Saayinsii fi teeknooloojii
Itiyoophiyaanonni yaada maddisiisan taatee teeknooloojii guddicharratti hojiisaanii nidhiheessu
Apr 14, 2025 231
Ebla 06/2017(TOI) Afriikaatti taatee teeknooloojii guddichaa fi hojii uumtonni jalqabdoonni (Staart aappi) ta’uun kan himame waltajjiin teeknooloojii Jii’aayiteeksi Afriikaa har’a Moorookoo Maaraakaashitti jalqabameera. Waltajjiin kun Afriikaatti dhaabbilee fi namoota dhuunfaa dijitaal Tiraanisfoormeeshinii, Innoveeshinii fi walitti hidhata biizinasii adda duree ta’an walitti fideera. Itiyoophiyaa dabalatee bakka bu’oonni biyyoota 130 caalan irraa walitti dhufan kuma 4 fi 500 caalan, kaampaaniiwwan hojiisaanii dhiheessanii fi hojii uumtonni reefu jalqaban kuma 1 fi 400 caalan, dhaabbileen mootummaa 650 caalanii fi dureeyyiin 350 caalan hirmaataniiru. Nageenyi Saayibarii, barnoonni, telekoomiin, faayinaansiin, fayyaan ispoortii fi teeknooloojiin qonnaa kalaqa teeknooloojii dhihaata keessaayyi. Itiyoophiyaanonni Waltajjii teeknooloojii ardii irratti teeknooloojiiwwan rakkoo hawaasaa furanii fi jireenya itti mijeessan uumuu danda’an hirmaataniiru. Itiyoophiyaanonni kunneen hojiisaanii dhiheessaa jiru. Kana cinaattis hubannoo namtolchee, nageenya Saayibarii, dinagdee dijitaalaa, misooma fulla’aa, hojii uumuu dhimmoota biroorratti mariin nitaasifama. Waltajjiin Moorookoo Maaraakaashitti adeemsifamaa jiru sammuu cimaa ardii Afriikaa jiru walitti qabuun fi cehumsi beekumsaa akka ta’u gochuun Afriikaa dorgommii teeknooloojii addunyaarratti adda duree akka taatu qooda guddaa kan taasisudha jedhameera. Dinagdeen dijitaalaa GDP Afriikaaf doolaara biiliyoona 180 ol gumaachaa akka jiruu fi gabaan nageenya saayibarii Ardichaa waggaatti galii doolaara biiliyoona 245 maddisiisuu akka danda’u ibsameera. Jii’aayiteeksi Afriikaan amma Ebla 8 bara 2017tti akka turu agabaasaan TOI bakkarraa gabaaseera. Taateen Teeknooloojii mootii Moorookoo Mahaammad jaahaffaa jalatti kan hoogganamudha.
Eksipoon Teeknooloojii Idil Addunyaa 2025 Caamsaa dhufu Finfinneetti taa’ama
Mar 26, 2025 231
Bitootessa 17/2017 (TOI)- Eksipoon Teeknooloojii Idil Addunyaa Itiyoophiyaa 2025 Caamsaa 8 bara 2017 irraa eegalee guyyoota sadiif giddugala Konveenshinii Idil addunyaa Addisitti ni’adeemsifama. Eksipoon tumsa bulchiinsa nageenya neetwoorkii odeeffannoo fi Inistiitiyuutii hubannoo namtolcheen qophaa’u kun Baha Afriikaatti taatee Teeknooloojii isa guddaa ta’uun ibsameera. Eksipoo kana ilaalchisuun daarektarri olaantuu bulchiinsa nageenya neetwoorkii Tigist Hamiid fi daarektarri olaanaa Inistiitiyuutii hubannoo namtolchee Injiinar Warquu Gaachanaa waliin ta’uun ibsa kennaniiru. Daarektarri olaantuu bulchiinsa nageenya neetwoorkii