Angafoota Oduu
Torbeen Boondii Hidha Haaromsaa Guddicha Itiyoophiyaa Biyyaalessaa Har’a Magaalaa Asoosaatti Jalqabame
Mar 25, 2023 17
Bitootessa 16/2015 (TOI) – Waggaa 12ffaa dhakaan bu’uraa hidha haaromsaa Guddichaa Iiyoophiyaa itti kaa’ame sababeeffachuun torbeen Boondii hidha haaromsaa naannoo Beeniishaangul Gumuz magaalaa Asoosaatti har’a jalqabameera. Torbeen Boondii kun waajjirri qindeessaa pirojektii hidhichaa waggaa 12ffaa hidha haaromsaa ilaalchisuun galii walitti qabuuf qopheessee fi taateewwan biroo keessaa isa tokko ta’uun ibsamrrea. Daarektarri olaanaa waajjira pirojektii qindeessaa ummataa biyyaalessaa hidha haaromsaa guddichaa doktar Aragaawii Barihee wayita kana akka jedhanitti “hidhi haaromsaa guuddichi Itiyoophiyaa akkuma injifannoo Aduwaa tokkummaan Itiyoophiyaa olaanaan kan keessatti mul’atedha” jedhaniiru. Kun ammoo Itiyoophiyaan liqii fi gargaarsa alaarraa baatee abbaa dinagdee bilisaa akka taatu gochuuf yaalii taasiftuuf abdii qabatamaa kan kenne ta’uu ibsaniiru. Abdii kana itti fufsiisuun tokkummaa cimsuun dhiibbaa biyya alaa hidha haaromsaa kanarra gahaa jiru dhaabsisuun akka barbaachisu dubbataniiru. “Pirojekticha dhugoomsuuf qindoomina mootummaa fi ummataa kan addunyaa raajeffachiise Itiyoophiyaa itti fufsiisuuf ooluu qaba” jedhaniiru doktar Aragaawiin. Hawaasni hojiiwwan eegumsa naannoo sulula abbaayirratti adeemsifamu irratti akkasumas deeggarsa maallaqaa fi bittaa boondiin taasisu cimsee akka itti fufu waamicha dhiheessaniiru. Torbeen boondii biyyaalessaa hidha haaromsaa guddichaa Itiyoophiyaa baatii tokkoof tura. Daarektarri olaanaa waajjira mana maree qindeessaa hirmaannaa ummataa hidha haaromsaa Beniishaangul Gumuz obbo Giraany Guddataa gamasaaniin bara 2013 irraa kaasee naannichatti hidha kanaaf galiin birriin miiliyoona 100 ol sassaabameera jedhan. Hidhicha xumuruuf hawaasni deeggarsa taasisu akka cimsus gaafataniiru. Hooggantoonni olaanoo naannichaa , ittigaafatamtoonni sadarkaa addaddaarra jiran fi jiraattonni sagantaa kanarratti hirmaachaa jiru. Torbeen boondii kun baatii tokkoof kan turu yemmuu ta’u birrii miiliyoona 100 sassaabuuf karoorfamuusaa odeeffannoon waajjira qindeessaa ijaarsa hidha haaromsaa guddichaarra argame nimul’isa.
Inistiitiyuutiin Toonii Bileer Deeggarsa Tiraanisfoormeeshinii Dijitaalaa Itiyoophiyaaf Taasisu Akka Itti Fufu Ibse
Mar 25, 2023 20
Bitootessa 16/2015 (TOI) - Inistiitiyuutiin Toonii Bileer Deeggarsa Hojiirra Oolmaa Tiraanisfoormeeshinii Dijitaalaa Itiyoophiyaaf Taasisu Akka Itti Fufu Ibse Ministirri Innoveeshinii fi Teeknooloojii doktar Ballaxaa Mollaa dura taa’aa olaanaa Inistiitiyuutii Toonii Bileer Sre Toonii Bileer waliin waajjirasaaniitti mari’ataniiru. Mariin kun gamtoomina dhaabbilee lamaan jidduu jiruu fi dhimmoota fuuladura hojjechuuf karoorfame irratti kan xiyyeeffate ta’uu odeeffannoon fuula marsariitii ministeera Innoveeshinii fi teeknooloojiirraa argame nimul’isa. Inistiitiyuutiin Toonii Bileer tarsiimoo Itiyoophiyaa dijitaalaa2025(Tiraanisfoormeeshinii dijitaalaa) yeroo qophiirraa kaasee amma raawwachiisuutti teekniikaan(ogeessa), hojiirra oolmaa I-sarviisii qorachuun, dandeettii raawwachiisummaa akkasumas deeggarsa gurmaa’insaa fi adeemsa hojii fooyyessuuf dandeessisutaasisaa turuun ibsameera. Inistiitiyuutichi bu’ura misoomaa dijitaalaa ilaalchisuun jiddugaleessa deetaa, qaqqabiinsa Intarneetiin, kilaawudii fi teeknooloojiiwwan haaraarratti deeggarsa fuuladuraaf taasisurratti mariin taasifamuu beekameera. Gama biraatiin daarektarri olaanaa sagantaa waraqaa eenyummaa dijitaalaa biyyaalessaa obbo Yoodaahee zemikaa’el Ser Toonii Bileeriif waraqaa eenyummaa dijitaalaa biyyaalessaa ilaalchisuun ibsa kennaniiru. Daarektarichi deeggarsa tajaajilasaaf kennuu fi rakkoowwan misooma bu’uraan walqabatan irrattis ibsa taasisaniiru. Abbaa umurii waggaa 69 ministirri muummee Ingiliz duraanii Toonii Bileer akka lakkoofsa Awurooppaatti bara 1997 amma 2007tti ministira muummee ta’uun tajaajilaniiru.
Kan mul'ate
Torbeen Boondii Hidha Haaromsaa Guddicha Itiyoophiyaa Biyyaalessaa Har’a Magaalaa Asoosaatti Jalqabame
Mar 25, 2023 17
Bitootessa 16/2015 (TOI) – Waggaa 12ffaa dhakaan bu’uraa hidha haaromsaa Guddichaa Iiyoophiyaa itti kaa’ame sababeeffachuun torbeen Boondii hidha haaromsaa naannoo Beeniishaangul Gumuz magaalaa Asoosaatti har’a jalqabameera. Torbeen Boondii kun waajjirri qindeessaa pirojektii hidhichaa waggaa 12ffaa hidha haaromsaa ilaalchisuun galii walitti qabuuf qopheessee fi taateewwan biroo keessaa isa tokko ta’uun ibsamrrea. Daarektarri olaanaa waajjira pirojektii qindeessaa ummataa biyyaalessaa hidha haaromsaa guddichaa doktar Aragaawii Barihee wayita kana akka jedhanitti “hidhi haaromsaa guuddichi Itiyoophiyaa akkuma injifannoo Aduwaa tokkummaan Itiyoophiyaa olaanaan kan keessatti mul’atedha” jedhaniiru. Kun ammoo Itiyoophiyaan liqii fi gargaarsa alaarraa baatee abbaa dinagdee bilisaa akka taatu gochuuf yaalii taasiftuuf abdii qabatamaa kan kenne ta’uu ibsaniiru. Abdii kana itti fufsiisuun tokkummaa cimsuun dhiibbaa biyya alaa hidha haaromsaa kanarra gahaa jiru dhaabsisuun akka barbaachisu dubbataniiru. “Pirojekticha dhugoomsuuf qindoomina mootummaa fi ummataa kan addunyaa raajeffachiise Itiyoophiyaa itti fufsiisuuf ooluu qaba” jedhaniiru doktar Aragaawiin. Hawaasni hojiiwwan eegumsa naannoo sulula abbaayirratti adeemsifamu irratti akkasumas deeggarsa maallaqaa fi bittaa boondiin taasisu cimsee akka itti fufu waamicha dhiheessaniiru. Torbeen boondii biyyaalessaa hidha haaromsaa guddichaa Itiyoophiyaa baatii tokkoof tura. Daarektarri olaanaa waajjira mana maree qindeessaa hirmaannaa ummataa hidha haaromsaa Beniishaangul Gumuz obbo Giraany Guddataa gamasaaniin bara 2013 irraa kaasee naannichatti hidha kanaaf galiin birriin miiliyoona 100 ol sassaabameera jedhan. Hidhicha xumuruuf hawaasni deeggarsa taasisu akka cimsus gaafataniiru. Hooggantoonni olaanoo naannichaa , ittigaafatamtoonni sadarkaa addaddaarra jiran fi jiraattonni sagantaa kanarratti hirmaachaa jiru. Torbeen boondii kun baatii tokkoof kan turu yemmuu ta’u birrii miiliyoona 100 sassaabuuf karoorfamuusaa odeeffannoon waajjira qindeessaa ijaarsa hidha haaromsaa guddichaarra argame nimul’isa.
