil, intii u dhaxeysay 1-da ilaa 12-ka Gudba 2018 T.I.
Dalalka Afrika waa in ay xudunta saaraan ilaalinta noolaha iyo horumarinta – Komishineerka Komishanka, Moses Filakati
Nov 5, 2025 79
Addis Ababa, Dirir /2018 (ENA): Komishineerka Komishanka Beeraha, Horumarinta Miyiga, Dhaqaalaha Buluuga ah iyo Deegaanka Waara ee Midowga Afrika, Moses Filakati, ayaa sheegay in dalalka Afrika ay tahay in ay noolaha iyo daryeelkiisa ka dhigaan ajandaha horumarineed ee muhiimka ah. Shirka ugu horreeya ee Afrika ee Noolaha ayaa ka furmay Gaborone, Botswana, 23ka bisha 10aad 2018, isagoo socday muddo labo maalmood ah heer khubaro, kadibna maanta la gaarsiiyay heer wasiirro. Shirku wuxuu ka hadlayaa ilaalinta joogtada ah ee noolaha Afrika si loo xaqiijiyo horumarka qaaradda, isagoo diiradda saaraya kheyraadka dabiiciga ah, fursadaha, caqabadaha, iyo tallaabooyinka xiga ee la qaadayo. Komishineerka Komishanka, Moses Filakati, wuxuu xusay in kheyraadka dabiiciga ah ee Afrika uu aasaas u yahay horumarka dhaqaalaha, sugnaanta cunnada, iyo ilaalinta dhaqanka, isla markaana noolaha iyo hiddooyinka dabiiciga ah ay yihiin kheyraad caalami ah oo muhiim ah. Wuxuu sheegay in isbedelka cimilada, burburka deegaanada xayawaanka iyo dhirta, iyo khatarta kala duwan ee noolaha ay khatar ku yihiin kheyraadka dabiiciga ah. Afrikaanku waa in ay fahmaan muhiimadda noolaha iyo ilaalintiisa, kana dhigaan qayb muhiim ah oo ka mid ah ajandaha horumarineed. Shirka wuxuu dhiirrigelinayaa in siyaasadaha la xoojiyo, xalalka dabiiciga ah la hormariyo, dhalinyarada iyo bulshada rayidka ahna door hoggaamineed ka qaataan ilaalinta noolaha. Waxaa ka qaybgalay wasiirrada deegaanka, madaxda ilaalinta noolaha ee caalamka, hoggaamiyeyaal bulsho, ganacsato, hay’adaha bulshada rayidka, iyo la-hawlgalayaal kale. Shirka ayaa berrito lagu soo gaba-gabeyn doonaa heer madaxda, wuxuuna u yahay madal Afrika u suurtagelinaysa in ay ku ilaaliyaan noolaha, la tacaalaan isbedelka cimilada, iyo bixinta jawaabo deegaan oo waara oo iswaafaqsan. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Shaqooyinka Ilaalinta Deegaanka iyo Kala Duwanaanta Noolaha ee Itoobiya ayaa Tusaale u ah Dalalka Kale
Nov 5, 2025 77
Addis Ababa; Dirir 25/2018 (ENA): Shaqooyinka ilaalinta deegaanka iyo kala Duwanaanta Noolaha ee Itoobiya ayaa tusaale u ah bulshada caalamka ee ka baxsan gobolka, ayuu yiri Doyle Tsering, La-taliyaha sare Farsamada ee Barnaamijka Horumarinta ee Qaramada Midoobay. Doyle Tsering, La-taliyaha sare ee Farsamada ee Nidaamka Deegaanka iyo Kala Duwanaanta Noolaha ee Barnaamijka Horumarinta ee Qaramada Midoobay, ayaa sheegay in Itoobiya ay tahay waddan ay ku mannaysatay nidaamyo kala duwan iyo kala Duwanaanta Noolaha. Wuxuu tilmaamay in kala Duwanaanta Noolaha iyo ilaalinta deegaanka ay door muhiim ah ka ciyaaraan horumarinta dhaqaale iyo bulsho ee waarta; wuxuu sheegay in hay'addiisu ay si isku mid ah ula shaqeyneyso dalal badan oo adduunka ah, oo ay ku jirto Itoobiya, oo ku saabsan ilaalinta deegaanka. Wuxuu tilmaamay in Itoobiya ay noqonayso deegaan muhiim u ah noocyo badan oo duurjoog ah iyadoo xoojinaysa ilaalinta beeraha qaranka iyo horumarinta meelo cusub. Wuxuu tilmaamay in shaqada ay ka qabanayso horumarinta kaymaha baaxadda leh ay ka dhigi doonto hoggaamiye caalami ah marka laga tago Geeska Afrika. Wuxuu tilmaamay in shaqada Itoobiya ka qabanayso dhinaca deegaanka iyo ilaalinta kala duwanaanshaha noolaha ay tahay mid cajiib ah. Wuxuu sheegay in hawlaha ilaalinta kala duwanaanshaha noolaha ay sidoo kale ka fiirsanayaan jiilka soo socda. Wuxuu si gaar ah u xusay in tallaabooyinka ay qaadayso si ay ula xiriirto Barnaamijka raadka Cagaaran ee lagu dhisayo dhaqaalaha cagaaran iyo ilaalinta kala duwanaanshaha noolaha ay yihiin kuwo la mahadiyo. Wuxuu sidoo kale xaqiijiyay in Barnaamijka Horumarinta ee Qaramada Midoobay uu Itoobiya ka taageeri doono shaqada ilaalinta kheyraadka dabiiciga ah. Dr. Fanuel Kebedhe, Cilmi-baare Sare oo ka tirsan Hay'adda Ilaalinta Duurjoogta Itoobiya, ayaa sheegay in xayawaanka duurjoogta ah ay door muhiim ah ka ciyaaraan soo jiidashada dalxiiska iyo hawlaha kale. Wuxuu xusay in Itoobiya ay si adag uga shaqeyneyso ilaalinta deegaannada xayawaankan, natiijooyin dhiirigelin ahna la diiwaan gelinayo arrintan. Wuxuu xusay in xayawaanno badan oo duurjoog ah ay hadda ku soo laabanayaan deegaannadoodii asalka ahaa. #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Cimilada habeenkii iyo subaxdii ee qabowga ayaa sii kordhaya Bartamaha, Bariga iyo Koonfurta Itoobiya – Machadka
Nov 3, 2025 83
Addis Ababa, Dirir 24/2018 (ENA): Machadka Saadaasha Hawada Itoobiya ayaa sheegay in qabowga habeenkii iyo subaxdii uu si tartiib tartiib ah ugu sii kordhayo gobollada bartamaha, bariga iyo koonfurta sare ee dalka. Machadku oo warbixin usoo diray wakaaladda wararka Itoobiya (ENA) ayaa sheegay in xaaladda cimilada iyo hawada ay isbeddelayso, isla markaana meelo badan oo dalka ka mid ah ay sii galayaan xilli qabow. Warbixintu waxay tilmaantay in magaalooyin ay ka mid yihiin Dhabre Birhaan, Arsi Roobe, Adaba, Dhase, Baale Roobe, Addis Ababa, Adelle, Amba Mariyam, Komboljaa iyo Ankoober, ay heerkulku hoos ugu dhici doono shan darajo inta badan habeenkii iyo aroortii. Sidoo kale, gobollada Koonfureed, Koonfur-galbeed iyo Koonfur-bari ee dalka ayaa la sheegay inay heli doonaan roobab dhexdhexaad ah toban maalmood ee soo socda, halka inta kale ee dalka ay sii wadi doonaan cimilo kulul, qorrax badan iyo dabaylo. Machadku wuxuu intaa ku daray in roobabkaas ay noqon doonaan kuwo faa’iido u leh dalagyada weli aan bislaan iyo dhirta joogtada ah, maadaama ay gacan ka geysan doonaan buuxinta baahida biyaha ee dhirta, miraha iyo xoolaha. Warbixintu waxay sidoo kale sheegtay in qaar ka mid ah dooxooyinka sida Baro Akobo, Omo Gibe, Genaale, Daawa, Ogaadeen, Shabelle, Shalaqoda sare iyo hoose ay yeelan doonaan qulqul biyood oo wanaagsan. Ugu dambayntii, dooxooyinka Canfarta ee Danakil, Awaash, Tekese, Mereb Gaash iyo Aysha ayaa la filayaa inay yeeshaan cimilo qallalan, sida uu machadku sheegay. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Wararka Caalamka
