Siyaasa
Bara oomishaa 2016/17 oomishni kuntaala Miiliyoona 327 walitti qabameera-Pirezidaant Shimallis Abdiisaa
Feb 9, 2025 39
Guraandhala 2/2017(TOI)- Naannoo Oromiyaatti bara oomishaa 2016/17 lafa sanyiin facaafame keessaa oomishni kuntaala Miiliyoona 327 walitti qabamuusaa Pirezidaantiin naannichaa Shimallis Abdiisaa ibsan. Caffeen Oromiyaa walgahii idilee 8ffaa waggaa 4ffaa bara hojii 6ffaa Adaamaatti taa’aa jira Pirezidaantiin naannoo Oromiyaa Shimallis Abdiisaa gabaasa raawwii baatii jahaa qaama raawwachiisaa yaa’ii idilee kanarratti dhiheessaniiru. Damee qonnaan wabii nyaataa mirkaneessuuf, alergii guddisuuf, oomishaalee bakka bu’an oomishuu fi carraa hojii uumuu milkeessuuf hojjetamaa akka jiru pirezidaant Shimallis dubbataniiru. Haala Kanaan bara oomishaa 2016/17 qonna Arfaasaan lafti heektaarri miiliyoon 1 tuqaa 5 akkasumas qonna gannaan lafti heektaarri miiliyoona 11 tuqaa 6 Sanyiin facaafamuu himaniiru. Lafa sanyiin facaafame irraa amma ammaatti oomishni kuntaala niiliyoona 327 walitti qabamuu beeksisaniiru. Naannichatti hojiiwwan damee qonnaa ammayyeessuuf hojjetaman ciminaan akka itti fufan mirkaneessaniioru. Baatiiwwan jahan darban naannichatti lammiileen miiliyoona 1 tuqaa 3 caalan carraan hojii garagaraa uumamuu eeraniiru.   Caaseffamni gaaffilee hawaasni naannichaa gaafatu dhiheenyatti deebii kennuu fi fayyadama ummataa mirkaneessuuf bu’aa fidaa akka jiru eeraniiru. Haala Kanaan hooggantoonni kuma 49 caalan ramadamanii ummata dhiheenyatti tajajilaa akka jiran dubbataniiru. Damee Invastimantiin pirojektoota kuma 10 61 fudhachuun kuma 4 fi 366 kan ta’an boordii Invastimantiif dhihaatanii murtoo akka argatan taasifamuu beeksisaniiru. Mootummaan naannichaa nageenya waaraa mirkaneessuuf hojiiwwan hedduu hojjechaa turuusaa gabaasa dhiheessaniin ibsaniiru. Hidhattootaaf deddeebi’uun waamicha taasisuun kutannoo nageenyaaf qabu qabatamaan agarsiisuusaa dubbataniiru. Waamicha mootummaan taasiseen kanneen karaa nagaa filatanii galan waliin waliigalteen nageenyaa mallatteeffamuusaa yaadataniiru. Mootummaan naannichaa ammas qaamota karaa nagaa kan filataniif, garaagarummaa karaa nagaa qofa furuuf fedhii qaban waliigaluuf qophii ta’uusaa eeraniiru. Qaamolee karaa nagaa hinbarbaannee fi fedhii hinqabnerratti olaantummaa seeraa mirkaneessuuf hojii hojjetu cimsee akka itti fufu beeksisaniiru. Mootummaan naannichaa olaantummaa seeraa kabachiisuun cinaatti karoorota misoomaa hojeessuuf kutannoon hojjechaa akka jiru ibsaniiru. Ummata hiyyummaa keessaa baasuu fi oomishaa fi oomishtummaa guddisuuf yoomiyyuu caalaa xiyyeeffannoon hojjechaa jirra jedhaniiru. Haala Kanaan milkaa’inoonni ummata fayyadamaa taasisan hedduun galmaa’uu eeraniiru.
