Eegumsa naannoofi haala qilleensaa
Godina Boorana Bahaa fi magaalaa Naqamteetti biqiltoota kanaan dura dhaabamaniif kununsi taasifama jira.
Nov 21, 2023 95
Sadaasa 11/2016(TOI) - Godina Boorana Bahaa fi magaalaa Naqamteetti biqiltoota kanaan dura dhaabaman guttatanii saaxilamummaa hongee akka hir'isaniif, miidhagnaa fi oomishaa fi oomishitummaan akka dabaluu gahee isaanii akka bahaniif kunisa barbaachisaa taasisaafii jiraachuu jiraatoonni godina Boorana bahaa fi naannawwaa magaalaa Naqamtee beeksisan. Jiraatonni Godina Boora Bahaa akka himanitti, Misooma itti fufiinsa qabuun saaxilamummaa hongee hir'isuuf tattaaffiin eegalame gaarii ta’uu eeranii; biqiltuu dhaabuun qofa osoo hin taane kan dhaabame akka guddatuuf kununsa barbaachisaa taasisaafii jirachuu jiraatoonni kunneen himaniiru. Biqiltoonni dhaabaman akka guddataniitti bishaan obaasuun beelladoonni akka hin balleesine irraa eeguun guyyaa guyyaan kununsa taasisuufiin barbaachisaa ta'uu eeraniiru. Biqiltoonni isaan ganna darbe dhuunfaa fi gareen dhaaban hedduun isaanii kununsa barbaachisu taasisaa waan jiraniif qabachuu eeraniiru. Waajjirri qonnaa godinichaa, godinichatti biqiltuuwwan bara darbe walakkeessa baatii Adoolessaa hanga dhuma baatii Hagayyaatti dhaabaman keessaa dhibbeentaan 78 ol qabachuu beeksiseera. Itti gaafatamaan waajjirichaa obbo Masqaluu Tulluu godinichatti biqiltuun miliyoonni 28.5 dhaabamuu yaadachiisanii; kunis ittisa saaxilamummaa goginsaa hir'isuu bira darbee kanneen bu'aa dinagdee qaban ta'uu himaniiru. Hojii eegumsaa misooma naannoo fi kunuunsa biqiltuu godinichatti taasifama jiru cimsuun yeroon booda hongeen godinichatti akka hin uumamneef cimsinee hojjenna jedhaniiru. Haaluma walfakkaatuun magaalaa Naqamteettis biqiltuuwwan ganna darbe dhaabaman, kutaalee hawaasaa adda addaa hirmaachisuun kununfamaa jiru jedhameera. Qonnaan bultootaa fi hojjettoonni mootummaa kunuunsa biqiltuu irratti hirmaatan biqiltuun dhaabame qabatee guddachuun galma barbaadame akka gahuuf hojii kununsaa eegalle cimsinee itti fufna jedhaniiru. Hirmaattonni duula kununsa biqiltuurratti hirmaatan kunneen "dhaabuu qofa osoo hin taane, kunuunsuun dhaloota dhufu dachee magariisa haa dhaalchifun'' jedhaniiru. Itti gaafatamaan Waajjira Qonnaa Magaalaa Naqamtee obbo Girmaa Kadir ekemtee akka jedhanitti, bara darbe biqiltuuwwan magaalichatti dhaabaman miiliyoona 2 fi kuma 180 keessaa dhibbeentaan 85 qabataniiru. Biqiltoonni magaalichaa fi naannawwaa isheetti dhaabamanii turan haala gaariin kununfamaa jiraachuus himaniiru.