Qalabka Duubista Codka (Sanduuqa Madow) ee Diyaaraddii ku Burburtay Hindiya ayaa la Helay – Tallaabo Muhiim ah oo Laga Gaaray Baaritaanka
Jun 16, 2025 1260
Addis Ababa, Agaali/Sane 9/2017 (ENA):Waxaa la xaqiijiyay in la helay qalabka duubista codka ee diyaaraddii dhawaan ku burburtay dalka Hindiya, arrintan oo muhiim u ah baaritaanka lagu ogaanayo sababta keentay shilkaas. Diyaaradda nooca Boeing 787-8 ah oo ka duushay magaalada Axmedabaad kuna socotay London, ayaa shil ku gashay gudaha Hindiya, taas oo sababtay dhimashada 270 qof oo saarnaa diyaaradda. Kooxda baaritaanka ee ku hawlan baadhista sababta shilka ayaa sheegtay in ay heleen qalabka duubista codka ee loo yaqaano Cockpit, kaas oo ku jiray qeybta kontoroolka ee diyaaradda. Sida ay ku warrantay BBC, qeybta la helay ee diyaaradda waxay ka kooban tahay laba qalab muhiim ah oo loogu yeero “Sanduuqa Madow” – kuwaas oo kaydiya macluumaadka duulimaadka iyo wada sheekaysiga duuliyayaasha. Helitaanka qalabkan ayaa loo arkaa horumar weyn oo lagu gaaray baaritaanka socda, waxaana baaritaankaas si wadajir ah u wadda khubaro ka kala socda Hindiya, Mareykanka iyo Boqortooyada Ingiriiska. Qalabkan ayaa fure u noqon doona fahamka dhabta ah ee sababta keentay shilka diyaaradda, waxaana la filayaa in natiijadiisu ay wax badan iftiimin doonto. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Donald Trump ayaa gaadhay Boqortooyada Sacuudi Carabiya
May 13, 2025 1567
Addis Ababa, Miicaad/ Ginboot 5/2017 (ENA): Madaxweynaha Mareykanka, Donald Trump, ayaa booqasho diblomaasiyadeed oo ballaaran ku tegay Boqortooyada Sacuudi Carabiya, taasoo ah safarkiisii ugu horreeyay ee caalami ah tan iyo markii uu markale xilka qabtay. Donald Trump wuxuu booqashadiisa afar maalmood ah ku tegi doonaa Sacuudi Carabiya, Qatar iyo Imaaraadka Carabta, isagoo rajeynaya in safarkani uu horseedi doono maalgashi cusub oo weyn oo uu Mareykanka ka helo. BBC ayaa ku warrantay in Trump uu jebiyay dhaqankii hore ee madaxda Mareykanka ay marka ay xilka qabtaan ugu horreyn u safri jireen dalal ay kamid yihiin Ingiriiska, Kanada iyo Meksiko, isagoo doortay inuu safarkiisii ugu horreeyay ee dibloomaasiyadeed ku tago Sacuudi Carabiya.
Dhulgariir Cabirkiisu Yahay 6.2 ayaa ku Dhuftay magaalada Istanbul ee dalka Türkiga
Apr 23, 2025 1737
Addis Ababa, Duugato/Miyaasiya 15, 2017 (ENA) – Dhulgariir cabirkiisa lagu qiyaasay 6.2 ayaa maanta ku dhuftay magaalada Istanbul ee dalka Türkiye. Sida lagu sheegay warbixin kasoo baxday wakaaladda wararka Anadolu, dhulgariirka ayaa dhacay waaberigii hore ee saaka, taasoo keentay in dadweynaha ku nool Istanbul iyo deegaannada ku xeeran ay si cabsi leh uga cararaan guryahooda. Sidoo kale, dhulgariir kale oo cabirkiisu gaarayo 4.9 ayaa laga diiwaangeliyey agagaarka xeebta Büyükçekmece oo u dhow magaalada Istanbul. Anadolu waxay xustay in maamulka gurmadka degdegga ah ee dalka uu xaqiijiyey dhul gariirka labaad. Illaa hadda wax khasaare ah lagama soo sheegin Balse, hay’adaha ammaanku waxay shacabka kula taliyeen in aanay dib ugu noqon dhismayaasha waxyeelladu soo gaartay haddii aysan muhiim ahayn, in aysan isticmaalin gaadiidka haddii aysan muhiim ahayn, iyo in ay raacaan tallaabooyinka taxaddarka ah ee la bixinayo. Madaxweyne Recep Tayyip Erdoğan ayaa la sheegayaa inuu si dhow ula socdo xaaladda, islamarkaana uu muujiyey dareenkiisa ku aaddan badbaadada iyo wanaagga muwaadiniinta dalka. Warbixinta sidoo kale waxa lagu sheegay in Madaxweynaha si joogto ah u helayo warbixinno la xiriira xaaladda, iyadoo ay siinayaan mas’uuliyiinta maamulka gurmadka degdegga ah iyo hay’adaha kale ee ay khuseeya. #Ethiopia #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya #ENA #Türkiye
Madaxweyne Musefeni ayaa booqday Juba xilli xiisad ay ka taagan tahay dalka hodanka ku ah Saliidda ee Bariga Afrika
Apr 4, 2025 1834
Addis Ababa, Cuur/ Magaabiit 26/2017 (ENA): Madaxweynaha Uganda, Yoweri Musefeni, ayaa Khamiistii gaaray caasimadda Koonfurta Suudaan ee Juba si uu booqasho rasmi ah ugu sameeyo. Booqashada Musefeni ee Juba waxay ku soo beegmaysaa xilli xiisad ay ka taagan tahay dalka hodanka ku ah saliidda ee Bariga Afrika, kadib markii Riek Majaar, oo ka mid ah madaxweyne ku xigeennada dalka, la xiray dhammaadkii bishii hore. Musefeni waxaa garoonka caalamiga ah ee Juba ku soo dhaweeyay Madaxweynaha Koonfurta Suudaan, Salfa Kiir. Labada hoggaamiye ayaa yeeshay kulan gaar ah ka hor inta uusan Musefeni dib ugu laaban Uganda. Toddobaadyadii u dambeeyay, xiisadda dalka ayaa sii kordhayay kadib xarigga Majaar. Kooxda siyaasadeed ee Majaar ayaa sheegtay in heshiiskii 2018-kii, oo saldhig u ahaa xasilloonida dalka kadib dagaalkii sokeeye ee naxdinta lahaa, uu gebi ahaanba burburay, taasoo cabsi gelisay in dib loogu laabto dagaal, maadaama ciidamada dawladda ee taabacsan Kiir ay dagaal kula jiraan askar iyo maleeshiyaad daacad u ah Majaar. Booqashada Musefeni ayaa sidoo kale ku soo beegantay xilli dhexdhexaadiyeyaasha Midowga Afrika ay gaareen caasimadda Koonfurta Suudaan si ay u qiimeeyaan xaaladda dalka. #Uganda #KoonfurtaSuudaan #XiisaddaKoonfurtaSuudaan
Faalooyin
Iilaha dhaqaalaha kala duwan ee dalxiiska (Koyisha Chabera Chur churaa Maroodiga Danaa Lodgi, Halaalaa Kelaa, Wanchi Dandi, Gorgora...)