Inistiitiyuutiin Toonii Bileer Deeggarsa Tiraanisfoormeeshinii Dijitaalaa Itiyoophiyaaf Taasisu Akka Itti Fufu Ibse
Mar 25, 2023 20
Bitootessa 16/2015 (TOI) - Inistiitiyuutiin Toonii Bileer Deeggarsa Hojiirra Oolmaa Tiraanisfoormeeshinii Dijitaalaa Itiyoophiyaaf Taasisu Akka Itti Fufu Ibse Ministirri Innoveeshinii fi Teeknooloojii doktar Ballaxaa Mollaa dura taa’aa olaanaa Inistiitiyuutii Toonii Bileer Sre Toonii Bileer waliin waajjirasaaniitti mari’ataniiru. Mariin kun gamtoomina dhaabbilee lamaan jidduu jiruu fi dhimmoota fuuladura hojjechuuf karoorfame irratti kan xiyyeeffate ta’uu odeeffannoon fuula marsariitii ministeera Innoveeshinii fi teeknooloojiirraa argame nimul’isa. Inistiitiyuutiin Toonii Bileer tarsiimoo Itiyoophiyaa dijitaalaa2025(Tiraanisfoormeeshinii dijitaalaa) yeroo qophiirraa kaasee amma raawwachiisuutti teekniikaan(ogeessa), hojiirra oolmaa I-sarviisii qorachuun, dandeettii raawwachiisummaa akkasumas deeggarsa gurmaa’insaa fi adeemsa hojii fooyyessuuf dandeessisutaasisaa turuun ibsameera. Inistiitiyuutichi bu’ura misoomaa dijitaalaa ilaalchisuun jiddugaleessa deetaa, qaqqabiinsa Intarneetiin, kilaawudii fi teeknooloojiiwwan haaraarratti deeggarsa fuuladuraaf taasisurratti mariin taasifamuu beekameera. Gama biraatiin daarektarri olaanaa sagantaa waraqaa eenyummaa dijitaalaa biyyaalessaa obbo Yoodaahee zemikaa’el Ser Toonii Bileeriif waraqaa eenyummaa dijitaalaa biyyaalessaa ilaalchisuun ibsa kennaniiru. Daarektarichi deeggarsa tajaajilasaaf kennuu fi rakkoowwan misooma bu’uraan walqabatan irrattis ibsa taasisaniiru. Abbaa umurii waggaa 69 ministirri muummee Ingiliz duraanii Toonii Bileer akka lakkoofsa Awurooppaatti bara 1997 amma 2007tti ministira muummee ta’uun tajaajilaniiru.
Beeksisa
ENA
Feb 7, 2023 322
ENA
Siyaasa
Naannoon Oromiyaa hojiiwwan gaaffiiwwan hawaasummaa fi dinagdee ummataa deebisan hojjechaa jira
Mar 24, 2023 45
Bitootessa 15/2015 (TOI) - Naannoon Oromiyaa hojiiwwan gaaffiiwwan hawaasummaa fi dinagdee ummataa deebisan hojjechaa akka jiru Ittiaanaan Pirezidaantii naannichaa obbo Awwaluu Abdii ibsan. Qophiin qonna gannaa bara 2015/16 akkasumas sosochiin waltajjii jalqabsiisa ijaarsa mana jireenyaa qonnaan bultoota naannichaa magaalaa Adaamaa galma Abbaa Gadaatti adeemsifamaa jira. Ittiaanaa pirezidaantii naannichaa obbo Awwaluu Abdii wayita kana akka ibsanitti, hojiiwwan jireenya ummata naannichaa fooyyessuu danda’anirratti xiyyeeffatamee hojjetamaa jira. Qonnaan bulaan mana ammayyaa akka qabaatuu fi tajaajila liqii baankiirraa argatee mana jireenyaa ammayyaa akka qabaatu nibarbaachisa jedhaniiru. Waltajjii sosochii har’a jalqabamee kanaan manneen baadiyyaa ammayyaa kuma 100 ijaaruuf karoorfamuu dubbataniiru. Manneen ammayyaa kunneen meeshaalee naannawatti rgamanirraa gatii salphaan kan ijaaraman ta’uu ibsaniiru. Gama biraatiin bara kana karaa Buusaa Gonofaa naannichatti barattoonni miiliyoona 5 ol sagantaa nyaataa fayyadamaa ta’uusaanii yaadataniiru. Haala walfakkaatuun deeggarsi lammiilee naannichatti ongeen miihamaniif taasifamaa jiru cimee itti fufuu ibsanii, hooggansiifi kutaan hawaasaa sadarkaan jiru qooda irraa eegamu akka bahu waamicha taasisaniiru. Naannichatti rakkoo olaanaa kan ta’an daldala midhaanii seeraan alaa, daldala albuudaa fi qabeenya beelladaa, kontirobaandii hiikuuf xiyyeeffatamee akka hojjetamu dubbataniiru.
Chaayinaan Walta’iinsa dinagdee Itiyoophiyaa Waliin Qabdu Cimsitee Itti Fufti- Ambaasaaddar Jaan Jiyuwaan
Mar 23, 2023 47
Bitootessa 14/2015(TOI) - Chaayinaan Walta’iinsa dinagdee Itiyoophiyaa Waliin Qabdu Cimsitee akka Itti fuftu Itiyoophiyaatti Ambaasaaddarri Chaayinaa Jaan Jiyuwaan ibsan. Jilli mootummaa olaanaa ministira maallaqaa federaalaa Ahimad Shideen durfamu daawwannaan hojii dhiheenya Chaayinaatti taasise hariiroo biyyppta lamaanii gama cimsuutiin gumaacha olaanaa qaba jedhaniiru. Jilli kun turtiisaatiin hooggantoota mootummaa olaanoo waliin dhimmoota addaddaa hariiroon biyyoota lamaanii cimuu danda’urratti mari’achuusaanii dubbataniiru. Dhimmoota daldalaa fi Invastimantii, ijaarsi bu’ura misoomaa hariiroo cimsuun danda’anirratti mari’atamuu eeranii, barbaachisummaa sirreeffama liqii ilaalchisuunis waliigalteerra gahamuu eeraniiru. Itiyoophiyaatti hirmaannaan Kaampaaniiwwan Chaayinaa dameewwan qonnaa, turizimii, fayyaa, misooma anniisaa fi albuudaan caalaa akka cimu akka jajjabeeffaman mirkaneesaniiru jedhan. Kana malees koreen waloo invastimantii fi walta’iinsi dinagdee mijeessuu dandeessisu akka hundaa’u waliigalteerra gahamuu kaasaniiru. Walta’iinsa dinagdee biyyoota lamaanii guddachaa dhufe caalaatti cimsuu fi ittifayyadama waloo mirkaneessuuf xiyyeeffatamee akka hijjetamu ambaasaaddarichi mirkaneessaniiru. Chaayinaan bu’uraalee misoomaa gurguddoo adeemsisuuf “inisheetiiviin Beelt endi rood” barana waggaa 10 akka qabatu ibsanii, waggootii kana keessatti Itiyoophiyaan hariiroo cimaa akka qabdu yaadataniiru. Fuuladuras hojiiwwan bu’ura misoomaa Itiyoophiyaatti Inisheetiivii kana keessatti hojjetaman mijeessuu fi walta’iinsa kana caalaatti cimsuuf akka hojjetamu ibsaniiru. Walta’iinsa gama Saayinsii fi Teeknooloojiin jiru cimsuuf hojjetamaa akka jiru eeranii, keessumaa barattoonni Itiyoophiyaa carraan leenjii damee Kanaan Chaayinaatti kennamu bal’isuuf xiyyeeffannoon kennameera jedhan. Kaampaaniiwwan Chaayinaa bebbeekamoon hojii nvastimantii Itiyoophiyaarratti akka hirmaatan nihojjetama jedhaniiru. Gama biraatiin waraana kutaa Kaaba biyyattiitti ture waliigaltee nagaatiin xumuramuunsaa Chaayinaan akka dinqisiifattu ibsanii, waliigaltichi biyyattiitti nageenya waaraa buusuuf qooda akka qabaatu eeraniiru. Nageenyi Itiyoophiyaa gaanfa Afriikaa fi Afriikaa bahaaf murteessaadha kan jedhan ambaasaaddarichi, waliigaltichi Itiyoophiyaan gara nageenyaa fi ijaarsa dinagdee duraaniitti deebisuuf qooda olaanaa qaba jedhaniiru. Yaalii mootummaan Itiyoophiyaa iddoowwan waraanaan miidhaman deebisee ijaaruu fi lammiilee rakkoof saaxilaman deeggaruuf taasisu Chaayinaan akka deeggartu dubbataniiru. Gojiin deebisanii dhaabuu erga xumuramee booda abbootiin qabeenyaa Chaayinaa iddoowwan kanneenitti invast akka taasisan gochuuf yaaliin nitaasifama jedhaniiru. Akkaataa Chaayinaan nageenya addunyaa mirkaneessuuf “Inisheetiiviin nageenyaa idil addunyaa” waggaa darbe baafteen mootummaa Itiyoophiyaa waliin ta’uun gaanfa Afriikaa fi Afriikaa bahaatti nagaa fi tasgabbii cimsuuf qindoominaan akka hojjettu dubbataniiru. Akka lakkoofsa Awurooppaatti bara 2022 waljijjiirraan dinagdee biyyoota lamaan jidduu jiru doolaara biiliyoona 2 tuqaa 19 yemmuu ta’u, Itiyoophiyaatti Invastimantiin kallattii Chaayinaa doolaara biiliyoona 3 tuqaa 3 qaqqabeera. Hariiroon dippilomaasii Itiyoophiyaa fi Chaayinaa kan jalqabame akka lakkoofsa Awurooppaatti bara 1970 dha.