Guyyoota kurnan itti aanan roobni qonnaa yeroo gannaaf mijataa ta'ee ni rooba
Sep 22, 2023 828
Fulbaana 11/2016(TOI) - Guyyoota kurnan dhufan bakkeewwaan rooba yeroo hannaa fayyadamoo ta'anitti irra caalaan roobni kan roobu ta'uu Inistiitiyuutiin Meetirooloojii Itoophiyaa beeksise. Inistiitiyuutichi ibsa TOI'f ergeen guyyoota kurnan dhufanitti roobni bakkeewwaan eerame kanatti roobu oomisha qonnaa waqtii gannaaf mijataa kan ta'edha jedheera. Keessattuu naannawwa bahaa fi kaaba bahaa biyyatti walakkeessa gannaarra eegalee hanqinni rooba tureetti roobni kan roobu ta'uu ibseera. Roobni bakkeewwan kanneenitti roobu mala bishaan kuusuu adda addaa fayyadamuun qonnaaf akka ooluu kuusuun barbaachisaa ta'uu Inistiitiyutichi akeekeera. Gama biraatiin kallattii Kibbaa fi Kibba Baha Itoophiyaatti uwwisni duumessaa dabalaa dhufuun walqabatee jiidhinni uumamuu danda’u naannawwaa horsiisee bultootaafi gariin horsiise bultootaatti roobni akka roobu haala kan mijeessuu ta'uu ibsa isaan eereera. Kana malees, raagni qilleessaa akka agarsiisutti, bakkeewwaan yaa'awwan Kaabaa, Kaaba lixaa, Lixaafi Baha Giddugaleessaatti jiidhinsi fooyya’aan ni jiraata. Haa ta’u malee, rooba cimaan bakka tokko tokkotti roobuu danda'uun qarqara galaanaa fi naannoo lolaadhaaf saaxilamoo ta'anitti signi lafaa mudachuu waan danda'uuf qaamonni dhimmi ilaallatu of eeggannoo barbaachisaa akka godhan inistiitiyutichi dhaamera. Hidhawwan akka Qoqaa, Yaa'a laga Awaash, Xaanaa Baalesiifi Fincaa'aa, bishaan isaanii guyyaa guyyaan dabalaa waan jiruuf hordoffiin barbaachisaan akka taasifamu tilmaamni kun ni mul’isa.
Yaa’iin jijjiirama haala qilleensaa Afriikaa har’a jalqabameera
Sep 4, 2023 374
Hagayya 29/2015 (tOI) - Yaa’iin jijjiirama haala qilleensaa Afriikaa har’a Naayiroobii magaalaa Keeniyaatti jalqabameera. Yaa’iin kun mata duree “guddina magariisaan durfamuu fi furmaata faayinaansii haala qilleemsaa Afriikaa fi Addunyaaf” jedhuun adeemsifamaa jira. Yaa’iin qopheessummaa mootummaa Keeniyaatiin adeemsifamaa jiru kun jijjiiramni haala qilleensaa fi miidhaaleen jijjiirama kana waliin dhufan Addunyaarratti keessumaa dhiibbaan Afriikaarratti geessisaa jiruuf furmaata hatattamaa barbaaduun jaala danda’amurratti akka mari’atu odeeffannoon TOI’n gamtaa Afriikaarraa argate nimul’isa. Yaa’iin ku filmaatota jijjiirama haala qilleensaa biyyoota Afriikaa ittisuu dandeessisan dhiheessuun karoorri kan itti qophaa’u, haala Kanaan “tumaa Naayiroobii” wixineessuuf haala mijeessuu akka dandeessisu ibseera. Yaa’ii jijjiirama haala qilleensaa idil addunyaa 28ffaa (COP28) Sadaasa 20 amma Mudde 2/2016tti emereetota Araba gamtoomaniitti adeemsifamuun dura haala Afriikaan yaa’ii kanarratti sagaleeshee dhageessisuu dandeessurratti akka mari’atu ni’eegama. Galmoota yaa’ii jijjiirama haala qilleensaa 21ffaa (COP21) akka lakkoofsa Awurooppaatti bara 2016 Paarisitti adeemsifamerratti kaa’aman gama milkeessuutiin sadarkaan irra jiru akka qoratamu beekameera. Yar’aa kaasee Yaa’ii Kanaan cinaatti guyyoota walitti aanan shaniin mata duree “Torbee jijjiirama haala qilleensaa Afriikaa” jedhuun sagantaaleen addaddaa akka raawwataman Gamtichi ibseera.