Jan 17, 2024 4111
Addis Ababa Tir 8 /2016 -Horumarinta gobaha dalxiiska dhaqaale ee kala duwan ayaa kaalin mug leh ku leh faa'iidada caalamiga ah ee muwaadiniinta dakhliga kahelaan . Hantida tooska ah iyo tan dadbanba waxaa laga abuuri karaa fursado badan oo ka abuurma dhinacyada kala duwan ee dhaqaalaha. Sannadihii u dambeeyay, Itoobiya waxa ay diiwaangelinaysay isbeddel wax ku ool ah iyada oo ahmiyad gaar ah siinaysa dhismaha dhaqaale kala duwan. Sannad maaliyadeedka 2015-ka ee dhammaaday, waxa ay diiwaangelisay kobaca dhaqaalaha boqolkiiba 6.4. Warbixinta Bangiga Adduunka ayaa muujisay in kobaca Itoobiya ee 2023 uu ka dhigay midda koowaad ee Bariga Afrika iyo tan saddexaad ee ka hooseeya Saxaraha. Dhinacyada Beeraha, Warshadaha, Macdanta iyo Dalxiiska ayaa ah tiirarka hormuudka u ah koboca dhaqaale. Ku darida tan dadaalka lagu dhisayo dhaqaalaha dhijitaalka ah, aragtida dhaqaalaha badan ayaa ah mid wax ku ool ah. Tusaale ahaan, beerta beeralayda ayaa leh saamiga ugu horreeya ee 6.1 boqolkiiba wadarta kobaca qaranka ee la diiwaan geliyey sannadkii hore. Warshadaha boqolkiiba 4.9; Qaybta adeeggu waxay lahayd door muhiim ah oo leh 7.6 boqolkiiba. Kobaca dhaqaalaha ee boqolkiiba 7.5 ayaa la filayaa in la diiwaan geliyo sanad maaliyadeedka 2016ka. Tan, waxaa si weyn loo xusay doorka shaqooyinka laga qabtay kaabayaasha dalxiiska ee sanadihii la soo dhaafay. Itoobiya waxa ay hay’adda Qaramada Midoobay u qaabilsan waxbarashada, Sayniska iyo dhaqanka ee UNESCO ka diwaangelisay guud ahaan 16 goobood oo la taaban karo. Dhaxalka diiwaangashan ayaa soo jiita dadka soo booqda gudaha iyo dibadda waxayna si weyn uga qayb qaataan horumarka dalka iyo sarifka lacagaha qalaad. Dalxiiska iyo adeegga oo dhaqan ahaan loogu yeero warshadaha ka caagan qiiqa ayaa ka qayb qaadan doona horumarka dalka iyadoo si toos ah iyo si dadbanba ay uga faa’iidaysan doonaan muwaadiniin badan. Boqolkiiba 7.6 kobaca guud ee qaranka ay Itoobiya gaadhay 2015 waa daliil cad. Xaqiiqda ah in dalxiisku yahay mid ka mid ah shanta tiir ee dhaqaalaha ee qorshaha horumarinta 10-ka sano ayaa si cad u muujinaya fiirada la siiyay qaybta. In si sax ah loo ogaado loona horumariyo hantida dalxiiska ee dalka, xoojinta kaabayaasha dhaqaalaha ee goobaha dalxiiska iyo dhisidda kaabayaal cusub oo badan; Horumarinta goobaha cusub ee dalxiiska ee dalka iyo horumarinta goobaha hadda jira ayaa ka mid ah hawlaha laga fuliyay waaxda dalxiiska ee qorshaha horumarinta. Kordhinta tartanka iyada oo la balaadhinayo nooca iyo qaybaha wax soo saarka dalxiiska, abuurista suuqyo cusub oo dalxiis iyo kordhinta saamiga suuqa iyada oo la fulinayo isku xidhka suuqa oo wax ku ool ah, calaamadaynta iyo kor u qaadista waxqabadyada horumarinta, iyo kordhinta waxtarka qaybta ee dhaqaalaha qaranka iyada oo la taageerayo tiknoolajiyada, cilmi-baarista iyo horumarinta. . Hadafyada ayaa la dejiyay in la kordhiyo tirada adeeg bixiyayaasha dalxiiska ee ka ahaa 1,348 sanad miisaaniyeedka 2012 ilaa 2,696 sanad xisaabeedka 2022, iyo in kor loo qaado heerka qanacsanaanta booqdayaasha 50 boqolkiiba ilaa 75 boqolkiiba. Intaa waxaa dheer, waxaa la qorsheeyay in la horumariyo 59 goob dalxiis oo cusub oo lagu kordhinayo 40 goobood oo hadda jira si loo helo suuqa. Iyadoo la horumarinayo dalxiiska gudaha iyo horumarinta dhaqanka booqashooyinka, hadafku waa in la kordhiyo tirada dadka soo booqda oo ahaa 23.7 milyan sanad misanyeedka 2012 oo la gaarsiiyo 70 milyan sanadka 2022, iyo in la kordhiyo tirada shaqaalaha tababaran ee hoteelada iyo dalxiiska 23 ilaa 59 boqolkiiba. Sidoo kale, waxa la qorsheeyey in la kordhiyo tirada shaqa abuurka ee loo abuurayo muwaadiniinta iyadoo la horumarinayo laguna kordhinayo qaybta 1.64 milyan ee sanad miisaaniyadeedka 2012, lana gaadhsiiyo 5.2 milyan sanad miisaaniyeedka 2022. Hadafka ayaa la qorsheeyay in la kordhiyo tirada dadka soo booqda dalka oo ka ahaa 850,000 ilaa 7.3 milyan isla mar ahaantaana si kor loogu qaado dakhliga ka soo gala dalxiiska. Si loo gaaro yoolkaas, waxaa lagu sameyn doonaa horumarro dhanka habraaca shaqada ah, waxaana qorshuhu uu yahay in la sameeyo machadka maaraynta goobaha iyo kor u qaadista hoteellada iyo xarunta tababarka dalxiiska oo laga dhigo machad. Isla sahankaas, dawladdu waxa ay waddaa meelo badan oo soo jiidasho leh iyo dhismo kaabeyaasha dhaqaalaha ah si loo soo nooleeyo waaxda loona abuuro jawi raaxo leh oo soo booqda. Sannadkii 2011, istaraatijiyadda dalxiiska gudaha waa la dejiyay oo la hawl galiyay. Addis Ababa, oo leh taariikh in ka badan 130 sano, ayaa waday shaqo ay ku ballaarinayso goobta dalxiiska iyada oo loo marayo mashruuca Gebeta Le Sheger. Sida la og yahay "Map for Sheger" waa qorshe 29 bilyan oo birr ah oo lagu horumarinayo dooxoyina webiyada iyo seeraha Addis Ababa. Waxaa xusid mudan in Ra’iisul Wasaare Dr. Abiy Axmed uu bishii miyaziya 2011 diyaariyey barnaamijka “Map For Migration” si dhaqaale loogu soo saaro mashaariicda ka dhigi doona Addis Ababa mid ku habboon dalxiiska magaalooyinka. Waxaan la tilmaami karin in ka badan 200 oo qof, hay’ado iyo hay’ado caalami ah iyo kuwo maxalli ah ayaa ka soo qeyb galay barnaamijka casho sharafta loo soo agaasimay. Mashaariicda lagu fuliyay barnaamijka, waxaa sidoo kale lagu xusay Beerta Enteto, Midnimada iyo Saaxiibtinimada ee laga dhisay Addis Ababa. Waxa la sheegay in mashaariicdani aanay ahayn mid balaadhinta dalxiiska balse ay abuureen fursado shaqo oo badan, isla markaana ay wax weyn ka tartay kor u kaca dhaqaalaha adeegyada iyo wax ka bedelka bilicda magaalada. Sannadkii 2013-kii, Mashruuca Gegeta Le Sheger waxa uu u koray Shaxda Dalka waxaana la fuliyay mashaariic kala duwan. Mashaariicda Gorgora, Wonchi-Dandina Koisha ayaa qayb ka ah mashruuca Gebeta Le Egar, kaas oo wax badan u abuuri doona Itoobiya oo ah mulkiilaha dalxiiska badan. Gorgora Gorgora waa magaalo qurux badan oo ku taal banka harada Tana oo masaafo dhan 61.4 km u jirta magaalada qadiimiga ah ee Gonder. Waxa caddaymo muujinaya in Imbaraadoor Susnyos uu caasimaddiisii ka raray Guzara una guuray Gorgora sannadkii 1604tii. Kaniisadaha ku xeeran, kaniisadaha, burburka daaraha boqortooyadu iyo dhirta doogga ah ayaa caddayn u ah in magaaladu ay taariikhda ku duugan tahay. Haddi ay ahaan lahayd hilmaan ama feejignaan la'aan, Gorgora waxa ay ku hoos jirtay cidhiidhiga da'da. Si kastaba ha ahaatee, mashruuca Jaantuska Qaranka oo uu daah-furay Ra’iisul Wasaare Dr. Abiy Axmed, ayaa arrinkaas wax ka beddelay oo la soo baxay sarakicidda Gorgora. Kaabayaal dalxiis ayaa loo dhisayaa, kaas oo dib u cusbooneysiin doona taariikhdiisa, magaciisana ku rinjinaya midabyo dhalaalaya. Shacabka magaalada ayaa bilaabay in ay isku amaanaan “Gorgora – Aroosadii waagii Alle”, iyagoo u maleynaya in arrin cajiib ah ay ku timid, taas oo laga jawaabay niyad jabkii ay mudada dheer ku jireen. Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed ayaa mar uu ka hadlayay mashruucan ku sheegay in mashruuca Gorgora uu ku jiro taariikhdii hore ee Itoobiya, fursadaha maanta jira iyo riyada berrito. Sheekadan, fursada iyo riyadu waxay ku dhowdahay inay rumoobaan; Sababtoo ah mashruuca Gorgora ayaa gabagabo ku dhow. Harta wanchii Harada Wonchi waa muuqaal kale oo ifaya oo Itoobiya ah. Waxay ku taal meel 150 kiiloomitir u jirta Addis Ababa ee Degmada Wonchi, Soonka Koonfur Galbeed Showa ee Gobolka Oromia, waa meesha ugu quruxda badan ee dabiiciga ah. Wonchi waa haro iyo il kulul oo jooggeedu yahay 3,380 mitir, aagguna wuxuu hoy u yahay kaymo, shimbiro naadir ah, iyo keniisadda caanka ah ee St. Kirk waxay ku taal jasiiradda harada. Mid ka mid ah harooyinka uu sameeyay Folkaanaha, harada Wonchi ee quustay ayaa ka mid ah mashaariicda ay dowladdu u qorsheysay dalka. Waxaa lagu naaneysaa "Switzerland of Africa" ee booqdayaasha, Wenchi Lake waxay hoy u tahay kaymo dabiici ah, ilo kulul iyo biyo-dhacyo, iyo sidoo kale wax soo saarka malabka ee caanka ah. Ka dib muuqaalka soo jiidashada leh ee aagga. Harada Wonchi waxaa loo doortay tuulada dalxiiska ugu wanaagsan shirkii 24-aad ee Ururka Dalxiiska Adduunka ee lagu qabtay Madrid, Spain sanadka 2021. Tuuladan quruxda badan ee loo dalxiis tago oo ku taalla meel aan ka fogayn caasimadda Addis Ababa, ayaan helin dareenkii ay mudnayd. Hadda, fursadda uu abuuray mashruuca Ra’iisul Wasaare Dr. Abiy ee Gegeta Le Heger, waxay u beddeshay kheyraadkii dabiiciga ahaa iyo bilicda harada Dandi iyo nawaaxigeeda faa’iidooyin dhaqaale. Kooisha Koisha Eco- Dalxiiska waa haro macmal ah oo uu sameeyay biyo xireen weyn oo koronto oo ku yaal wabiga Omo. Waxay ku taalaa aagga Dauro ee Ismaamulka Koonfur Galbeed Itoobiya, waxaana laga furay goob loo dalxiis tago oo lagu magacaabo Halala Kela oo lagu magacaabo Kooisha. Deegaanka Daurona Contan waa mashruuc weyn oo heer qaran ah oo isku dhafan kheyraadka dabiiciga ah iyo kuwa bani-aadmiga. Mashruucan ayaa isku xiri doona xarunta koronto oo Gibe-3 ah, harada dabiiciga ah ee Dauro King Kao Halala, Beerta Qaranka ee Chobera Churchura ilaa Koisha iyo kaabayaasha kala duwan ayaa laga dhisay beerta. Dalxiiska Halala Kela sidoo kale waa fursad weyn oo lagu booqdo goob dalxiis oo suurtagal ah oo ku taal aagga. Mashruuca Koisha ayaa mar uu yiri Ra’iisul Wasaare Dr. Abiy Axmed, wuxuu daliil u yahay in Itoobiya ay sii wadi doonto horumarka dhanka barwaaqada mustaqbalka iyadoo la dardargelinayo horumarkeeda. Shaxda jiilka xiga. . . Waxa aan joogsanayn mashaariicda horumarineed ee dalka loo qabtay ee loo samaynayo shaxda dawladnimo iyo shaxda dalka iyadoo la dhamaystirayo wakhtiga iyo miisaaniyada loo qorsheeyay si ay kaalintooda uga qaataan horumarinta dhaqaalaha dalka. . Waxay ku bilaabantay shaxda waddan, waxay ku kortay shaxda waddan, waxayna u gudbi doontaa jiilba jiil. Horumarinta iyo horumarinta meelaha quruxda badan ee la ilaaway ama aan indhaha laga qarsanin, waxay dawladu ka tagaysaa raad kale oo aanay taariikhdu hilmaami doonin, si ay u ilaashato, uguna gudbiso jiilka danbe. Mashruuca "Be Gebeta Le Atorim" ayaa sidoo kale la fuliyay si loo horumariyo siddeed goobood oo dalxiis oo kale oo dalka oo dhan ah. Mashaariicdan ayaa laga dhisi doonaa Gera Alta oo ka tirsan degaanka Tigray, Jimma oo ka tirsan degaanka Oromia, Harada Arba Moshan ee degaanka Axmaarada, Beerta Palm ee degaanka Canfarta iyo magaalada Jigjiga ee ismaamulka Soomaalida. Marka mashaariicda mustaqbalka Jiilka la dhammeeyo, waxay kaalin mug leh ka qaadan doonaan abuurista deegaan qurux badan oo dalxiiska deegaanka ah iyagoo beddelaya muuqaalka agagaarka deegaanka. Waxay sidoo kale si cad u xaqiijinayaan in aragtida dhaqaale ee dhinacyada badan ay tahay mid sax ah oo isku xiran. Guud ahaan hawlaha horumarineed ee baaxadda leh ee laga fulinayo heer qaran ayaa ah kuwo muhiim u ah horumarinta dhaqaalaha qaranka. Way fiicantahay in la caawiyo mashaariicda waaweyn ee la bilaabay si loo xaqiijiyo dadaalka Itoobiya si ay u noqdaan calaamad muujinaysa barwaaqada Afrika.
Falanqayn
Itoobiya waa aasaasihii ururrada caalamiga ah iyo hay’adaha diblomaasiyada ee dhinacyada badan leh – Madaxweyne Sahlework Zewde
Jan 12, 2024 3718
Addis Ababa; Tir 3/2016 (ENA): Itoobiya waxay kamid tahay waddan saxiixay heshisy iyo axdiyo badan oo diblomaasiyadeed oo dhinacyo badan leh, aasaasaha hay'adaha iyo hay'adaha caalamiga ah. “Diblamaasiyadayada waa Danteena Qaran” waa halkudhig logumagac daray munaasibada todobaadka ee Deblomaasyada dalka . Laga soo bilaabo caasimada Afrika ilaa heer caalami, waxaa si habsami leh uga socda barnaamijka furitaanka todobaadka dublamaasiyada Itoobiya. Ugu horeyn waxa ka hadashay furitaanka munaasibada Madaxweyne Sahlework Zewde oo sheegtay in diblumaasiyadda Itoobiya ay soo martay marxalado kala duwan. Waxa kale oo ay sheegtay in Itoobiya ay leedahay taariikh dheer oo dastuuri ah, isla markaana ay xornimadeeda ilaalinaysay qarniyo badan, isla markaana ay tahay aasaasaha hay’ado iyo ururo badan oo caalami ah. Waxna ay tilmaamay in siyaasadda arrimaha dibadda ee dalalku ay tahay mid loga danleyah in lagu muujiyo dadalka u dalku somaray , waxayna sheegay in carwo bandhiggaka dublamaasiyadeed uu muujinayo sida ay Itoobiya u faca weyn tahay. Madax wayne Slwarqi Zade sheegay in madaxda iyo dublamaasiyiinta ay dadaal dheer u galeen sidii loo ilaalin lahaa danta qaranka Itoobiya iyo sharafta qaranka. Waxa ay intaa kusodartay in guulo dublamaasiyadeed oo ay Itoobiya ka faa’iidaysteen sannadihii la soo dhaafay, wuxuuna sheegay in si bari wanaag loo sameeyo ay tahay in la iska kaashado sidii loo xallin lahaa dhibaatooyinka nala soo wajahay. Sida uu sheegay ra’iisul wasaare ku xigeenka ahna wasiirka arrimaha dibadda mudane Demeke Mekonon, bandhiggan dublamaasiyadeed waxaa loogu talagalay in lagu xuso taariikhda diblumaasiyadeed ee Itoobiya, lagana sheekeeyo waxa hadda jira, laguna tilmaamo jihada mustaqbalka. Wuxuu sheegay in taariikhda dheer ee diblumaasiyadda Itoobiya ay muhiim u tahay in la ilaaliyo danaha qarankeena. Wuxuu sheegay in sida aan taariikhda ka baranay ay jiraan waxyaabo dalkeena ka jira oo aan si wanaagsan aan u ilaashano. Mudane Demeke ayaa sheegay in Itoobiya ay tahay dal awood leh oo shacab ay kunoolyihin leh, wuxuuna sheegay in midnimadeena gudaha ay tahay inaynu sii xoojino ugan hortagno cadaadiska caalamiga ah.