Biyya Haqa Hawaasummaa Qabdu Ijaaruuf Bu’a Qabeessummaa Qabsoo Farra Malaammaltummaaf Hundi Gaheesaa Bahuu Qaba
Mar 22, 2023 71
Bitootessa 13/2015 (TOI) - Biyya Haqa Hawaasummaa Qabdu Ijaaruuf Bu’a Qabeessummaa Qabsoo Farra Malaammaltummaaf Hundi Gaheesaa Akka Bahu Komishiniin Naamusaa fi Farra Malaammaltumm Federaalaa Waamicha Dhiheesse. Komishinichi leenjiin kutaa naamusaa fi farra malaammaltummaa, tajaajila odiitii keessaa, tajaajila seeraa fi hooggantoota hojiiwwan jijjiiramaa dhaabbilee mootummaa jala jiraniif qopheesse har’a magaalaa Bishooftuutti jalqabameera. Hooggantoonni kutaa naamusaa fi farra malaammaltummaa Yunivarsiitiiwwanii leenjii kanarratti hirmaataniiru. Itti aanaa Komishinaraa komishinarii naamusaa fi farra malaammaltummaa federaalaa Waddoo Axxoo rakkoowwan gurguddoo Itiyoophiyaa mudatan keessaa malaammaltummaan tokko ta’uu ibsanii, malaammaltummaan bifasaa jijjiiruun guddina dinagdee gufachiisuun, tokkummaa diiguun mootummaa diiguuf balaa kan uumu ta’uu ibsaniiru. Rakkoon kun yaaddoo nageenyaa biyyaalessaa Itiyoophiyaa waan ta’eef mootummaan malaammaltummaarratti qabsaa’uuf koree biyyaalessaa hundeessee hojjechaa akka jiru dubbataniiru. Kanaaf biyya haqa hawaasummaa cimaa qabdu ijaaruuf qabsoon farra malaammaltummaa bu’aqabeessa akka ta’u hundi gaheessaa bahuu akka qabu dubbataniiru. Namni hundi qaama qabsoo farra malaammaltummaa ta’uu akka qabu ittiaanaa komishinaraa kun dubbataniiru. Hooggantoonni dhaabbilee federaalaa 260 ol leenjii har’aa kaasee guyyoota sadiif turu kanarratti akka hirmaatan ibsameera.
Siyaasa
Naannoon Oromiyaa hojiiwwan gaaffiiwwan hawaasummaa fi dinagdee ummataa deebisan hojjechaa jira
Mar 24, 2023 45
Bitootessa 15/2015 (TOI) - Naannoon Oromiyaa hojiiwwan gaaffiiwwan hawaasummaa fi dinagdee ummataa deebisan hojjechaa akka jiru Ittiaanaan Pirezidaantii naannichaa obbo Awwaluu Abdii ibsan. Qophiin qonna gannaa bara 2015/16 akkasumas sosochiin waltajjii jalqabsiisa ijaarsa mana jireenyaa qonnaan bultoota naannichaa magaalaa Adaamaa galma Abbaa Gadaatti adeemsifamaa jira. Ittiaanaa pirezidaantii naannichaa obbo Awwaluu Abdii wayita kana akka ibsanitti, hojiiwwan jireenya ummata naannichaa fooyyessuu danda’anirratti xiyyeeffatamee hojjetamaa jira. Qonnaan bulaan mana ammayyaa akka qabaatuu fi tajaajila liqii baankiirraa argatee mana jireenyaa ammayyaa akka qabaatu nibarbaachisa jedhaniiru. Waltajjii sosochii har’a jalqabamee kanaan manneen baadiyyaa ammayyaa kuma 100 ijaaruuf karoorfamuu dubbataniiru. Manneen ammayyaa kunneen meeshaalee naannawatti rgamanirraa gatii salphaan kan ijaaraman ta’uu ibsaniiru. Gama biraatiin bara kana karaa Buusaa Gonofaa naannichatti barattoonni miiliyoona 5 ol sagantaa nyaataa fayyadamaa ta’uusaanii yaadataniiru. Haala walfakkaatuun deeggarsi lammiilee naannichatti ongeen miihamaniif taasifamaa jiru cimee itti fufuu ibsanii, hooggansiifi kutaan hawaasaa sadarkaan jiru qooda irraa eegamu akka bahu waamicha taasisaniiru. Naannichatti rakkoo olaanaa kan ta’an daldala midhaanii seeraan alaa, daldala albuudaa fi qabeenya beelladaa, kontirobaandii hiikuuf xiyyeeffatamee akka hojjetamu dubbataniiru.
Chaayinaan Walta’iinsa dinagdee Itiyoophiyaa Waliin Qabdu Cimsitee Itti Fufti- Ambaasaaddar Jaan Jiyuwaan
Mar 23, 2023 47
Bitootessa 14/2015(TOI) - Chaayinaan Walta’iinsa dinagdee Itiyoophiyaa Waliin Qabdu Cimsitee akka Itti fuftu Itiyoophiyaatti Ambaasaaddarri Chaayinaa Jaan Jiyuwaan ibsan. Jilli mootummaa olaanaa ministira maallaqaa federaalaa Ahimad Shideen durfamu daawwannaan hojii dhiheenya Chaayinaatti taasise hariiroo biyyppta lamaanii gama cimsuutiin gumaacha olaanaa qaba jedhaniiru. Jilli kun turtiisaatiin hooggantoota mootummaa olaanoo waliin dhimmoota addaddaa hariiroon biyyoota lamaanii cimuu danda’urratti mari’achuusaanii dubbataniiru. Dhimmoota daldalaa fi Invastimantii, ijaarsi bu’ura misoomaa hariiroo cimsuun danda’anirratti mari’atamuu eeranii, barbaachisummaa sirreeffama liqii ilaalchisuunis waliigalteerra gahamuu eeraniiru. Itiyoophiyaatti hirmaannaan Kaampaaniiwwan Chaayinaa dameewwan qonnaa, turizimii, fayyaa, misooma anniisaa fi albuudaan caalaa akka cimu akka jajjabeeffaman mirkaneesaniiru jedhan. Kana malees koreen waloo invastimantii fi walta’iinsi dinagdee mijeessuu dandeessisu akka hundaa’u waliigalteerra gahamuu kaasaniiru. Walta’iinsa dinagdee biyyoota lamaanii guddachaa dhufe caalaatti cimsuu fi ittifayyadama waloo mirkaneessuuf xiyyeeffatamee akka hijjetamu ambaasaaddarichi mirkaneessaniiru. Chaayinaan bu’uraalee misoomaa gurguddoo adeemsisuuf “inisheetiiviin Beelt endi rood” barana waggaa 10 akka qabatu ibsanii, waggootii kana keessatti Itiyoophiyaan hariiroo cimaa akka qabdu yaadataniiru. Fuuladuras hojiiwwan bu’ura misoomaa Itiyoophiyaatti Inisheetiivii kana keessatti hojjetaman mijeessuu fi walta’iinsa kana caalaatti cimsuuf akka hojjetamu ibsaniiru. Walta’iinsa gama Saayinsii fi Teeknooloojiin jiru cimsuuf hojjetamaa akka jiru eeranii, keessumaa barattoonni Itiyoophiyaa carraan leenjii damee Kanaan Chaayinaatti kennamu bal’isuuf xiyyeeffannoon kennameera jedhan. Kaampaaniiwwan Chaayinaa bebbeekamoon hojii nvastimantii Itiyoophiyaarratti akka hirmaatan nihojjetama jedhaniiru. Gama biraatiin waraana kutaa Kaaba biyyattiitti ture waliigaltee nagaatiin xumuramuunsaa Chaayinaan akka dinqisiifattu ibsanii, waliigaltichi biyyattiitti nageenya waaraa buusuuf qooda akka qabaatu eeraniiru. Nageenyi Itiyoophiyaa gaanfa Afriikaa fi Afriikaa bahaaf murteessaadha kan jedhan ambaasaaddarichi, waliigaltichi Itiyoophiyaan gara nageenyaa fi ijaarsa dinagdee duraaniitti deebisuuf qooda olaanaa qaba jedhaniiru. Yaalii mootummaan Itiyoophiyaa iddoowwan waraanaan miidhaman deebisee ijaaruu fi lammiilee rakkoof saaxilaman deeggaruuf taasisu Chaayinaan akka deeggartu dubbataniiru. Gojiin deebisanii dhaabuu erga xumuramee booda abbootiin qabeenyaa Chaayinaa iddoowwan kanneenitti invast akka taasisan gochuuf yaaliin nitaasifama jedhaniiru. Akkaataa Chaayinaan nageenya addunyaa mirkaneessuuf “Inisheetiiviin nageenyaa idil addunyaa” waggaa darbe baafteen mootummaa Itiyoophiyaa waliin ta’uun gaanfa Afriikaa fi Afriikaa bahaatti nagaa fi tasgabbii cimsuuf qindoominaan akka hojjettu dubbataniiru. Akka lakkoofsa Awurooppaatti bara 2022 waljijjiirraan dinagdee biyyoota lamaan jidduu jiru doolaara biiliyoona 2 tuqaa 19 yemmuu ta’u, Itiyoophiyaatti Invastimantiin kallattii Chaayinaa doolaara biiliyoona 3 tuqaa 3 qaqqabeera. Hariiroon dippilomaasii Itiyoophiyaa fi Chaayinaa kan jalqabame akka lakkoofsa Awurooppaatti bara 1970 dha.