Tigist Hamiid akka jedhanitti, Eksipoon kun milkaa’inoota Itiyoophiyan cehumsa dijitaalaan galmeessifte addunyaaf beeksisuuf kan akeekamedha. Nageenyi Saayibarii, Hubannoon namtolchee, nageenyi faayinaansii, Smaart Siitii fi barumsi teeknooloojii qabxiilee xiyyeeffannoo Eksipoo kanaa ta’uu dubbataniiru. Eksipoo dameewwan xiyyeeffannoo shanan bakka tokkotti qabate waan ta’eef baha Afriikaatti taatee teeknooloojii guddicha ta’uu eeraniiru. Namoonni kuma 10 caalan Eksipoo kanarratti akka argaman ibsanii, kana cinaatti walgahiiwwan, Egzibiishiniin, Simpooziyeemii fi dorgommiiwwan akka taasifaman eeraniiru. Daarektarri olaanaa Inistiitiyuutii hubannoo namtolchee Itiyoophiyaa Injiinar Warquu Gaachanaa gamasaaniin, Eksipoon kun Itiyoophiyaan teeknooloojiishee addunyaaf kan itti beeksiftu, akkasumas addunyaarraa kan itti barattu waltajjii Teeknooloojii ta’uu ibsaniiru. Kessumaa sektarri dhuunfaa bal’inaan akka hirmaatan gochuun dirreen muuxannoo itti waliif qoodan ni’uumama jedhan. Eksipoon kun imala dijitaalaayizeeshinii ajandaa gamtaa Afriikaa 2063 waliin kan walsime ta’uu ibsanii, dorgommiin hubannoo namtolchees akka taasifamu dubbataniiru.
Hojiileen carraa hojii uumuuf sektara dhuunfaa waliin hojjetaman cimanii itti nifufu-Ministira Mufarihaat Kaamil
Mar 25, 2025 209
Bitootessa 16/2017(TOI)- Hojiileen carraa hojii uumuuf sektara dhuunfaa waliin hojjetaman cimanii akka itti fufan Ministirri hojii fi ogummaa Mufarihaat Kaamil ibsan. Ministeeri hojii fi ogummaa fi Hayibiriid diizaayin (Raayid) kalaqa, carraa hojii fi misooma ogummaan waliin hojjechuuf waliigaltee mallatteessaniiru. Walii galtichi namoota hedduuf carraa hojii kan uumuu fi waggoota shaniif akka turu beekameera. Ministirri hojii fi ogummaa Mufarihaat Kaamil wayita kana akka jedhanitti, mootummaan carraa hojii uumuuf qooda fudhattoota dhimmi ilaalu waliin hojjechaa jira.   Adeemsa Kanaan qoonni sektarri dhuunfaa qabu bakka bu’aa kan hinqabne waan ta’eef carra hojii uumuurratti hojiileen tumsaan hojjetaman akka jiran ibsan. Waliigalteen Haayibiriid Diizaayin waliin irra gahame damee teeknooloojiitiin dargaggoota, dubartootaa fo qaama miidhamtoota hedduuf carraa hojii uumuu akka danda’u eeraniiru.   Hundeessituu fi hojii raawwachiiftuun Haayibiriid Diizaayin(Raayid) Saamiraawit Fiqruu gamasaaniin, dhaabbannisaanii sektara teeknooloojii geejjibaatiin namoota kuma dhibba ta’aniif carraa hojii uumaa akka jiru ibsaniiru. Waliigaltichi dameen tajaajila geejjiba teeknooloojii gumaacha carraa hojii uumuuf qabu guddisuuf kan akeekamedha jedhaniiru. Haala Kanaan Haayibiriid Diizaayin Raatyidiin ala pirojektoota biroo bocuun namoota hedduuf carraa hojii akka uumu eeraniiru.