Warbixino Gaar Ah
Tallaabooyinka lagu xoojinayo nidaamka siyaasadeed lagu horumarinayo dhaqanka dimuqraadiyadeed ayaa guulo wax ku ool ah laga gaaray— Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed (Dr)
Jun 5, 2025 1293
Addis Ababa, Miicaad/ Ginboot 28/2017 (ENA): Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed (Dr) ayaa sheegay in tallaabooyinka ay dowladda qaaday si ay u ballaariso nidaamka siyaasadeed looguna horumariyo dhaqanka dimuqraadiyadeed ayaa natiijooyin wanaagsan laga gaaay. Ra’iisul Wasaaraha oo u waramay Telefishinka Qaran ee Itoobiya ETV ayaa si faahfaahsan uga warramay caqabadihii iyo duruufihii adkaa ee ku hor gudbanaa xukuumaddiisa markii ay xilka la wareegeen. Wuxuu xusay in xilligaasi Itoobiya ay ahayd dal deyn xooggan lagu leeyahay, mashaariic waaweyn oo hakad ahaa ay jireen, hay’ado awooddou daciiftay, sharciyo dhib keeni kara iyo musuqmaasuq baahsan oo hareeyay dalka. Wuxuu sheegay in kala duwanaanta aragtida siyaasadeed uu xilligaasi sabab u noqday xaalado fowdo iyo khalkhal siyaasadeed. Tallaabooyinka adag ee xukuumaddu qaaday ayuu sheegay inay ahaayeen kuwo lagama maarmaan u ah sidii looga bixi lahaa caqabadahaasi culus. Wuxuu si gaar ah u xusay in dowladda ay awoodday in ay bixiso lacag qalaad oo badan si loo sii wado dhismaha biyo-xireenka weyn ee Abaay (GERD), taasoo ay ka go’nayd in aan la joojin. Ra’iisul Wasaaruhu wuxuu sidoo kale muujiyey in tallaabooyinka lagu ballaarinayo madasha siyaasadeed iyo horumarinta dimuqraadiyadda aysan ahayn kuwo sahlan. Wuxuu sheegay in xabsiyada laga sii daayay maxaabiis siyaasadeed iyo in xoogag mucaarad ah oo dibadda joogay la keeno gudaha dalka, taas oo ka mid ahayd go’aamadii adkaa ee la qaatay. Wuxuu tilmaamay in go’aamadaas aysan ahayn kuwo khasaare wata, balse ay ka dhasheen faa’iidooyin la taaban karo. Ugu dambayntii, wuxuu sheegay in tallaabooyinkaasi ay door weyn ka ciyaareen sidii Itoobiya u noqon lahayd dal leh hannaan xasilloon, haybad iyo jiho siyaasadeed oo la hubo. #Itoobiya #Wakaaladda_Wararka_Itoobiya
Degaanada hela xilliga robka guga ayaa heli doona 11ka maalmood ee soo socda roob fudud iyo mid dhexdhexaad ah - Haayada Saadaasha Hawada Itoobiya
Mar 22, 2024 4116
Addis Ababa; magaabid 12/2016 (ENA): Haayada Saadaasha Hawada Itoobiya ayaa shaaca ka qaaday in 11-ka maalmood ee soo socda inta badan dhulalka hela robka diraacda ay heli doonaan roobab fudud iyo kuwo dhexdhexaad ah. Qoraal ay haayada saadaasha hawada Itoobiya u sodirtay ENA oo ku saabsan saadaasha 11 maalmood ee soo socdainlafilaayo in ay da’aan roobab fudud ama dhexdhexaad ah. Gobalda lafilaayo in ay robabkani kad’aan waxa kamid ah degaanka herarida , Galbeedka iyo Bariga Hararge iyo Diredawa . Sidokale melha lafilaayo in u roob fiican kada’o ee Degaanka Soomaalida, waxa kamid ah deegaanada Daawa, Liibaan, Afdheer, Erer iyo Negob. roobab fudud iyo kuwo culus ee ka da'aya qaybo kala duwan ee Itoobiya ah ayaawaxa u waxtar u leyahay calafka xoolha iyo helida biyaha la cabbo,gaarahaana goobaha ay kunoolyihiin xoolo-dhaqatada iyo xoolo-dhaqata beralayda .
Golaha Wasiirada ayaa dib u eegis ku sameeyay waxqabadka rubuci labaad ee shaqada ee sanadka 2016-ka
Mar 5, 2024 3505
Addis Ababa;yakaatiit 26/2016 (ENA): Golaha Wasiirada oo uu shir gudoominaayo Ra’iisal Wasaare Abiy Axmed (Dr.), ayaa bilaabay qiimaynta waxqabadka rubuci labaad ee sanadkan 2016-ka. Xogta aan ka helnay Xafiiska Ra’iisul Wasaaraha ayaa sheegeysa in dib u eegista lagu bilaabay afarta waaxood ee kala ah maamulka , cadaalada, bulshada iyo dhaqaalaha. Waxaa hubaal ah in Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed (Dr.) uu horay u bilaabay kulamo qiimeyn ah oo lagu lagu eegaayo dhaqanka waxqabad ee hay’adaha dowladda.
munaasibad aroos oo ay kasoqayb qaaten kun lamaana ah ayaa laguqabtay magaalada Addis Ababa.
Jan 16, 2024 3611
Addis Ababa, Tir 7, 2016 (ENA) 2016 -Kun guur Cruus lamaana ah oo ka kala yimid gobolada dalka Itoobiya ayaa waxaa lagu soo bandhigay heeso dhaqameed iyo bandhigyo kala duwan, waxaana lagu qabtay hoolka Millennium Hall iyo fagaaraha bi cook. Wasiirka dhaqanka iyo isboortiga Kejela Merdasa oo khudbad ka jeediyay xafladda ayaa sheegtay in guurka kun uu yahay madal kor u qaadaysa guurka, kaasoo ah aasaaska ugu weyn ee bulshada, isla markaana muujisa qiimaha dhaqanka. Waxa kale oo uu xusay in kun caruus meel ay isku guursadaan oo keliya, balse ay soo saaraan dhaqanka deegaan kasta, isla markaana ay abuuraan fursad ay isku bartaan. Warkan oo aan kahelay FBC Waxa tilmaamay in ay wasaarada dhaqanka iyo isbortigu ka shaqeyn doonoto sidii loo abuuri lahaa hanaan lagu aqal galiyo lamaanaha taasi oo muujineysa guud ahaan hanaanka guurka.
Inbadan la arkay
Xafiiska Waxbarashada DDS ayaa shaaciyay natiijada imtixaanka fasallada 8aad iyo 6aad ee la qaaday bishii sane 2016-ka T.I.