Biyya Haqa Hawaasummaa Qabdu Ijaaruuf Bu’a Qabeessummaa Qabsoo Farra Malaammaltummaaf Hundi Gaheesaa Bahuu Qaba
Mar 22, 2023 71
Bitootessa 13/2015 (TOI) - Biyya Haqa Hawaasummaa Qabdu Ijaaruuf Bu’a Qabeessummaa Qabsoo Farra Malaammaltummaaf Hundi Gaheesaa Akka Bahu Komishiniin Naamusaa fi Farra Malaammaltumm Federaalaa Waamicha Dhiheesse. Komishinichi leenjiin kutaa naamusaa fi farra malaammaltummaa, tajaajila odiitii keessaa, tajaajila seeraa fi hooggantoota hojiiwwan jijjiiramaa dhaabbilee mootummaa jala jiraniif qopheesse har’a magaalaa Bishooftuutti jalqabameera. Hooggantoonni kutaa naamusaa fi farra malaammaltummaa Yunivarsiitiiwwanii leenjii kanarratti hirmaataniiru. Itti aanaa Komishinaraa komishinarii naamusaa fi farra malaammaltummaa federaalaa Waddoo Axxoo rakkoowwan gurguddoo Itiyoophiyaa mudatan keessaa malaammaltummaan tokko ta’uu ibsanii, malaammaltummaan bifasaa jijjiiruun guddina dinagdee gufachiisuun, tokkummaa diiguun mootummaa diiguuf balaa kan uumu ta’uu ibsaniiru. Rakkoon kun yaaddoo nageenyaa biyyaalessaa Itiyoophiyaa waan ta’eef mootummaan malaammaltummaarratti qabsaa’uuf koree biyyaalessaa hundeessee hojjechaa akka jiru dubbataniiru. Kanaaf biyya haqa hawaasummaa cimaa qabdu ijaaruuf qabsoon farra malaammaltummaa bu’aqabeessa akka ta’u hundi gaheessaa bahuu akka qabu dubbataniiru. Namni hundi qaama qabsoo farra malaammaltummaa ta’uu akka qabu ittiaanaa komishinaraa kun dubbataniiru. Hooggantoonni dhaabbilee federaalaa 260 ol leenjii har’aa kaasee guyyoota sadiif turu kanarratti akka hirmaatan ibsameera.
Hawaasummaa
Godina Baaleetti hojiin misooma lafa dheedichaa qindaa’aa baasii birrii miiliyoona 90’n adeemsifamaa jira
Mar 24, 2023 37
Bitootessa 15/2015 (TOI) – Hanqina nyaata loonii ongeen geessisu hir’isuuf misoomni lafa dheedichaa birrii miiliyoona 90’n hojjetamaa akka jiru waajjirri qonnaa godina Baalee beeksise. Waajjirichatti itti aanaa itti gaafatamaandamee beelladaa obbo Salamoon Daadhii TOItti akka himanitti, miidhaa ongeen beelladarraan gahu hir’isuuf misoomni lafa dheedichaa qindaa’aan hojjetamaa jira. Haala Kanaan hojiin aanaa Dalloomannaatti jalqabame hanqina nyaata loonii hir’isuun cinaatti sababa lafa dheedichaa gadhiisiitiin miidhaa qabeenya uumamaa daamgeffamerra gahu akka hir’isu dubbataniiru. Hojiin waggoota lamaaf turu kun roobaa fi filaata bishaanii kanneen biroo fayyadamuun dhiheessii nyaata loonii cimsuu fi hojiiwwan eegumsa naannoo yeroo addaddaa taasifamaa jiran misooma beelladaa waliin akka walitti hidhu obbo Salamoon dubbataniiru. Hojiin horiisee bulaa 400 hirmaachisuun adeemsifamaa jiru kun lafa qoree fi aramaa bakka biraatii dhufee uwwifame heektaarri kuma 43 ol ciramaa akka jiru ibsaniiru. Amma ammaattis lafti heektaarri kuma 5 ciramee misoomaaf qophaa’uu fi ciraan kun guutummaatti wayita xumurame nyaanni loonii Alfaa Alfaa, Roodaas fi Sinnaar jedhaman akka misooman himaniiru. Hirmaattota keessaa jiraataa ganda Barraaq horsiisee bulaa obbo Ahimad Badiruu yaada kennaniin, hojiin kun misooma beelladaa baramerraa gara horsiisa loonii ammayyaatti cehuuf nigargaara jedhaniiru. Horsiisee bulaa Huseen Mahimud gamasaaniin horsiisa looniitti hirmaachuun muuxannoo dheeraa qabaatanis hanqina nyaata loonii ongeen mudatuun amma dhamaatiisaanii akka hinfayyadamne dubbataniiru. Hojii Kanaan rakkoon nyaata loonii salphatee fayyadamaa akka ta’an amantaa qaban ibsaniiru. Godina Baaleetti beelladoonni addaddaa miiliyoona 5 akka argaman odeeffannoon waajjira qonnaa godenichaa nimul’isa.
Lammii ga’oomaa fi oomishuu danda’u uumuuf sirna nyaataa ammayyeessuun nibarbaachisa- ittiaanaa ministira muummee fi ministira dhimma alaa Dammaqaa Mokonnin
Mar 23, 2023 52
Bitootessa 14/2015 (TOI) - Lammii ga’oomaa fi oomishuu danda’u uumuuf sirna nyaataa ammayyeessuun murteessaa ta’uu itti aanaa ministira muummee fi ministirri dhimma alaa Dammaqaa Mokonnin ibsan. Itti aanaa ministira muummee fi ministirri dhimma alaa Dammaqaa Mokonnin sagantaa ifoomsuu qorannoo nyaataa fi sirna nyaataa irratti argamanii ergaa dabarsaniiru. Ajandaan mootummaa lammiirratti kan xiyyeeffate keessumaa hiyyeessaaf dursa kan kennu ta’uu kaa agarsiisudha jedhan ergaa dabarsaniin. Qorannoon biyyaalessaa har’a ifoome qaqqabummaa nyaata madaalawaa bal’isuuf sochuu guutuutti seenuuf kan dandeessisu ta’uu ibsaniiru. Tarsiimoo nyaataa fi sirna nyaataatiin sirna nyaataa lammiilee mirkaneessuun yeroon kan hinkennamneef ta’uu obbo Dammaqaan ibsanii, nyaata madaalawaa guuttachuun ajandaa Qananii miti jedhaniiru. Tarsiimoo nyaataa fi sirna nyaataa Itiyoophiyaatti hojiirra oolchuuf walitti bu’iinsa dhaabsisuun nageenya waaraa cimsuu fi qaala’iinsa jireenyaa ittisuu barbaachisa jedhaniiru. Kanaafis mootummaan sochiiwwan seeraan alaa to’achuu fi ittisuun nageenya buusuu fi qaala’insa jireenyaa gadi buusuuf hojjechaa akka jiru ibsaniiru. Ongee fi haalli qabatamaa addunyaa qaala’insa jireenyaarratti dhiibbaa geessisuu ibsanii, mootummaan qaamolee oomisha dhoksanii qaala’iinsa jireenyaa itti caalchisanirratti tarkaanfii keessa hindeebi’amne nifudhata jedhaniiru. Lammii biyyasaa jaalatu, oomishuu danda’uu fi ga’oomaa uumuuf sirni nyaataa fayyaalessi murteessaa waan ta’eef oomishtummaa fooyyessuun hojii ittiaanudha jedhan.