Namoonni kuma 580 caalan leenjii koodarsii Itiyoophiyaanotaa miiliyoona shanii hordofaa jiru
Mar 25, 2025 189
Bitootessa 16/2017(TOI)-Sadarkaa biyyaalessaatti namoonni kuma 580 caalan leenjii koodarsii Itiyoophiyaanotaa miiliyoona shanii hordofaa akka jiran ministeerri Innoveeshinii fi Teeknooloojii beeksise. Kanneen leenjicha xumuran kuma 180 caalan waraqaa raga argachuusaanii ministeerichi beeksiseera. Sagantichi pirojektii tumsaa Itiyoophiyaa fi deeggarsa Emereetota Arana Gamtoomaniin kan gaggeeffamu ogummaa hojii dijitaalaa kan guddisudha. Pirojektichi yaadama “dhaloonni haabaratu,dhaloonni haa leenji’u, addunyaa waliin haa dorgomu” jedhuun namoonni beekumsa isaanii gabbifachuun sadarkaa idil addunyaatti dorgomaa fi ga’oomaa akka ta’an hojiirra oolaa jira. Sagantichi waggoota sadan dhufan dargaggoonni miiliyoona shan weeb pirogiraamiingii, Andirooyidii hojjechuu, saayinsii daataa fi hubannoo namtolchee irratti ogummaa dijitaalaa bu’uraa akka horatan nidandeessisa. Ministeera Innoveeshinii fi Teeknooloojiitti de’eetaan ministiraa damee Ayisiitii fi dinagdee dijitaalaa Dr. Yishuruun Alamaayyoo TOI’tti akka himanitti, sagantichi ogummaa dijitaalaa guddisuuf nidandeesisa. Namoonni kuma 580 caalan galmaa’anii leenji’aa yoo jiran kanneen keessaa kuma 180 kan ta’an leenjii xumuranii waraqaa raga argachuusaanii ibsaniiru. Raawwiin leenjii kun Finfinnee, Dirree Dawaa fi Hraritti fooyya’aa ta’uu eeraniiru. Sagantaa kana milkeessuuf naannoleen biroo xiyyeeffannoon hojjechuu akka qaban hubachiisaniiru. Deeggarsi barbaachisu akka taasifamus dubbataniiru. Leenjichi hojii kalaqaa jajjabeessuuf kan gargaaru waan ta’eef dargaggoonni carraa kanatti fayyadamanii of ga’oomsuu akka qaban himaniiru.
Dirreen mijataa Yaadamoota Teeknooloojii fi Kalaqaa gabbisuuf dandeessisu
Mar 13, 2025 163
Bitootessa 04/2017(TOI)-Dirreen mijataa Yaadamoota Teeknooloojii fi Kalaqaa ijaarsa dinagdee dijitaalaaf shoora qaban gabbisuuf dandeessisu uumamuusaa ministeerri Innoveeshinii fi Teeknoloojii ibse. Dorgommiin Roobootiiksi Shaampiyoonshiippii Afriikaa 2025 Golambaa Saayinsiitti eegalameera. De’eetaan ministiraa Innoveeshinii fi Teeknooloojii Dr. Baayyisaa Badhaadhaa akka jedhanitti, bara kana teeknooloojiiwwan akka Roobootiiksii fi hubannoo namtolchee biyya keenyaaf baay’ee barbaachisu. Itiyoophiyaan guddina fulla’aa fi walirraa hincinne galmeessisuuf akkasumas dinagdee dijitaalaa walirraa hincinne ijaaruuf hojjechaa jirti jedhaniiru. Hammattoowwan seerraa garagaraa qopheessuun damee dijitaalaan dirree mijataa uumuuf hojjetamuusaa kaasanii, kun ammoo dandeettii fi beekumsa damee kanaa gabbisuu fi yaada kalaqaa gumaachuuf gargaaruusaa eeraniiru. Inisheetiiviin Koodaroota Itiyoophiyaanota miiliyona 5nii guddina dandeettii dijitaalaaf gumaacha taasisaa akka jiru eeraniiru. Dameen dhuunfaa guddina dijitaalaaf gumaachasaa akka taasisu dirreen mjataan uumamuusaa dubbataniiru. Dorgommiin Roobootiiksii hojiileen kalaqa jajjabeessan kan keessatti mul’atanii fi yaada maddisiisuu fi guddisuun akkasumas hojiirra oolchuun qabeenyii fi carraan hojii akka uumu eeraniiru. Hojii gaggeessaan jiddugaleessa Itiyoo Roobotiiksi obbo Senaakirem Mokonnon gamasaaniin, barattoonni dandeettii Pirogiraamingii, Diizaayinii, Maandisummaa fi dandeettii wal fakkaatan akka fooyyeffatan kan gargaarudha jedhaniiru. Dorgommiin kun guyyoota sadiif kan taasifamu yoo ta’u, barattoonno Itiyoophiyaa kan mootummaa, dhuunfaa fi manneen barnootaa idil addunyaa nihirmaatu.