Gaazexesoonni kuma tokko caalan yaa’ii hooggantootaa nigabaasu jedhameetu eegama-abbaa taayitichaa
Feb 8, 2025 76
Amajjii 1/2017 (TOI)- Gaazexesoonni biyya keessaa fi biyya alaa kuma tokko caalan yaa’ii hooggantootaa gamtaa Afriikaa 38ffaa nigabaasu jedhamee akka eegamu abbaan taayitichaa miidiyaalee Itiyoophiyaa beeksise. Yaa’iin kun mata dure “Afriikaanotaaf haqa kiisii fi sanyii Afriikaa” jedhuun Guraandhala 8 fi 9 bara 2017 teessoo gamtichaa Finfinneetti nitaa’ama. Abbaan taayitaa miidiyaalee Itiyoophiyaa miseensa koree mijeessituu yaa’ii biyyaalessa gamtaa Afriikaa ta’uun yaa’ichi milkaa’inaan akka xumuramuu fi uwwisa miidiyaa akka argatu hojiilee garagaraa raawwachaa akka jiru ibseera. Gaazexessoota biyya keessaa fi biyya alaa walgahicha gabaasaniif “Prees Poos” akka argatan gochuu, qaamolee miidiyaa biyya alaa Itiyoophiyaa dhufaniif viizaa mijeessuu fi meeshaa ittiin hojjetaniif kastam kiliiraansi kennuun hojii hojjetu keessaa ni’eeramu. Hojiilee kanneen si’achiisuuf gumuruukii Erpoortii idil addunyaa Boolee, jiddugaleessa baajii gamtaa Afriikaa akkasumas waajjira muummee abbaa taayitaa miidiyaalee Itiyoophiyaatti tajaajila sa’aatii 24 kennaa akka jiru abbaan taayitichaa beeksiseera. Yaa’ii hooggantootaa gamtaa Afriikaa kanarratti gaazexessoonni biyya keessaa fi biyya alaa kuma tokko caalan nigabaasu jedhamee akka eegamus himeera. Amma ammaatti gaazexessoonni biyya keessaa 390 fi gaazexessoonni biyya alaa 530 galmaa’uusaanii dhaabbatichi ibseera. Yaa’ichi gaarummaa Itiyoophiyaan qabdu ifatti argisiisuunmilkaa’inaan akka xumuramu abbaan taayitichaa qoodasaa akka bahu beeksiseera. Yaa’ii hooggantootaa dursuun walgahiin idilee mana maree hojii raawwachiisaa gamtaa Afriikaa 46ffaan Guraandhala 5 amma 6 bara 2017tti nitaa’ama.
Sabboonummaan keenya jechaan osoo hin taane; Gochaan madaalamuu qaba" -Shimelis Abdisa PMNO.
Feb 8, 2025 79
Guraandhala 1/2017(TOI)-Sabboonummaan keenya jechaan osoo hin taane; Gochaan madaalamuu qaba" jedhan pirezidaantiin mootummaa naannoo Oromiyaa obbo Shimallis Abdiisaa Tibbana MNO gamaggama raawwii hojii paartii fi mootummaa hanga kurmaana 2ffaa bara 2017, bakka seektaroonni Oromiyaa, Godinaalee, Magaalotaa fi Aanaalee hundi jiranitti qoratee ture. Gamaggama kanas guyyaa sadiif kan taasise yoota'u, kallattii fi karoora dhimmoota xiyyeeffannoo kurmaanota dhufanii adda baasuun kaa'ee jira. Toorri xiyyeeffannoo kunniinis: gurmaa’insa mootummaa fi paart ii gandaa, hoggansa tajaajilaa fi inisheetivootaa, bulchiinsa pirojektootaa, guddina galii, hojiirra oolmaa fi walsima qusannaa fi liqii, hawwannaa fi bulchiinsa invastimantii, haala hojiirra olmaa humnoota waloo, hirmaachisummaa misooma kooridorii magaalaa fi baadiyyaa dhimmoota ijoo fi ittigaafatamummaa hoggansii fi caasaan sadarkaan jiruuti jechuun dubbatan. Toorawwan xiyyeeffannoo kunniinis, maddoota hanqinaalee isaanii adda bahee fi muuxannoowwan gaggaarii kanaan dura jiruurra dhaabbachuun tarkaanfiilee sirreeffamaa kan irratti fudhatamuu ta'uu ibsan. Carraa kanaan, hiree ummanni wareegama qaaliin argamsiise fi har’as gatii qaaliin tiksaa jiru kun dhaloota saayinsii fi teknoolojiin dorgomaa, ummata dinagdeen humnoomaa fi sirna cimaa ijaaruun utubamee sadarkaa duubatti hindeebinerra hanga gahutti, hireen hoggansaa fi caasaa sadarkaan jiru araarama tokko malee qabsaa’uun, sabboonummaan jechaan osoo hin taane; gochaan agarsiisuudhaani jedhan. Kunis fayyadamummaa fi amanamummaa ummata mirkaneessuun kan dhugoomu ta'a jedhan pirezidaantiin mootummaa naannoo Oromiyaa obbo Shimallis Abdiisaa. madda-waajjira pirezidaattii
Itiyoophiyaan nagaa fi tasgabbii Afriikaaf gumaacha olaanaa taasisaa jirti-Ambaasaaddar Diinaa Muftii
Feb 8, 2025 68
Guraandhala 1/2017(TOI)- Itiyoophiyaan nagaa fi tasgabbii Afriikaaf gumaacha olaanaa taasisaa akka jirtu mana maree bakka bu’oota ummataatti miseensi koree dhaabbataa hariiroo alaa fi dhimmoota nageenyaa Ambaasaaddar Diinaa Muftiidubbatan. Ambaasaaddar Diinaa Muftii turtii TOI waliin taasisaniin akka ibsanitti, nageenyi Itiyoophiyaa ollootasheef muryteessaa waan ta’eef nageenyi ollootashee nageenyashee ta’uu qabatamaan mirkaneessiteetti. Itiyoophiyaa ammuma bilisummaa Afriikaaf gumaacha taasifte nageenyaa fi tasgabbii Afriikaaf biyya qoodashee bahaa jirtu ta’uu dubbataniiru. Gumaachi Itiyoophiyan nageenyaa fi tasgabbii Somaaliyaaf taasifte akka nageenya addunyaaf taasiftetti kan fudhatamu ta’uu ibsaniiru. Biyyoonni Afriikaa haalota shororkeessummaaf golgaa ta’uu danda’an sirreessuu akka qaban eranii, kunis misooma, guddina biyyoota naannawaa akkasumas daandii mijataa nageenya mirkaneessu kan uumu ta’uu dubbataniiru. Itti fufuunis qaxanichatti nageenyi akka bu’u biyyoonni shororkeessummaa ittisuuf carraaqqii waliin taasisan hariiroon idil addunyaa caalaa akka cimu akka dandeesisu kaasaniiru. Shororkeessummaa nageenya booressuun guddina biyyoota naannawichaa boodatti hambisuu danda’u balleessuuf waloon hojjechuu akka qaban dubbataniiru. Itiyoophiyaan Kanaan duras biyyoota michootaa waliin ta’uun hojii bal’aa hojjechaa turuushee ambaasaaddar Diinaa Muftii ibsaniiru.