Diinagdee
Torbeen Boondii Hidha Haaromsaa Guddicha Itiyoophiyaa Biyyaalessaa Har’a Magaalaa Asoosaatti Jalqabame
Mar 25, 2023 17
Bitootessa 16/2015 (TOI) – Waggaa 12ffaa dhakaan bu’uraa hidha haaromsaa Guddichaa Iiyoophiyaa itti kaa’ame sababeeffachuun torbeen Boondii hidha haaromsaa naannoo Beeniishaangul Gumuz magaalaa Asoosaatti har’a jalqabameera. Torbeen Boondii kun waajjirri qindeessaa pirojektii hidhichaa waggaa 12ffaa hidha haaromsaa ilaalchisuun galii walitti qabuuf qopheessee fi taateewwan biroo keessaa isa tokko ta’uun ibsamrrea. Daarektarri olaanaa waajjira pirojektii qindeessaa ummataa biyyaalessaa hidha haaromsaa guddichaa doktar Aragaawii Barihee wayita kana akka jedhanitti “hidhi haaromsaa guuddichi Itiyoophiyaa akkuma injifannoo Aduwaa tokkummaan Itiyoophiyaa olaanaan kan keessatti mul’atedha” jedhaniiru. Kun ammoo Itiyoophiyaan liqii fi gargaarsa alaarraa baatee abbaa dinagdee bilisaa akka taatu gochuuf yaalii taasiftuuf abdii qabatamaa kan kenne ta’uu ibsaniiru. Abdii kana itti fufsiisuun tokkummaa cimsuun dhiibbaa biyya alaa hidha haaromsaa kanarra gahaa jiru dhaabsisuun akka barbaachisu dubbataniiru. “Pirojekticha dhugoomsuuf qindoomina mootummaa fi ummataa kan addunyaa raajeffachiise Itiyoophiyaa itti fufsiisuuf ooluu qaba” jedhaniiru doktar Aragaawiin. Hawaasni hojiiwwan eegumsa naannoo sulula abbaayirratti adeemsifamu irratti akkasumas deeggarsa maallaqaa fi bittaa boondiin taasisu cimsee akka itti fufu waamicha dhiheessaniiru. Torbeen boondii biyyaalessaa hidha haaromsaa guddichaa Itiyoophiyaa baatii tokkoof tura. Daarektarri olaanaa waajjira mana maree qindeessaa hirmaannaa ummataa hidha haaromsaa Beniishaangul Gumuz obbo Giraany Guddataa gamasaaniin bara 2013 irraa kaasee naannichatti hidha kanaaf galiin birriin miiliyoona 100 ol sassaabameera jedhan. Hidhicha xumuruuf hawaasni deeggarsa taasisu akka cimsus gaafataniiru. Hooggantoonni olaanoo naannichaa , ittigaafatamtoonni sadarkaa addaddaarra jiran fi jiraattonni sagantaa kanarratti hirmaachaa jiru. Torbeen boondii kun baatii tokkoof kan turu yemmuu ta’u birrii miiliyoona 100 sassaabuuf karoorfamuusaa odeeffannoon waajjira qindeessaa ijaarsa hidha haaromsaa guddichaarra argame nimul’isa.
Diyaaspooraan Itoophiyaa hanga ammaatti ijaarsa Hidha Haaromsa Guddichaaf deeggarsa Doolaara miiliyoona 50 ol gumaacheera
Mar 25, 2023 20
Bitootessa 16/2015 (TOI) :- Erga Hidha Haaromsa Guddichi Itoophiyaa ijaaramuu jalqabee as Diyaaspooraan Itoophiyaa deeggarsa doolaara miiliyoona 50 ol taasisuu Tajaajilli Diyaaspooraa Itoophiyaa beeksise. Hidha Haaromsaa Guddichi Itoophiyaa deeggarsa qamaa kamiiyyuu malee ijaarama kan jiru Bitootessa 2003 dhagaan bu'uuraa kaa'amuun isaa ni yaadatama. Addunyaarra biyyoota adda addaa keessa miseensota diyaaspooraa Itoophiyaa miliyoona sadii ol ta'an akka jiraan himama. Lammiileen Itoophiyaa biyya alaa jiraataniifi dhalattoonni Itoophiyaa ijaarsa hidhichaa humna, maallaqaa fi yaadaan deeggaraa akka jiraan daarektarri kominikeeshinii Tajaajila Diyaaspooraa Itoophiyaa obbo Wandoseen Girmaa TOItti himaniiru. Diyaaspooraan Itoophiyaa erga ijaarsi hidhichaa eegalamee waggoota 12 keessatti Doolaara miiliyoona 50 ol deeggarsa taasisuu ibsaniiru. Deeggarsa maallaqaatiin alatti, "miseensonni diyaaspooraa Itoophiyaa sochii humnoota alaa ijaarsa Hidha Haaromsaa jeequuf yaalan ifatti mormuudhaan dhugaa jiru addunyaa beeksisuu keessatti gahee bakka hin buune taphachaa jiru" jedhan. Tajaajilichi qabeenya walitti qabuu, dippiloomaasii ummataa cimsuu, beekumsaa fi ce'umsa teeknooloojiin diyaaspooraan gumaacha isaa akka cimsuuf walitti dhiyeenyaan hojjechaa jiraachuu ibsaniiru. Diyaaspooraan Itoophiyaa hanga ijaarsi Hidha Haaromsa Guddicha Itoophiyaa xumuramutti deeggarsa taasisaa jiru akka walirraa hin kunne waamicha taasisaniiru. Ijaarsa Hidha haaromsaa Itoophiyaaf bara 2003 dhagaan bu'uuraa erga kaa'amee as lammileen Itoophiyaa bifa adda addaan deeggarsa birrii biliyoona 17 taasisuu ragaan Waajjira Pirojektii Qindeessaa Ijaarsa Hidha Haaromsaa Guddichaa Itoophiyaarraa argame ni mul’isa.
Viidiyoo
Saayinsii fi teeknooloojii
Inistiitiyuutiin Toonii Bileer Deeggarsa Tiraanisfoormeeshinii Dijitaalaa Itiyoophiyaaf Taasisu Akka Itti Fufu Ibse
Mar 25, 2023 20
Bitootessa 16/2015 (TOI) - Inistiitiyuutiin Toonii Bileer Deeggarsa Hojiirra Oolmaa Tiraanisfoormeeshinii Dijitaalaa Itiyoophiyaaf Taasisu Akka Itti Fufu Ibse Ministirri Innoveeshinii fi Teeknooloojii doktar Ballaxaa Mollaa dura taa’aa olaanaa Inistiitiyuutii Toonii Bileer Sre Toonii Bileer waliin waajjirasaaniitti mari’ataniiru. Mariin kun gamtoomina dhaabbilee lamaan jidduu jiruu fi dhimmoota fuuladura hojjechuuf karoorfame irratti kan xiyyeeffate ta’uu odeeffannoon fuula marsariitii ministeera Innoveeshinii fi teeknooloojiirraa argame nimul’isa. Inistiitiyuutiin Toonii Bileer tarsiimoo Itiyoophiyaa dijitaalaa2025(Tiraanisfoormeeshinii dijitaalaa) yeroo qophiirraa kaasee amma raawwachiisuutti teekniikaan(ogeessa), hojiirra oolmaa I-sarviisii qorachuun, dandeettii raawwachiisummaa akkasumas deeggarsa gurmaa’insaa fi adeemsa hojii fooyyessuuf dandeessisutaasisaa turuun ibsameera. Inistiitiyuutichi bu’ura misoomaa dijitaalaa ilaalchisuun jiddugaleessa deetaa, qaqqabiinsa Intarneetiin, kilaawudii fi teeknooloojiiwwan haaraarratti deeggarsa fuuladuraaf taasisurratti mariin taasifamuu beekameera. Gama biraatiin daarektarri olaanaa sagantaa waraqaa eenyummaa dijitaalaa biyyaalessaa obbo Yoodaahee zemikaa’el Ser Toonii Bileeriif waraqaa eenyummaa dijitaalaa biyyaalessaa ilaalchisuun ibsa kennaniiru. Daarektarichi deeggarsa tajaajilasaaf kennuu fi rakkoowwan misooma bu’uraan walqabatan irrattis ibsa taasisaniiru. Abbaa umurii waggaa 69 ministirri muummee Ingiliz duraanii Toonii Bileer akka lakkoofsa Awurooppaatti bara 1997 amma 2007tti ministira muummee ta’uun tajaajilaniiru.