Biyyoonni badhaadhan dhiibaa jijjiirama haala qilleensaa hir’isuuf hojii Afriikaan hojjechaa jirtu deeggaruu qabu-Sulxaan Biin Ahimad AL Jaabir
Aug 18, 2023 754
Hagayya 12/2015 (TOI)፡- Biyyoonni badhaadhan dhiibaa jijjiirama haala qilleensaa hir’isuuf hojii Afriikaan hojjechaa jirtu faayinaansiin deeggaruu akka qaban ministirri Industirii fi teeknooloojii olaanaa Emereetota Araba Gamtoomanii fi pirezidaantiin Koop-28 Sulxaan Biin Ahimad Al Jaabir ibsan. Yaa’iin idilee ministiroota eegumsa naannoo Afriikaa 19ffaa “mata duree “rakkoolee naannoo Afriikaa furuuf carraaleetti fayyadamuu, tumsa gabbisuu” jedhuun Finfinneetti taa’amaa jira. Ministirri Industirii fi teeknooloojii olaanaa Emereetota Araba Gamtoomanii fi pirezidaantiin Koop-28 Sulxaan Biin Ahimad Al Jaabir akka jedhanitti, dhiibbaanjijjiirama haala qilleensaa addunyaan dhiibbaa guddaa keessa galcheera. Dhiibbaa jijjiiramni haala qilleensaa geessisu hir’isuu keessatti hir’inni dhiheessii faayinaansii, qaqqabiinsii fi madaalawummaa gufuu akka ta’e ibsaniiru. Dhiibbaa sababa jijjiirama haala qilleensaan qaqqabaa jiru damdamachuuf sirna tumsaa cimaa diriirsuun hojii bu’a qabeessa hojjechuun nibarbaachisa jedhaniiru. Qoodni Gaasii faalamaa Afriikaan maddisiiftu harka 7 gadi ta’us miidhaan dhiibbaa jijjiirama haala qilleensaa jalaa akka hinbaane ibsaniiru. Kanaaf biyyoonni badhaadhan kaarboonii gadilakkisan hir’isuuf yaalii taasifamu dhugoomsuuf misooma humna haaromfamuu Afriikaa maallaqaan deeggaruu qabu jedhaniiru. Yaa’iin ministiroota naannoo Afriikaa Finfinneetti taa’amaa jiru dhiibbaa jijjiiramni haala qilleensaa geessisaa jiru hir’isuuf akka gargaaru dubbataniiru. Sagantaan misooma Ashaaraa magariisaa Itiyoophiyaa nageenya naannawaa eeguun, hojii qonnaa mijaawaa uumuun nageenya nyaataa mirkaneessuuf faayidaa olaanaa akka qabaatu kaasaniiru. Jijjiirama haala qilleensaa hir’isuuf yaaliin Afriikaan taasiftu addunyaaf barumsa kan kennu akka ta’e eeranii, xiyyeeffannoon Itiyoophiyaa fi Keeniyaan humna haaromfamuuf kennan kan deeggaramuu fi kan jajjabeeffamudha jedhan. Yaa’iin eegumsa naannoo ministiroota Afriikaa 19ffaa Hagayya 8 /2015 irraa kaasee gaggeeffamaa jiru murteewwan addaddaa dabarsuun har’a akka xumuramu eegama.