Itiyoophiyaa fi gamtaan Telekomunikeeshinii idil addunyaa hariiroo gama dijitaalaan qaban cimsuuf akka hojjetan ibsan
Mar 7, 2025 124
Guraandhala 28/2017(TOI)- Itiyoophiyaa fi gamtaan Telekomunikeeshinii idil addunyaa hariiroo gama dijitaalaan qaban cimsuuf akka hojjetan ibsan. Ministirri Innoveeshinii fi Teeknoloojii Dr. Ballaxaa Mollaa gamtaa Telekomunikeeshinii Idil addunyaatti daarektra qaxanaa Afriikaa Dr. Imaanu’eel Minaasee waajjira isaaniitti simatanii mari’ataniiru. Mariin taasisan hojiirra oolmaa tarsiimoo dijitaal tiraanisfoormeeshinii irratti tumsaan hojjechuun haala danda’amurratti kan xiyyeeffatedha. Itiyoophiyaan ijaarsa dinagdee dijitaalaa irratti xiyyeeffannoo addaa kennuun qaama tumsitootaa waliin hojjechaa jirti jedhan Ministirri Innoveeshinii fi Teeknoloojii Dr. Ballaxaa Mollaan. Guddinni dinagdee Itiyoophiyaa akka guddatuu fi dijitaal tiraanisfoormeeshinii dhugoomsuun murteessaadha kan jedhan ministirichi, dinagdee dijitaalaa irratti tumsaan hojjechuun fayyadama dijitaal teeknooloojii fi abbummaa mirkaneessuuf akka dandeessisu himaniiru. Itiyoophiyaan damee dijitaalaan hojii hundagaleessa raawwachaa akka jirtu ibsan ministirichi. Sadarkaa infoormeeshinii fi komunikeeshinii karaa gamtaa Telekoomii idil addunyaa(ITU) bahan haqa qabeessaa fi hojiiwwan biyyoonni hojjetan kan wayitaawaa ilaalcha keessa kan galchan ta’uu akka qaban dubbataniiru. Gamtaa telekomunikeeshinii idil addunyaa(ITU)tti daarektarri qaxanaa Afriikaa Dr. Imaanu’eel Minaasee galmi Itiyoophiyaan damee dijitaalaan qabatte akka milkaa’u dhaabbanni isaanii tumsaan akka hojjetu himaniiru. Gamtaan isaanii hojiilee hojiirra oolmaa dijitaal Tiraanisfoormeeshinii Itiyoophiyaa cimsuuf fedhii akka qaban dubbataniiru. Fuulduras odeeffannoowwan Itiyoophiyaa ilaalchisuun bahan ilaalchisee Itiyoophiyaa waliin akka hojjetu ibsuu isaanii odeeffannoon ministeericharraa argame nimul’isa.
Miidiyaaleen carraaqqii nageenya waaraa mirkaneessuuf taasifamu keessatti qoodasaanii cimsuu qabu
Mar 5, 2025 103
Guraandhala 26/2017(TOI)- Miidiyaaleen carraaqqii nageenya waaraa Itiyoophiyaatti mirkaneessuuf taasifamu keessatti qoodasaanii cimsuu akka qabanministeerri nageenyaa waamicha taasise. Ministeerri nageenyaa fi abbaan taayitaa biroodkaastiingii Itiyoophiyaa qooda miidiyaaleen ijaarsa nageenyaa irratti qabaatan ilaalchisee miidiyaalee daldalaa waliin mari’achaa jiru. De’eetaan ministira nageenyaa Dr. Keyiraddiin Tazarraa wayita kana akka ibsanitti, mootummaan nageenya waaraa jiraattotaa mirkaneessuu fi tokkummaa biyyaa itti fufsiisuuf xiyyeeffannoon hojjechaa jira. Kana keessaas duudhaalee nageenyaa fi araaraa aadaa hojiirra oolchuu, waltajjiiwwan maree mijeessuu, qorannoowwan nageenyarratti xiyyeeffatan taasisuu fi muuxannoo biyyootaa qindeessuun keessatti argamu. Kunis ijaarsa nageenyaa akka biyyaatti hojjetamaa jiruuf qooda guddaa gumaachaa