Itiyo-Telekom Ijaarsa Dinagdee Dijitaalaatiin dursaa Jira- Fireehiywoot Taammiruu
Mar 24, 2023 24
Bitootessa 15/2015 (TOI) - Itiyo-Telekom Ijaarsa Dinagdee Dijitaalaatiitiin dursaa akka jiru hojii raawwachiiftuu Itiyoo-telekoom Fireehiywoot Taammiruu ibsan. Itiyoo Telekoom teeleebirrii haaraa baase appilikeeshinii moobaayilii “suppar app” ifoomseera. Teeknooloojiin kun maamiltoonni hojiisaanii guyya guyyaa salphaa taasisuu fi hojiilee daldalaa teeknooloojiin deeggarame mijeessuuf yaadamee kan qophaa’edha. Appilikeeshiniin kun maamiltoonni altokkotti tajaajiloota bittaa fi gurgurtaa addaddaa akka argatanii fi adeemsa bittaa kamiifuu akka itti fayyadaman kan dandeessisu ta’uun ibsameera. Appilikeeshiniin haaraa kun rakkinoota kanneen akka raawwii, sirna seekuriitii, xiqqaachuu dandeettii bilbilaa deetaa qabachuu fi rakkinoota kanneen biroo appilikeeshinii teeleebirrii yeroo ammaa hojiirra jiruurratti mul’atan hiikuuf nidandeessisa jedhameera. Akkasumas appilikeeshinii maayi-Itiyoo-teel fi appilikeeshiniiwwan kanneen biroo bakka tokkotti fiduun kanqindaa’e, ga’oomaa akkasumas tajaajiloota salphaatti argachuuf kan dandeessisu ta’uudha jedhameera. Hojii raawwachiiftuun olaanaa Itiyoo Telekoom Fireehiywoot Taammiruu wayita kana akka jedhanitti kaampaanichi tajaajila kennu yeroo gara yerootti guddisaa jira. Itiyoo Telekoom dinagdee dijitaalaa dhugoomsuuf cimee itti fufuun damee Kanaan dursaa akka jiru ibsaniiru. Qabeenyaa sirnaan itti fayyadamuuf teeknooloojiin deeggaramuun murteessaa ta’uu dubbatanii, appilikeeshiniin har’a dhugoome kun kanuma kan gabbisu ta’uu dubbataniiru. Kna biraammoo fayyadamni bilbila Smaart ta’uu ibsanii, bilbiloota amma ammaatti neetwoorkiirratti galmaa’an miiliyoona 81 keessaa dhibbantaa 46 bibila Smaart ta’uu dubbataniiru. Appilikeeshiniin guyyaa har’aa ifoome teelee birr suppar app appilikeeshinoota tajaajiloota addaddaaf itti fayyadamnu hunda appilikeeshinii tokkorratti fayyadamuuf kan dandeessisu ta’uu dubbataniiru. Yeroo fi baasii gama qusachuutiin appilikeeshiniin kun qooda olaanaa akka qabus eeraniiru.
Waldaan Dargaggoota Hojii Uumtotaa Itiyoophiyaa Dargaggoota Hojii Uumaniif Deeggarsi Maallaqaa Akka Taasifamuuf Gaafatan
Mar 22, 2023 63
Bitootessa 13/2015 (TOI) - Waldaan Dargaggoota Hojii Uumtotaa Itiyoophiyaa Dargaggoota Hojii Uumaniif Deeggarsi Maallaqaa Imaammatarratti Hundaa’e Akka Taasifamu Gaaffii Dhiheesse. Imaammanni dargaggoota hojii uumtota yaada haaraa qabatanii dhufan jajjabeessu qophaa’aa akka jiru ministeerri Innoveeshinii fi teeknooloojii ibseera. Waldaan dargaggoota hojii uumtotaa Itiyoophiyaa ministeera Innoveshinii fi Teeknooloojii waliin ta’yuun waltajjii maree walitti hidhiinsaa fi advookeesii imaammataa “Zalala” jedhamu adeemsiseera. Pirezidaantiin waldichaa Saamiyaa Abdulqaadir, namoonni kalaqaa hedduun deeggarsa kanneen akka faayinaansii dhabuusaaniitiin waan yaadan milkeessuu akka hindandeenye ibsaniiru. Rakkoo kana furuuf sirna faayinaansii keessa galchuun dargaggoota kalaqxootaaf gargaarsa maallaqaa Imaammataan deeggarame gochuu barbaachisa jedhaniiru. Haala walqabateen waldichi rakkoolee gama kanaan mul’atanirratti hojjechuu fi furmaata barbaaduuf yaalii taasisaa turuusaa beeksisaniiru. Haala Kanaan miseensota kuma 1 ol walittiqabuun dhaabbilee mootummaa fi mitmootummaa 17 ol waliin walitti hidhiinsi akka uumamuuf taasisuusaanii Pirezidaantiin kun eeraniiru. Kalaqxoonni TOI’n dubbise yaada kennaniin deeggarsi faayinaansii fi leenjii karaa mootummaa osoo guutameefii hojii biyya fayyadu hojjechuu akka danda’an dubbataniiru. Ministeera Innoveeshinii fi Teeknooloojiitti hooggantuun misooma staartaappii inniveeshinii Salaamyihun Adafris gamasaaniin, imaammanni faayinaansii namoota yaada kalaqaa qaban deeggaru dhabamuunsaa rakkoo ta’ee turuusaa ibsaniiru. Kanaaf rakkoo kana egereef hiikuuf imaammanni dargaggoota hojii kalaqaa haaraa fidanii dhufan jajjabeessu qophaa’aa akka jiru eeranii, yeroo dhihootti hojiirra akka oolu dubbataniiru. Hooggantoonni ministeera Innoveeshinii fi Teeknooloojii, Hooggantoonnii fi ogeessonni Baankii, bakka bu’oonni dhaabbilee mootummaa fi mitmootummaa maree advookeesii imaammataa kanarratti hirmaataniiru. Mariin baatii tokkotti altokko adeemsifamu kun dargaggoonni gama teeknooloojiin gahumsa kalaqaa qaban mootummaa fi mitmootummaarraa deeggarsa faayinaansii fi leenjii argatanirratti kan xiyyeeffate ta’uu ibsameera.
Galteewwan elektirooniksii sadarkaa isaanii eeggatan gabaa biyya keessaaf akka dhihaatan hojjetamaa jira
Mar 21, 2023 70
Bitootessa 12/2015(TOI) - Miseensaa Komishiinii idil addunyaa Elektiroo- Tekinikaal keessatti hirmaachuun galteewwan elektirooniksii sadarkaa isaanii eeggatan gabaa biyya keessaaf akka dhihaatan hojjetamaa jiraachuu Instiitiyutiin Sadarkaalee Itoophiyaa beeksise. Inistiitiyutii sadarkaalee Itoophiya jalatti kan argamu miseensoota koreen Elektiroo- Tekinikaal Itoophiyaaf leenjii Elektiroonikisiifi tekinolijiiwwan biroon sadarkaa isaanii kan eeggata akka ta'aniif gargaaru kennameefira. Komishiiniin idil addunyaa Elektiroo- Tekinikaal Itoophiyaa dabalatee 170 biyyoota miseensoota kan qabu yoo ta'u Elektironik, Elektirikaaliifi Tekinolojiiwwan biroof akka idil addunyaatti sadarkaa kan kennudha. Itoophiyaatti tekinolojiiwwan sadarkaa idil addunyaan kennameef akka eeggatan ta'uu isaanii kan mirkaneessuu Koreen biyyaalessa Elektiroo- tekinikaal hundaa'uun isaa ni yaadatama. Koreen biyyaalessa Elektiroo-tekinikaal Itoophiyaa miseensoota dhaabbilee adda addaarra walitti dhufan 205 kan qabu yoo ta'u isaan keessaa 34 damee Elektiroonikiifi Elektiroo makanikaal irratti kan bobba'anidha. Daarektarri olaantuu Instiitiyuutii sadarkaalee Itoophiyaa doktar Masarat Baqqalee akka himanitti Biyya keessatti kan oomishamaniifi biyya alaa kan galan meeshaalee Elektiroonikiifi meeshaaleen isaan waliin hidhata qaban qulqullina isaanii kan eeggatan ta'uu qaba. Kanaaf Itoophiyaan miseensa Komishiinichaa ta'uun oomishaaleen sadarkaa isaanii eeggatan akka hojiirra oolaniif sadarkaa baasuun hojjechaa jiraachuu himaniiru. Kunis biyya keessatti kan oomishaman sadarkaa isaanii kan eeggatan akka ta'an gochuu keessatti gahee olaanaa akka qabu himaniiru. Haaluma kanaan Itoophiyaatti kan oomishaman haadni Elektironiik, Tiraanisformarootafi meeshaaleen Elektiromakaanilaaliin sadarkaa isaanii eeggatanii oomishamanii biyya keessatti tajaajilarra oolaa jiraachuu himaniiru. Inistiitiyutichi abbummaan sadarkaa oomishaalee kan baasuu yoo ta'u Dhaabbanni madaalli majaa'ummaa sadarkaalee immoo oomishaaleen kunneen haala sadarkaa baheen dhihaachuu isaanii mirkaneessa.