Aug 26, 2024 6687
Addis Ababa, Naaf/Nahaase, 17/2016T.I.(ENA): Kuxigeenka Madaxa Xafiiska Waxbarashada DDS Mudane Guuleed Axmed oo la hadlay warbaahinta ayaa sheegay in imtixaanka fasalka 8aad ay u fadhiisteen arday dhan 34,073 ayna gudbeen arday dhan 19,977 kana dhigan 50.8% halka ay fasalka 6aad u fadhiisteen 28,483 arday waxaana gudbay arday dhan 22,828 taasi oo ka dhigan 80.1% ardayda baahiyaha gaarka qabta ayaa iyagu ku baasay dhibco ka hooseeya ka loo qabtay ardayda kale. Shahaadooyinka fasallada 8aad iyo 6aad ayaa sanadkan ka duwan kuwii hore, wasiir kuxigeenka ayaana sheegay in ay casriyeeyeen, ayna adag tahay in la been abuuro.
Nigeria iyo Angola ayaa u gudbka taranka Koobka Qaramada Afrika ee 34-aad ee wareega 4 koox caawa utartamidoona
Feb 2, 2024 4285
Addis Ababa; Tir 24/2016 (SNN):-Kulanka 34-aad ee Koobka kubada cagta ee Qaramada Afrika, ayaa lafilaya koxda Najeerya ku sobaxdo warega 4 koxood ee utartamidoona kobka qaranka ee Afirika. Koobka qaramada Afrika oo ah kii 34-aad oo ay martigelinayso Côte d'Ivoire ayaa caawa dib ubilaabmidoona kaddib labo maalmood oo fasax ah. Nigeria iyo Angola ayaa ciyaari doona kulankooda sideed dhamaadka caawa saacadu marka ay tahay 2 pm ee fidnimo waa markii ugu horreysay oo ay Nigeria iyo Angola ku kulmaan koobka qaramada ee Afrika. Ciyaarta kale ee wareega 8da waxa ay dhexmari doontaa Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Congo iyo Guinea garoonka Alisan Otara 5 saco ee caawa.
Itoobiya ayaa kaalinta labaad gashay tartanka ciyaaraha fudud ee wadamada Afrika.
Feb 26, 2024 4203
Addis Ababa; Yakaatiiti 17/2016 (ENA): Waxaa maanta magaalada Hammam ee dalka Tunisia lagu sogabagabeyay tartankii 6-aad ee ciyaaraha fudud ee wadamada Afrika. 11 wadan oo ay ku jirto Itoobiya ayaa ka qayb galay tartanka. Dalka Itoobiya waxa ugaga qaybgalay 28 ciyaartoyin oo ukala tartamaayay 6 km ee haweenka da'da yar, 8 km ragga da'da yar, 10 km oo loogu talagalay haweenka iyo ragga waaweyn iyo kuwa isku dhafan. Sida xogta aan kuhelayno Xidhiidhka Ciyaaraha Fudud waxa ay ityoobya gashay kaalinta 2-aad ee tartanka iyada oo haysatay laba Biladood oo Dahab ah,Shan Qalin ah iyo Saddex Maar ah oo Shakhsi iyo Kooxba ah. Kenya ayaa kaalinta koowaad gashay.
Degaanada hela xilliga robka guga ayaa heli doona 11ka maalmood ee soo socda roob fudud iyo mid dhexdhexaad ah - Haayada Saadaasha Hawada Itoobiya
Mar 22, 2024 4116
Addis Ababa; magaabid 12/2016 (ENA): Haayada Saadaasha Hawada Itoobiya ayaa shaaca ka qaaday in 11-ka maalmood ee soo socda inta badan dhulalka hela robka diraacda ay heli doonaan roobab fudud iyo kuwo dhexdhexaad ah. Qoraal ay haayada saadaasha hawada Itoobiya u sodirtay ENA oo ku saabsan saadaasha 11 maalmood ee soo socdainlafilaayo in ay da’aan roobab fudud ama dhexdhexaad ah. Gobalda lafilaayo in ay robabkani kad’aan waxa kamid ah degaanka herarida , Galbeedka iyo Bariga Hararge iyo Diredawa . Sidokale melha lafilaayo in u roob fiican kada’o ee Degaanka Soomaalida, waxa kamid ah deegaanada Daawa, Liibaan, Afdheer, Erer iyo Negob. roobab fudud iyo kuwo culus ee ka da'aya qaybo kala duwan ee Itoobiya ah ayaawaxa u waxtar u leyahay calafka xoolha iyo helida biyaha la cabbo,gaarahaana goobaha ay kunoolyihiin xoolo-dhaqatada iyo xoolo-dhaqata beralayda .
Iilaha dhaqaalaha kala duwan ee dalxiiska (Koyisha Chabera Chur churaa Maroodiga Danaa Lodgi, Halaalaa Kelaa, Wanchi Dandi, Gorgora...)
Jan 17, 2024 4111
Addis Ababa Tir 8 /2016 -Horumarinta gobaha dalxiiska dhaqaale ee kala duwan ayaa kaalin mug leh ku leh faa'iidada caalamiga ah ee muwaadiniinta dakhliga kahelaan . Hantida tooska ah iyo tan dadbanba waxaa laga abuuri karaa fursado badan oo ka abuurma dhinacyada kala duwan ee dhaqaalaha. Sannadihii u dambeeyay, Itoobiya waxa ay diiwaangelinaysay isbeddel wax ku ool ah iyada oo ahmiyad gaar ah siinaysa dhismaha dhaqaale kala duwan. Sannad maaliyadeedka 2015-ka ee dhammaaday, waxa ay diiwaangelisay kobaca dhaqaalaha boqolkiiba 6.4. Warbixinta Bangiga Adduunka ayaa muujisay in kobaca Itoobiya ee 2023 uu ka dhigay midda koowaad ee Bariga Afrika iyo tan saddexaad ee ka hooseeya Saxaraha. Dhinacyada Beeraha, Warshadaha, Macdanta iyo Dalxiiska ayaa ah tiirarka hormuudka u ah koboca dhaqaale. Ku darida tan dadaalka lagu dhisayo dhaqaalaha dhijitaalka ah, aragtida dhaqaalaha badan ayaa ah mid wax ku ool ah. Tusaale ahaan, beerta beeralayda ayaa leh saamiga ugu horreeya ee 6.1 boqolkiiba wadarta kobaca qaranka ee la diiwaan geliyey sannadkii hore. Warshadaha boqolkiiba 4.9; Qaybta adeeggu waxay lahayd door muhiim ah oo leh 7.6 boqolkiiba. Kobaca dhaqaalaha ee boqolkiiba 7.5 ayaa la filayaa in la diiwaan geliyo sanad maaliyadeedka 2016ka. Tan, waxaa si weyn loo xusay doorka shaqooyinka laga qabtay kaabayaasha dalxiiska ee sanadihii la soo dhaafay. Itoobiya waxa ay hay’adda Qaramada Midoobay u qaabilsan waxbarashada, Sayniska iyo dhaqanka ee UNESCO ka diwaangelisay guud ahaan 16 goobood oo la taaban karo. Dhaxalka diiwaangashan ayaa soo jiita dadka soo booqda gudaha iyo dibadda waxayna si weyn uga qayb qaataan horumarka dalka iyo sarifka lacagaha qalaad. Dalxiiska iyo adeegga oo dhaqan ahaan loogu yeero warshadaha ka caagan qiiqa ayaa ka qayb qaadan doona horumarka dalka iyadoo si toos ah iyo si dadbanba ay uga faa’iidaysan doonaan muwaadiniin badan. Boqolkiiba 7.6 kobaca guud ee qaranka ay Itoobiya gaadhay 2015 waa daliil cad. Xaqiiqda ah in dalxiisku yahay mid ka mid ah shanta tiir ee dhaqaalaha ee qorshaha horumarinta 10-ka sano ayaa si cad u muujinaya fiirada la siiyay qaybta. In si sax ah loo ogaado loona horumariyo hantida dalxiiska ee dalka, xoojinta kaabayaasha dhaqaalaha ee goobaha dalxiiska iyo dhisidda kaabayaal cusub oo badan; Horumarinta goobaha cusub ee dalxiiska ee dalka iyo horumarinta goobaha hadda jira ayaa ka mid ah hawlaha laga fuliyay waaxda dalxiiska ee qorshaha horumarinta. Kordhinta tartanka iyada oo la balaadhinayo nooca