kan jiru ta’uu eeraniiru. Hojiiwwan mootummaan nageenya lammiilee mirkaneessuuf hojjetu akka milkaa’an qooda fudhattoonni ga’ee isaanii bahuun akka irraa eegamu kaasaniiru. Miidiyaaleen qaqqabummaa qabanitti fayyadamuun ijaarsa nageenyaa irratti hojii hojjetan cimsuu akka qaban de’eetaan ministiraa kun hubachiisaniiru. Gama Kanaan ministeerichi dhaabbilee amantaa, dhaabbilee hwaasa siviikii, miidiyaalee fi qooda fudhattoota biroo waliin qindoominaan hojjechaa jira jedhaniiru. Miidiyaaleen daldalaa ijaarsa nageenyaa irratti waliigaluu fi muuxannoo qindoominaan hojjechuu gabbifachuu qabu jedhaniiru. Nageenyi biyyaa akka mirkanaa’u miidiyaaleen itti gaafatama irraa eegamu bahuuf ittigaafatamummaan akka hojjetan hubachiisaniiru. Daarektarri olaanaa abbaa taayitaa miidiyaalee Itiyoophiyaa Dr. Saamson Mokonnon gamasaaniin, miidiyaaleen odeeffannoo naamusa ogummaa kabaje, wayitaawaa, sirrii fi madaalawaa tamsaasan akka jiraatan gochuuf hojjetamaa jira jedhaniiru. Akkasumas miidiyaalee odeeffannoo sobaa fi jibbiinsa tamsaasan gaafachuu fi to’achuun xiyyeeffannaan hojjetamaa akka jirus akkasuma. Bakka bu’oonni miidiyaalee daldalaa, ogeeyyonni damee miidiyaa, qorattoonnii fi qooda fudhattoonni biroon marii kanarratti argamaniiru.
Itiyoophiyaa fi Arjentiinaan damee Aviyeeshiniin tumsa cimsuuf waliigalan
Mar 4, 2025 107
Guraandhala 25/2017(TOI)- Itiyoophiyaa fi Arjentiinaan damee Aviyeeshiniin tumsa isaanii caalaatti cimsuuf waliigalaniiru. Itiyoophiyaatti ambaasaaddarri Arjantiinaa Juwaan Iignachiyoo Rookaataagiliyaataa abbaa taayitaa siviil Aviyeeshinii Itiyoophiyaa daawwataniiru. Ambaasaaddarichi daarektara abbaa Taayitichaa obbo Geetaachoo Magngistee waliin mari’ataniiru. Waliigalteen tajaajila qilleensaa sadarkaa mallattoo gabaabaa marii baatii tokko dura Arjantiinaa Boonas Ayirasitti taasifameen xumurame sadarkaa mallattoo guutuun haala itti xumuramu si’achiisuu irratti yaada waljijjiiraniiru. Kaampaanii Arjantiinaa Xiyyaara oomishuu, suphuu fi maandisummaa irratti bobba’e “FAdeA” jedhamu waliin cehumsa teeknooloojii, karaa Afriikaa xiyyeeffannoo keessa galcheen haala Finfinneetti damee banu irratti fi abbaa taayitichaaf deeggarsa haala dandeessisu irratti mari’ataniiru. Walgahiin mana maree hojii raawwachiisaa dhaabbata siviil Aviyeeshinii idil addunyaa dhimmoota dhihaatan irratti waliin hojjechuun haala danda’amu irrattis mari’ataniiru. Waliigalteen tajaajila qilleensaa sadarkaa mallattoo gabaabaan jiru sadarkaa mallattoo guutuun akka xumuramu lammiileen hundi carraaqqii taasisuuf waliigalaniiru. Kaampaaniin Arjentiinaa Xiyyaara oomishuu fi suphu “FAdeA” haala Itiyoophiyaatti damee banu irratti murteessuuf qaamolee dhimmi ilaalu waliin waltajjiin marii akka mijaa’u waliigalteerra gahamuu odeeffannoon abbaa taayitichaa irraa argame nimul’isa.
Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa
2015