Ispoortii
Piriimer Liigii Beetkiingii Itiyoophiyaatiin magaalaan Arbaa Miinci magaalaa Walqixxee waliin nitaphatu
Mar 9, 2023 223
Guraandhala 30/2015 TOI) – Sagantaa torbee 16ffaa Piriimer Liigii Beetkiing Itiyoophiyaatiin magaalaan Arbaa Minci magaalaa Walqixxee waliin nitaphatu. Taphni kilaboota lamaanii guyyaa keessaa sa’aatii 11tti Istaadiyeemii Dirreedawaatti nitaphatama. Magaalaan Arbaa Minci taphoota Liigichaa 15amma ammaatti taphateen sadii mohatee al afur mo’atameera, al saddet ammoo walqixa baheera. Taphoota 15’n goolii 18 lakkoofsiseera, gooliin 20 ammoo ittigaleera. Haala Kanaan qabxii 17’n sadarkaa 14ffaa qabatee sadarkaa gadi bu’aa keessatti argama. Magaalaan Arbaa Minci taphoota liigichaa walitti aanan shan Kanaan dura taphateen altokko qofa mo’ate. Al tokko mo’atameera, alsadii ammoo walqixa baheera. Morkataansaa magaalaan Walqixxee taphoota piriimer Liigii amma ammaatti taphateen al shan mo’ateera, alshan ammoo mo’atameera, alshan ammoo walqixa baheera. Taphoota 15niin goolii 18 galcheera,gooliin 17 itti galeera. Qabxii jahaan sadarkaa 12ffaarra jira. Magaalaan Walqixxee taphoota Liigichaa walitti aanan shan taasiseen al tokko qofa mo’ate. Al lama mo’atameera,al lama walqixa baheera. Taphni garee lamaanii Guraandhala 23 bara 2015 taphatamuun kan irra ture yoo ta’u rooba cimaa Dirreedawaatti roobeen dirreen manca’uusaatiin taphni kun har’a akka taasifamu koreen naamusaa fi dorgommii murteessuunsaa nibeekama. Oduu walfakkaatuun taphoota torbee 16ffaa kaleessa taphatamaniin magaalaan Bahaardaar Itiyoo-elektiriik goolii 3 fi 1’n akkasumas magaalaan Adaamaa Faasiil Kanamaas goolii 2 fi 1’n mo’ataniiru.
Eegumsa naannoofi haala qilleensaa
Godina Harargee lixaatti biqiltuuwwan ganna dhufu sagantaa ashaaraa magariisaan dhaabaman miiliyoona 368 qophaa’aa jiru
Mar 17, 2023 87
Bitootessa 08/2015 (TOI) - Godina Harargee lixaatti biqiltuuwwan ganna dhufu sagantaa ashaaraa magariisaan dhaabaman miiliyoona 368 qophaa’aa akka jiran waajjirri qonnaa fi qabeenya uumamaa godinichaa beeksise. Itti aanaa ittigaafatamaa waajjirichaa obbo Aliyyi Daadhii TOI’f akka ibsanitti, qophii amma ammaatti taasifameen biqiltuuwwan miiliyoona 368 ol qopheessuudhaan karoorarraa dhibbantaa 80 milkeessuun danda’ameera. Qophiin biqiltuu kun gandoota 495 aanaalee godinichatti argaman 15 keessatti fi buufataalee biqiltuu mootummaatti hojjetamaa akka jiru dubbataniiru. Godinichatti waggoota dheeraaf biqiltuu haaraa qopheessuu mannaa kan ture qofa fayyadamuun akka mul’atu itti gaafatamaa itti aanaa kun ibsaniiru. Haala Kanaan godinicha aanaalee hedduu keessatti muka ciruu fi lafti duwwaatti hafuun mudatee akka ture yaadataniiru. Kan darberraa barachuun sagantaan ‘ashaaraa magariisaa’ erga jalqabamee asitti ummata hirmaachisuun jijjiirama fiduun danda’ameera jedha. Kaayoon olaanaa hojii misooma sululaa hirmaannaa ummataan hojjetame kun naannoo magariisa uffisuu ta’uu ibsaniiru.   Hojii misooma sululaa godinichatti hojjetameen lafa heektaara kuma 288 caalurratti hojiin misooma sululss hojjetameera jedhan. Biqiltuuwwan qophaa’aa jiran Maangoo, Avokaadoo, Giishxaa fi Temirii akkasumas mukoota misooma bosonaaf oolanii fi nyaanni loonii keessatti argamu. Biqiltuuwwan waggoota darban gaarren muka malee hafanii fi lolaan haqaman irratti dhaabaman akka gaariitti qabachuusaanii ibsanii, iddoowwan bosonni deebi’etti bineensonni bosonaa deebi’aa akka jiran dubbataniiru. Biqiltuuwwan Kanaan dura sagantaa ashaaraa magariisaatiin godinichatti dhaabaman keessaa dhibbantaan 88 qabachuusaanii mirkaneessaniiru. Namoonni miiliyoona 1 ol biqiltuu dhaabuurratti kan hirmaatan yemmuu ta’u, sagantaan biqiltuu dhaabuu kun lafa heektaara kuma 200 irratti ni adeemsifama jedhaniiru.
Qabeenya uumamaa eeguun qonna ammayyeessuuf hundi qindoominaan hojjechuu qaba- pirezidaantiinaannoo Gaambeelleeobbo Umood Ujuluu
Feb 11, 2023 207
Guraandhala 4/2015 (TOI)- Naannoo Gaambeellaatti kunuunsaa fi itti fayyadama qabeenya uumamaa egeree fooyyessuun qonna ammayyeessuuf hundi qindoominaan hojjechuu akka qabu pirezidaantiin naannichaa ob. Umood Ujuluu hubachiisan. Misoomni sululss baatiiwwan bonaa godinichaa godina Sablammii Nuweer aanaa Makkootyitti har’a ifatti jalqabameeera. Pirezidaant Umood wayita kanatti akka jedhanitti, Kunuunsaa fi itti fayyadama lafa, bishaanii fi qabeenya bosonaa naannichaa fooyyessuun wabii nyaataa mirkaneessuuf hundi qindoomee ciminaan hojjechuu qaba. Hojiiwwan kunuunsaa fi itti fayyadama qabeenya uumamaa waggoota darban hojjetamaniin rakkoo lafti qullaatti hafuu fi manca’a bosonaa gama ittisuutiin hojiileenjajjabeessoo hojjetamuu dubbataniiru. Kanaaf lafa qullaatti hafe gara duriitti deebisuun wabii nyaataa mirkaneessuuf hojiin misooma sululaa cimee akka itti fufu ibsaniiru. Milkaa’ina hojiiwwan sululaa baatii bonaa jalqabame kanaaf qaamoleen hooggansaa sadarkaa hundarra jiran kutannoon hojjechuu akka qabu hubachiisaniiru. Bulchaan godina sablammii Nuweer ob. Boot Teer gamasaaniin hojiilee misooma sululaa cimsuun hojiin wabii nyaataa mirkaneessuu hojii ijoo qaamolee qooda fudhattoota hundaa ta’uu akka qabu dubbataniiru. Hijiin misooma sululaa baranaa sadarkaa naannootti aanaa keenya aanaa Makkooyitti jalqabamuusaatiin gammachuu qaban ibsanii bu’aqabeessummaasaatiif ummata qindeessanii akka hojjetan ibsaniiru. Baatii bonaa baranaatiin sululoota 124 lafa heektaara kuma 60 olirratti hojiilee eegumsa biyyoo fi bishaaniirratti hojjechuuf karoorfamee gara boqonnaa hojiitti seenamuusaa kan ibsan ammoo itti gaafatamaa biiroo qonnaa fi qabeenya uumamaa ob. Ajaak Uchaalaa ti. Hojiileen misooma sululaa kan adeemsifaman idilee fi pirojektootaag gargaaramuun ta’uu kan ibsan itti gaafatamaan kun kanaanis ummanni kuma 120 ol akka hirmaatu nieegama jedhaniir. Sagantaan sosochii misooma sululaa guyyaa kana jalqabame baatii tokkoof akka turu Ob. Ajaak ibsaniiru. Sagantaa jalqabsiisa misooma Sululaa irratti hooggantoonni olaanoo naannoo, godinaa fi aanaa akkasumas ogeeyyonni argamaniiru.
Godina Arsii Lixaatti sagantaa ashaaraa magariisaa ganna dhufuuf biqiltuun miiliyoona 200 qophaa’aa jira
Feb 8, 2023 200
Guraandhala 01/2015 (TOI) - Godina Arsii Lixaatti sagantaa ashaaraa magariisaa ganna dhufuuf biqiltuun miiliyoona 200 qophaa’aa akka jiru waajjirri qonnaa godinichaa ibse. Waajjirichatti gaggeessaan garee qabeenya uumamaa fi eegumsa naannoo ob. Umar Ejeree TOItti akka himanitti, biqiltuun kunneen gogiinsa dandamachuu fi ciidha tursiisuun oomishtummaa kan dabalanidha. Bara kana biqiltuuwwan miiliyoona 200 ol qopheessuuf karoorfamee hojjetamaa akka jiru ibsaniiru. Godinichi bokkaa gannaa roobu kuusuuf daagaa, boollii fi hojiin eegumsa biyyoo fi bishaanii kanneen biroo hojjechaa akka jiru ibsanii, sagantaan biqiltuu dhaabuu baatii Eblaa irraa kaasee akka adeemsifamu eeraniiru. Biqiltuuwwan qophaa’an xaa’ummaa lafaa kan dabalamanii fi nyaata looniif kan oolan sanyii addaddaa yoo ta’an, kunis hojiilee gogiinsa damdamachuuf hojjetamaa jiran keessaa isa tokkodha jedhaniiru. Biqiltuuwwan kunneen qophaa’aa kan jiran buufataalee biqiltuu godinichatti argaman kuma 3 fi 225 fi qonnaan bultootaan akka ta’e ibsaniiru. Sagantaan ashaaraa magariisaa ganna dhufuuf biqiltuuwwan biyya keessaa kanneen akka Waddeessaa, gaattiraa, muka gurraachaa, birbirsaa fi kanneen biroo qophaa’aa akka jiran beeksisaniiru. Sagantaa ashaaraa magariisaan waggaa darbe biqiltuuwwan dhaabbatan miiliyoona 146 keessaa kunuunsa taasifameen dhibbantaan 85 qabachuusaa ibsaniiru. Biqiltuu dhaabuun ala tajaajilaaf amma oolanitti kunuunsi barbaachisaan akka taasifamudubbataniiru.