Biqiltuu dhaabuu fi faayidaasaa beeksisuun cimina misooma dinagdee magariisaaf  qooda keenya bahaa jirra – ogeeyyota aartii fi miidiyaa
Aug 16, 2023 527
Hagayya 10/2015 (TOI) - Biqiltuu dhaabuu fi faayidaasaa beeksisuun cimina misooma dinagdee magariisaaf qoodasaanii bahachaa akka jiran ogeeyyonni aartii fi miidiyaa ibsan. Ogeeyyonni aartii fi miidiyaa bulchiinsa magaalaa Hawaasaa gaara Taaborirra biqiltuu dhaabaniiru. Ogeeyyonni aartii fi miidiyaa TOI’f yaada kennan akka jedhanitti hojii misooma magariisaa keessatti waan isaanirraa eegamu bahachaa jiru. Gaazexessaa Heenook Siyyum uumamaaf jaalala addaa akka qabu ibsee, “jireenyi keenya uumama waliin hedduu waan walitti hidhatuuf ashaaraa magariisaa ittifufsiisuun biyya gara badhaadhina barbaadamuutti ceesisuudha” jedheera. Waan kana ta’eef sagantaa ashaaraa magariisaatti hirmaachaa turuusaa fi fuulduras hirmaannaasaa akka cimsu dubbateera. Gaaexessaa Geexuu Tamasgeen gamasaatiin biyya magariisa abboootiin keenya nutti dabarsan eeguun ittigaafatama dhaloota ammaati jedheera. Misoomni ashaaraa magariisaa akka biyyaatti jalqabame gammoojjummaa biyya miidhaa jiru ittisuun Itiyoophiyaa misoomte dhalootaaf dabarsuuf gumaacha olaanaa akka qabaatu dubbateera. Ogeessi miidiyaa fi beeksisaa artiist Mikii Nagaasaa lammiin Itiyoophiyaa hundi bakka jirutti ashaaraa magariisaa yoo kaa’e wabii nyaataa mirkaneessuun fijijjiirama qilleensaa sirreessuun biyyattii gara misooma duraaniitti akka deebisu dubbateera. Wayitii gannaa baranaatti naannoon Sidaamaa biqiltuuwwan miiliyoona 306 dhaabuuf karoorsee biqiltuuwwan miiliyoona 290 ol dhaabuusaa odeeffannoon biiroo eegumsa naannoo naannichaarraa argame nimul’isa.
Sagantaa ashaaraa magariisaa baranaatiin Finfinneetti biqiltuuwwan miiliyoon 6 ol dhaabamaniiru
Aug 14, 2023 311
Hagayya 08/2015 (TOI) - Finfinneetti sagantaa ashaaraa magariisaa baranaatiin amma ammaatti biqiltuuwwan miiliyoon 6 ol dhaabamuusaanii biiroon miidhagina magaalaa fi misooma magariisaa bulchiinsa magaala Finfinnee beeksise. Ministirri muummee doktar Abiyyi Ahimad mata duree “ egeree keenya har’a haadhaabnu” jedhuun sagantaa ashaaraa magariisaa boqonnaa lammaffaa Waxabajjii 1 bara 2015 naannoo Affaaritti jalqabsiisuunsaanii niyaadatama. Sagantaa ashaaraa magariisaa baranaatiin akka biyyaatti biqiltuuwwan biiliyoona 6 tuqaa 5 fi Finfinneettis biqiltuuwwan miiliyoona 17 dhaabuuf karoorfamuun ibsamee ture. Finfinneetti amma ammaatti biqiltuun miiliyoona 16 ol dhaabamuu biiroon miidhagina magaalaa fi misooma magariisaa bulchiinsa magaalichaa TOI’f addatti beeksiseera. Gorsituun teekniikaa biirichaa fi bakka buutuun daarektara sululaa fi misooma magariisaa Sintaayyoo Mangistuu akka ibsanitti, sagantaan dhaabbii biqiltuu baranaa raawwachuuf qophii xumuree hojiitti galuusaa ibsaniiru. Hojiiwwan bakka biqiltuun itti dhaabamu qopheessuu fi dhaabbiin dura ofeeggannoo taasifamuu qabu ilaalchisuun hawaasaaf hubannoo uumuuf hojjetaman eeraniiru. Biqiltuuwwan dhaabaman miiliyoona 16 keessaa dhibbantaa 60 muka, dhibbantaan 20 muduraa fi dhibbantaa 20 miidhaginaaf kan tajaajilan ta’uu eeraniiru. Biqiltuuwwan magaalattiitti dhaabaman teessuma lafaa magaalaa jiddugaleessa godhachuun fi faayidaa qaban hubannoo keessa galchuun raawwatamaa turuu ibsaniiru. Biqiltuuwwan barana dhaabaman akka qabatan biirichi dhaabbilee addaddaa waliin waliigaltee uumuun kunuunsuun qoodasaanii akka bahan nihojjetama jedhan. Biqiltuuwwan dhaabaman hawaasaafis ta’e biyyaaf faayidaa olaanaa waan qabaniif biqiltuu dhaaban akka kunuunsan waamicha dhiheessaniiru. Misoomni magariisaa altokko dhaabamee kan dhaabatu osoo hinta’iin biiroon biqiltuu dhaabe akka qabatan hordofuu fi kan hinqabanne ammoo akka bakka buusu nihojjetama jedhaniiru.