iyo qaybaha wax soo saarka dalxiiska, abuurista suuqyo cusub oo dalxiis iyo kordhinta saamiga suuqa iyada oo la fulinayo isku xidhka suuqa oo wax ku ool ah, calaamadaynta iyo kor u qaadista waxqabadyada horumarinta, iyo kordhinta waxtarka qaybta ee dhaqaalaha qaranka iyada oo la taageerayo tiknoolajiyada, cilmi-baarista iyo horumarinta. . Hadafyada ayaa la dejiyay in la kordhiyo tirada adeeg bixiyayaasha dalxiiska ee ka ahaa 1,348 sanad miisaaniyeedka 2012 ilaa 2,696 sanad xisaabeedka 2022, iyo in kor loo qaado heerka qanacsanaanta booqdayaasha 50 boqolkiiba ilaa 75 boqolkiiba. Intaa waxaa dheer, waxaa la qorsheeyay in la horumariyo 59 goob dalxiis oo cusub oo lagu kordhinayo 40 goobood oo hadda jira si loo helo suuqa. Iyadoo la horumarinayo dalxiiska gudaha iyo horumarinta dhaqanka booqashooyinka, hadafku waa in la kordhiyo tirada dadka soo booqda oo ahaa 23.7 milyan sanad misanyeedka 2012 oo la gaarsiiyo 70 milyan sanadka 2022, iyo in la kordhiyo tirada shaqaalaha tababaran ee hoteelada iyo dalxiiska 23 ilaa 59 boqolkiiba. Sidoo kale, waxa la qorsheeyey in la kordhiyo tirada shaqa abuurka ee loo abuurayo muwaadiniinta iyadoo la horumarinayo laguna kordhinayo qaybta 1.64 milyan ee sanad miisaaniyadeedka 2012, lana gaadhsiiyo 5.2 milyan sanad miisaaniyeedka 2022. Hadafka ayaa la qorsheeyay in la kordhiyo tirada dadka soo booqda dalka oo ka ahaa 850,000 ilaa 7.3 milyan isla mar ahaantaana si kor loogu qaado dakhliga ka soo gala dalxiiska. Si loo gaaro yoolkaas, waxaa lagu sameyn doonaa horumarro dhanka habraaca shaqada ah, waxaana qorshuhu uu yahay in la sameeyo machadka maaraynta goobaha iyo kor u qaadista hoteellada iyo xarunta tababarka dalxiiska oo laga dhigo machad. Isla sahankaas, dawladdu waxa ay waddaa meelo badan oo soo jiidasho leh iyo dhismo kaabeyaasha dhaqaalaha ah si loo soo nooleeyo waaxda loona abuuro jawi raaxo leh oo soo booqda. Sannadkii 2011, istaraatijiyadda dalxiiska gudaha waa la dejiyay oo la hawl galiyay. Addis Ababa, oo leh taariikh in ka badan 130 sano, ayaa waday shaqo ay ku ballaarinayso goobta dalxiiska iyada oo loo marayo mashruuca Gebeta Le Sheger. Sida la og yahay "Map for Sheger" waa qorshe 29 bilyan oo birr ah oo lagu horumarinayo dooxoyina webiyada iyo seeraha Addis Ababa. Waxaa xusid mudan in Ra’iisul Wasaare Dr. Abiy Axmed uu bishii miyaziya 2011 diyaariyey barnaamijka “Map For Migration” si dhaqaale loogu soo saaro mashaariicda ka dhigi doona Addis Ababa mid ku habboon dalxiiska magaalooyinka. Waxaan la tilmaami karin in ka badan 200 oo qof, hay’ado iyo hay’ado caalami ah iyo kuwo maxalli ah ayaa ka soo qeyb galay barnaamijka casho sharafta loo soo agaasimay. Mashaariicda lagu fuliyay barnaamijka, waxaa sidoo kale lagu xusay Beerta Enteto, Midnimada iyo Saaxiibtinimada ee laga dhisay Addis Ababa. Waxa la sheegay in mashaariicdani aanay ahayn mid balaadhinta dalxiiska balse ay abuureen fursado shaqo oo badan, isla markaana ay wax weyn ka tartay kor u kaca dhaqaalaha adeegyada iyo wax ka bedelka bilicda magaalada. Sannadkii 2013-kii, Mashruuca Gegeta Le Sheger waxa uu u koray Shaxda Dalka waxaana la fuliyay mashaariic kala duwan. Mashaariicda Gorgora, Wonchi-Dandina Koisha ayaa qayb ka ah mashruuca Gebeta Le Egar, kaas oo wax badan u abuuri doona Itoobiya oo ah mulkiilaha dalxiiska badan. Gorgora Gorgora waa magaalo qurux badan oo ku taal banka harada Tana oo masaafo dhan 61.4 km u jirta magaalada qadiimiga ah ee Gonder. Waxa caddaymo muujinaya in Imbaraadoor Susnyos uu caasimaddiisii ka raray Guzara una guuray Gorgora sannadkii 1604tii. Kaniisadaha ku xeeran, kaniisadaha, burburka daaraha boqortooyadu iyo dhirta doogga ah ayaa caddayn u ah in magaaladu ay taariikhda ku duugan tahay. Haddi ay ahaan lahayd hilmaan ama feejignaan la'aan, Gorgora waxa ay ku hoos jirtay cidhiidhiga da'da. Si kastaba ha ahaatee, mashruuca Jaantuska Qaranka oo uu daah-furay Ra’iisul Wasaare Dr. Abiy Axmed, ayaa arrinkaas wax ka beddelay oo la soo baxay sarakicidda Gorgora. Kaabayaal dalxiis ayaa loo dhisayaa, kaas oo dib u cusbooneysiin doona taariikhdiisa, magaciisana ku rinjinaya midabyo dhalaalaya. Shacabka magaalada ayaa bilaabay in ay isku amaanaan “Gorgora – Aroosadii waagii Alle”, iyagoo u maleynaya in arrin cajiib ah ay ku timid, taas oo laga jawaabay niyad jabkii ay mudada dheer ku jireen. Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed ayaa mar uu ka hadlayay mashruucan ku sheegay in mashruuca Gorgora uu ku jiro taariikhdii hore ee Itoobiya, fursadaha maanta jira iyo riyada berrito. Sheekadan, fursada iyo riyadu waxay ku dhowdahay inay rumoobaan; Sababtoo ah mashruuca Gorgora ayaa gabagabo ku dhow. Harta wanchii Harada Wonchi waa muuqaal kale oo ifaya oo Itoobiya ah. Waxay ku taal meel 150 kiiloomitir u jirta Addis Ababa ee Degmada Wonchi, Soonka Koonfur Galbeed Showa ee Gobolka Oromia, waa meesha ugu quruxda badan ee dabiiciga ah. Wonchi waa haro iyo il kulul oo jooggeedu yahay 3,380 mitir, aagguna wuxuu hoy u yahay kaymo, shimbiro naadir ah, iyo keniisadda caanka ah ee St. Kirk waxay ku taal jasiiradda harada. Mid ka mid ah harooyinka uu sameeyay Folkaanaha, harada Wonchi ee quustay ayaa ka mid ah mashaariicda ay dowladdu u qorsheysay dalka. Waxaa lagu naaneysaa "Switzerland of Africa" ee booqdayaasha, Wenchi Lake waxay hoy u tahay kaymo dabiici ah, ilo kulul iyo biyo-dhacyo, iyo sidoo kale wax soo saarka malabka ee caanka ah. Ka dib muuqaalka soo jiidashada leh ee aagga. Harada Wonchi waxaa loo doortay tuulada dalxiiska ugu wanaagsan shirkii 24-aad ee Ururka Dalxiiska Adduunka ee lagu qabtay Madrid, Spain sanadka 2021. Tuuladan quruxda badan ee loo dalxiis tago oo ku taalla meel aan ka fogayn caasimadda Addis Ababa, ayaan helin dareenkii ay mudnayd. Hadda, fursadda uu abuuray mashruuca Ra’iisul Wasaare Dr. Abiy ee Gegeta Le Heger, waxay u beddeshay kheyraadkii dabiiciga ahaa iyo bilicda harada Dandi iyo nawaaxigeeda faa’iidooyin dhaqaale. Kooisha