Baay’inaan Kan Dubbifaman
Komishiniin Naamusaa fi Farra Malaammaltummaa Federaalaa 'Appilikeeshinii' namoonni eeruu kennaniifi ragaa kennaan itti fayyadamuu danda'an ifa godhe.
Mar 3, 2023 410
Guraandhala 24/2015(TOI) - Komishiniin Naamusaa fi Farra Malaammaltummaa Federaalaa guyyaa har'aa 'Appilikeeshinii' namoonni eeruu ittiin kennaniifi ragaa ittiin eeraan fayyadamuu danda'an 'Public Feedback System' jedhamu ifa godhe. Komishinichi Bulchiinsa Nageenya Odeeffannoo waliin ta’uun Appilikeeshinii kana akka hojjete eerameera. Appichi afaanota biyya keessaa shaniin tajaajila kan kennu ta'uun himaeera. Komishinarri Komishinii Naamusaa fi Farra Malaammaltummaa Federaalaa Dooktar Saamu’eel Urqatoo akka jedhanitti, komishinichi hojiiwwan jijjiramaa hojjechaa jiru milkeesuuf teeknooloojiiwwan fayyadamaa jiraachuu ibsaniiru. Appilikeeshinichi hojii kan ariifachiisuufi haleellaa fi sodaachisaa ragaa eertootaa fi odeeffannoo kennitootarra gahu kan ittisu ta'uu himaniiru. Kana hordofuun hawaasni karaa appilikeshinii 'Public Feedback System'' yaada kennuudhaan itti gaafatamummaa biyyaalessaa isaa ba'uu qabu gaafataniiru. Daarektarri Olaanaa Bulchiinsa Nageenya Odeeffannoo Obbo Solomoon Sookaa akka jedhanitti, appilikeeshinii kana haleellaa saayibarii eegumsii cimaan kan taasifamuuf ta'uu himaniiru. Waajjira Ministira Muummeetti deetaan dhimmoota Kaabinee obbo Tasfaayee Dhaabaa akka jedhanitti, malaammaltummaa ittisuuf dhaabbanni tokko qofaan hojjetee milkaa'uu hin danda'u. Kanaaf lammileen hunduu miira itti gaafatamummaa qabuun malaan maltummaa ittisuuf hirmaachuu qabu jedhaniiru.
Tajaajilli oduu Itiyoophiyaa Marsariitii Afaan Faransaayii fi Tigreetiin odeeffannoo qaqqabaa taasisu jalqabsiise
Mar 4, 2023 368
Guraandhala 25/2015 (TOI)- Tajaajilli Oduu Itiyoophiyaa marsariitii haaraa odeeffannoowwan biyya keessaa fi idil addunyaa afaan Faransaayii fi Afaan Tigreetiin qaqqabaa taasisu jalqabsiise. Hojii raawwachiisaan olaanaa dhaabbatichaa Ob. Seeyfee Darribee fi Itti aantuu hojii raawwachiiftuuejensii nageenyaa weebii infoormeeshinii Tigisti Haamiid marsariitii haaraa kana hojii jalqabsiisaniiru. Sdministireetariin marsariitii dhaabbatichaa Heenook Abiyyi sirna jalqabsiisaa kanarratti akka jedhanitti, marsariitiin haaraan afaanota addaddaan odeeffannoowwan qulqullina walfakkaatuun qaqqabsiisuu akka danda’utti kan hojjetamedha. Marsariitiin biraandii dhaabbatichaarratti hundaa’uun qophaa’e kun gama qulqullina odeeffannoo fi nageenyummaanis amansiisaa ta’ee tajaajila akka kennu karaa ejensii nageenya weebii infoormeeshinii hojjetamuusaa ibsaniiru. Marsariitiin kun afaan Ingilizii, Arabaa, amaaraa,fi afaan Oromoo Kanaan dura ittiin hojjetamaa ture dabalatee dhiheenya akka haaraatti kan jalqaban Afaan Faransaayii fi Tigree dabaluun tajaajila akka kennu taasifamee akka hojjetame beeksisaniiru. Hojii raawwachiisaa olaanaa Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa Ob. Seeyfee Darribee akka jedhanitti, TOI;n hojiiwwan dhimmoota biyyaa Itiyoophiyaa ijaaran hawaasa addunyaaf beeksisan hojjrchaa jira. Marsariitiin haaraan amma ifoome kaayyoo kana raawwachiisuuf kan deeggarudha jedhanii, amansiisummaa fi nageenyummaansaa eegamee tajaajila ammayyaa kennuu akka dandeessisu ejensii nageenya weebii infoormeeshinii hojjetamuusaa dubbataniiru. Fuula duras TOI’n hojiiwwan ejensii nageenya weebii infoormeeshinii waliin ta’uun misooma damee kanaa n hojjetu cimsee akka itti fufu dubbataniiru. Daarektarri itti aantuu muummee ejensii nageenya weebii infoormeeshinii Tigisti Haamiid gamasaaniin dhaabbannisaanii hojiiwwan nageenya dhaabbilee sabquunnamtii eegsisuuf dandeessisan hojjechaa akka jiru ibsaniiru. TOI waliinis rakkoolee quunnamuu danda’an qolachuuf waliin hojjechuurra darbee fuula duras dhimmoota biroorratti hojiiwwan hariiroo qaban guddisan akka cimsan ibsaniiru. Itti gaafatamtoonni olaanoo fi ogeessonni dhaabbilee lamaanii sagantaa jalqabsiisaa marsariitii kanarratti argamaniiru.
Gabaasa addaa
Balaa ibiddaa Finfinneefi Buraayyuutti mudateen qabeenyaa birrii miliyoona 2.9 ta'urraa miidhaan gaheera.
Jan 24, 2023 231
Amajji, 16/2015(TOI) - Komishiniin hooggansa balaa ibiddaa fi sodaa balaa Finfinnee balaa kaleessa magaalaa Finfinneefi Buraayyuutti Balaa ibiddaa mudateen qabeenyaa birrii miliyoona 2.9 ta'urraa miidhaan gahuu beeksise. Komishinichi qabeenyaa birrii 258 baasu balaa kanarraa baraaruun akka danda'amees beeksiseera. Daarektarri hariiroo hawaasaa komishinichaa obbo Gululaat Geetaneehe akka TOItti himanitti kaleessa galgala sa’aatii 4:48 irratti Kutaama magaala Lammii Kuraatti sababa balaa Elektirikiin gamootti ibiddi qabtee qabeenya birrii miliyoona 1.6tti tilmamamuu barbadeeseera. Hojjettoonni balaa tasaa 40 poolisii magaalaa Finfinnee fi hawaasni naannoo waliin ta’uun qabeenya birrii miiliyoona 148tti tilmaamamu balaa ibiddaa kanarraa baraaru danda'uus himaniiru. Balaa kanaan hojjettoota balaa tasaa sadii fi namoota biroo 7 irraa miidhaan salphaa gahuu himaniiru. Haaluma walfakkatuun kaleessaa galgala sa'aatii 3:55 irratti Kutaama magaalaa Gullee aanaa 5 naannoo buufata Konkolaataa konkolaataa geejjiba ummataa qaxxaamura biyyaa irratti ka'een qabeenyi birrii miliyoona tokkootti tilmaamamu barbadaa'uu ibsameera. Akka daayreektarri hariiroo hawaasaa kun jedhanitti, hojjettoonni balaa tasaa sagal Poolisii Federaalaa Itoophiyaa fi hawaasni naannoo waliin ta’uun balaa ibiddaa kana dhaamsaniiru. Gama biraatiin kaleessa galgala sa'aatii 10:46tti magaalaa Buraayyuutti warshaa huccuu Chaayinaa Shufenia jedhamu keessatti balaa ibiddaa sababa elektirikiin mudateen qabeenyi Birrii kuma 300tti tilmaamamu barbadaa'uu himaniiru. Balaa ibiddaa kana dhaamsuuf carraaqqii guddaa taasifameen qabeenyi birrii miiliyoona 100tti tilmaamamu balaarra hambisuun danda'umuus himaniiru. Obbo Gululaat lammiileen fi dhaabbileen ergaa of eeggannoo komishinichi yeroo yeroon erguun balaa ibiddaa fi balaa tasaa ittisuuf sirnaan hojiirra oolchuu akka qaban dhaamaniiru. Hawaasni balaan akkasii yeroo mudatu sarara bilbilaa bilisaa 939 bilbili; Bilbila 0111555300 ykn 0111568601 bilbiluun beeksisuu akka danda'us hubachiisaniiru.
Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa
2015