Qabeenya bosonaa naannawachaa kunuunsuu fi eeguun nibarbaachisa-doktar Fiqruu Raggaasaa 
Aug 10, 2023 328
Hagayya 04/2015 (TOI) – Qabeenya bosonaa naannoo ummattoota Itiyoophiyaa kibba lixaa godina Kaafaatti argamu kunuunsuu fi eeguun akka barbaachisu de’eetaan ministira qonnaa doktar Fiqruu Raggaasaa hubachiisan. Hooggantoonnii fi hojjettoonni ministeera qonnaa naannoo ummattoota Itiyoophiyaa kibba lixaa godina Kaafaatti argamuun ashaaraa magariisaa marsaa lammaffaa kaa’aniiru. Qabeenya bosonaa godinichatti argamu kunuunsuu fi eeguun alatti biqiltuuwwan faayidaa dinagdee qaban dhaabuu fi kunuunsuun akka barbaachisu dubbatan doktar Fiqruun. Hawaasni naannawaas bosona kunuunsuun faayidaa dinagdee irraa argatu guddisuuf akka hojjetu hubachiisaniiru. Sagantaan ashaaraa magariisaa har’a naannichatti raawwatamu biqiltuu dhaabuun alatti biqiltuu bardheengaddaa dhaabaman ilaaluuf kan kaayyeffate ta’uu eeraniiru. Itti aanaa pirezidaantii fi ittigaafatamaan biiroo qonnaa naannoo ummattoota Itiyoophiyaa kibba lixaa obbo Maasrashaa Balaachoo sagantaa ashaaraa magariisaa jalqabame dhugoomsuuf naannichatti amma ammaatti biqiltuuwwan miiliyoona 646 ol dhaabamuu eeraniiru. Qabeenyi bosonaa naannawichaa haphachaa dhufuusaa kaasanii, rakkinicha furuuf sagantaa ashaaraa magariisaa fi sagantaalee birootiin wagga waggaatti biqiltuuwwan faayidaa addaddaa qaban dhaabamaniiru jedhan. Deeggarsi ministeerri qonnaa bardheengaddaarraa kaasee taasisuuf obbo Maasrashaan maqaa mootummaa naannichaatiin galateeffachuusaanii odeeffannoon komunikeeshinii mootummaa naannichaarraa argame nimul’isa. Bulchaan godina Kaafaa obbo Indashaawu Kabbadaaministeerri qonnaa ashaaraa magariisaa fi tajaajila tola ooltummaa gannaatiin naannichatti hojii guddaa hojjechaa akka jiru eeranii, deeggarsi kun cimee akka itti fufu gaafataniiru. Hojii tola ooltummaa gannaa baranaatiin godinichatti akaakuu hojii 14’n kutaaleen hawaasaa kuma 222 ol hiraachisuun hojjetamaa akka jiru eeraniiru. Bulchaan aanaa Giimboo obbo Salamoon Xilaahuun ministeerri qonnaa ashaaraa magariisaa aanichatti kaa’uun alatti deeggarsa mana barumsaa aanichatti argamuuf taasisuuf galateeffataniiru.
Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa
2015