Koisha Eco- Dalxiiska waa haro macmal ah oo uu sameeyay biyo xireen weyn oo koronto oo ku yaal wabiga Omo. Waxay ku taalaa aagga Dauro ee Ismaamulka Koonfur Galbeed Itoobiya, waxaana laga furay goob loo dalxiis tago oo lagu magacaabo Halala Kela oo lagu magacaabo Kooisha. Deegaanka Daurona Contan waa mashruuc weyn oo heer qaran ah oo isku dhafan kheyraadka dabiiciga ah iyo kuwa bani-aadmiga. Mashruucan ayaa isku xiri doona xarunta koronto oo Gibe-3 ah, harada dabiiciga ah ee Dauro King Kao Halala, Beerta Qaranka ee Chobera Churchura ilaa Koisha iyo kaabayaasha kala duwan ayaa laga dhisay beerta. Dalxiiska Halala Kela sidoo kale waa fursad weyn oo lagu booqdo goob dalxiis oo suurtagal ah oo ku taal aagga. Mashruuca Koisha ayaa mar uu yiri Ra’iisul Wasaare Dr. Abiy Axmed, wuxuu daliil u yahay in Itoobiya ay sii wadi doonto horumarka dhanka barwaaqada mustaqbalka iyadoo la dardargelinayo horumarkeeda. Shaxda jiilka xiga. . . Waxa aan joogsanayn mashaariicda horumarineed ee dalka loo qabtay ee loo samaynayo shaxda dawladnimo iyo shaxda dalka iyadoo la dhamaystirayo wakhtiga iyo miisaaniyada loo qorsheeyay si ay kaalintooda uga qaataan horumarinta dhaqaalaha dalka. . Waxay ku bilaabantay shaxda waddan, waxay ku kortay shaxda waddan, waxayna u gudbi doontaa jiilba jiil. Horumarinta iyo horumarinta meelaha quruxda badan ee la ilaaway ama aan indhaha laga qarsanin, waxay dawladu ka tagaysaa raad kale oo aanay taariikhdu hilmaami doonin, si ay u ilaashato, uguna gudbiso jiilka danbe. Mashruuca "Be Gebeta Le Atorim" ayaa sidoo kale la fuliyay si loo horumariyo siddeed goobood oo dalxiis oo kale oo dalka oo dhan ah. Mashaariicdan ayaa laga dhisi doonaa Gera Alta oo ka tirsan degaanka Tigray, Jimma oo ka tirsan degaanka Oromia, Harada Arba Moshan ee degaanka Axmaarada, Beerta Palm ee degaanka Canfarta iyo magaalada Jigjiga ee ismaamulka Soomaalida. Marka mashaariicda mustaqbalka Jiilka la dhammeeyo, waxay kaalin mug leh ka qaadan doonaan abuurista deegaan qurux badan oo dalxiiska deegaanka ah iyagoo beddelaya muuqaalka agagaarka deegaanka. Waxay sidoo kale si cad u xaqiijinayaan in aragtida dhaqaale ee dhinacyada badan ay tahay mid sax ah oo isku xiran. Guud ahaan hawlaha horumarineed ee baaxadda leh ee laga fulinayo heer qaran ayaa ah kuwo muhiim u ah horumarinta dhaqaalaha qaranka. Way fiicantahay in la caawiyo mashaariicda waaweyn ee la bilaabay si loo xaqiijiyo dadaalka Itoobiya si ay u noqdaan calaamad muujinaysa barwaaqada Afrika.
Inbadan la arkay
Xafiiska Waxbarashada DDS ayaa shaaciyay natiijada imtixaanka fasallada 8aad iyo 6aad ee la qaaday bishii sane 2016-ka T.I.
Aug 26, 2024 6687
Addis Ababa, Naaf/Nahaase, 17/2016T.I.(ENA): Kuxigeenka Madaxa Xafiiska Waxbarashada DDS Mudane Guuleed Axmed oo la hadlay warbaahinta ayaa sheegay in imtixaanka fasalka 8aad ay u fadhiisteen arday dhan 34,073 ayna gudbeen arday dhan 19,977 kana dhigan 50.8% halka ay fasalka 6aad u fadhiisteen 28,483 arday waxaana gudbay arday dhan 22,828 taasi oo ka dhigan 80.1% ardayda baahiyaha gaarka qabta ayaa iyagu ku baasay dhibco ka hooseeya ka loo qabtay ardayda kale. Shahaadooyinka fasallada 8aad iyo 6aad ayaa sanadkan ka duwan kuwii hore, wasiir kuxigeenka ayaana sheegay in ay casriyeeyeen, ayna adag tahay in la been abuuro.
Nigeria iyo Angola ayaa u gudbka taranka Koobka Qaramada Afrika ee 34-aad ee wareega 4 koox caawa utartamidoona
Feb 2, 2024 4285
Addis Ababa; Tir 24/2016 (SNN):-Kulanka 34-aad ee Koobka kubada cagta ee Qaramada Afrika, ayaa lafilaya koxda Najeerya ku sobaxdo warega 4 koxood ee utartamidoona kobka qaranka ee Afirika. Koobka qaramada Afrika oo ah kii 34-aad oo ay martigelinayso Côte d'Ivoire ayaa caawa dib ubilaabmidoona kaddib labo maalmood oo fasax ah. Nigeria iyo Angola ayaa ciyaari doona kulankooda sideed dhamaadka caawa saacadu marka ay tahay 2 pm ee fidnimo waa markii ugu horreysay oo ay Nigeria iyo Angola ku kulmaan koobka qaramada ee Afrika. Ciyaarta kale ee wareega 8da waxa ay dhexmari doontaa Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Congo iyo Guinea garoonka Alisan Otara 5 saco ee caawa.
Itoobiya ayaa kaalinta labaad gashay tartanka ciyaaraha fudud ee wadamada Afrika.
Feb 26, 2024 4203
Addis Ababa; Yakaatiiti 17/2016 (ENA): Waxaa maanta magaalada Hammam ee dalka Tunisia lagu sogabagabeyay tartankii 6-aad ee ciyaaraha fudud ee wadamada Afrika. 11 wadan oo ay ku jirto Itoobiya ayaa ka qayb galay tartanka. Dalka Itoobiya waxa ugaga qaybgalay 28 ciyaartoyin oo ukala tartamaayay 6 km ee haweenka da'da yar, 8 km ragga da'da yar, 10 km oo loogu talagalay haweenka iyo ragga waaweyn iyo kuwa isku dhafan. Sida xogta aan kuhelayno Xidhiidhka Ciyaaraha Fudud waxa ay ityoobya gashay kaalinta 2-aad ee tartanka iyada oo haysatay laba Biladood oo Dahab ah,Shan Qalin ah iyo Saddex Maar ah oo Shakhsi iyo Kooxba ah. Kenya ayaa kaalinta koowaad gashay.
Degaanada hela xilliga robka guga ayaa heli doona 11ka maalmood ee soo socda roob fudud iyo mid dhexdhexaad ah - Haayada Saadaasha Hawada Itoobiya
Mar 22, 2024 4116
Addis Ababa; magaabid 12/2016 (ENA): Haayada Saadaasha Hawada Itoobiya ayaa shaaca ka qaaday in 11-ka maalmood ee soo socda inta badan dhulalka hela robka diraacda ay heli doonaan roobab fudud iyo kuwo dhexdhexaad ah. Qoraal ay haayada saadaasha hawada Itoobiya u sodirtay ENA oo ku saabsan saadaasha 11 maalmood ee soo socdainlafilaayo in ay da’aan roobab fudud ama dhexdhexaad ah. Gobalda lafilaayo in ay robabkani kad’aan waxa kamid ah degaanka herarida , Galbeedka iyo Bariga Hararge iyo Diredawa . Sidokale melha lafilaayo in u roob fiican kada’o ee Degaanka Soomaalida, waxa kamid ah deegaanada Daawa, Liibaan, Afdheer, Erer iyo Negob. roobab fudud iyo kuwo culus ee ka da'aya qaybo kala duwan ee Itoobiya ah ayaawaxa u waxtar u leyahay calafka xoolha iyo helida biyaha la cabbo,gaarahaana goobaha ay kunoolyihiin xoolo-dhaqatada iyo xoolo-dhaqata beralayda .
Qodobada Tilmaamaha