Biiroon Komunikeeshinii Oromiyaa raawwii karoora hojii Mootummaan Naannoo Oromiyaa bara 2017 ji'oota ja'an darbanii ilaalchisuun ibsa miidiyaaleef kenne
Feb 7, 2025 114
Amajjii 30/2017(TOI)-Biiroon Komunikeeshinii Oromiyaa raawwii karoora hojii Mootummaa Naannoo Oromiyaa ji’oottan ja’an darbanii bara 2017 ilaalchisuun miidiyaaleef ibsa kenneera. Hoogganaa Itti Aanaan Biirichaa Obbo Isheetuu Sirneessaa miidiyaaleef ibsa kennaniin, Mootummaan Naannoo Oromiyaa injifannoo bu’uureessaa, nageenya waaressaa milkaa’inoota galmeessaa jiraachuu ibsaniiru. Mootummaan harka nagaaf diriirse balbala nagaaf bane hojii hojjechaa jiruun waliigalteen nageenyaa qondaaltota WBO waliin mallattaa’eera jedhan. Waliigaltee mallattaa’e bu’ura godhachuunis WBO kumaatamaan lakkaawaman gaaffii nagaa uummataa fi mootummaa fudhatanii qawwee gadi qabanii nagaan galuus dubbataniiru. Mootummaan Naannoo Oromiyaa qondaaltota WBO boqonnaa haaraa saaqaniif galataa fi ulfina olaanaa kan qabu ta’uu Obbo Isheetuun ibsanii, ammas kan galaa jiran simatamaa jiraachuu eeraniiru. Sababa garaagarummaa ilaalchaatiin nama tokkollee yoo ta’e meeshaa waraanaa hidhatee bosona akka turu mootummaanis ta’e uummanni Oromoo hin barbaadu. kanaaf, ammas balballi nagaaf baname hin cufamne; harki nagaaf diriires hin dachaane waan ta’eef carraa jiru akka fayyadaman dhaamaniiru.   Gama misooma qonnaatiin tarsiimoowwan gurguddoo arfan, Wabii nyaataa mirkaneessuu, Al-ergii guddisuu, Oomisha alaa galu kan biyya keessaan bakka buusuu fi Carraa hojii uumuu giddugaleessa godhachuun hojii hojjetameen bu’aawwan gurguddoo galmaa’aa jiraachuu Obbo Isheetuun eeraniiru. Qonna Gannaa bara 2016/017 lafti hektaara mil.11 tuqaa 6 misoome irraa callaa kunt. mil.327 hanga ammaatti sassaabameera. Inisheetiivii qamadii bonaatiin lafa hekt. mil. 4 misoomsuuf karoorfame keessaa hanga ammaatti hekt mil 2.9 faca’eera. Kanarraayis callaan kunt. mil. 163.5 ni eegama. Alergii guddisuun sharafa alaa argamsiisufis hojii hojjetamee ji’oota ja’an darbe Albuuda gabaa Alaaf dhiyaate irraa Gabaa Alaaf dhiyaate irraa Dolaarri mil. 385 fi gabaa biyya Keessaaf kan dhiyaate irraa qar.bil.1 caalu argameeras jedhan. Hojii Investimentii hawaataa taasisuufi murtoo addaa mootummaan fudhateenis naannichatti Pirojeektoota invastimantii 10,061 simachuun piroojeektootni 4,366 murtii kennuun danda’ameera. Mootummaan Naannoo Oromiyaa egeree ijaaruuf misooma barnootaaf xiyyeeffannoo addaa kennee hojjetaa jiraachuu ibsuun ji’oota ja’an darbe keessatti manneen barnootaa bu’uura boruu 3,549 mana jireenya barsiisota 9,549 kan ijaaraman ta’uu eeraniiru. Dhaqqabamummaa tajaajila fayyaa fooyyeessuuf hojii hojjetameenis ji’oottan jahaan darban keessatti piroojektoota 147 xumursiisuuf karoorfamee 213 xumurameera. Tajaajila fayyaa dhaqqabamaafi hundagaleessa taasisuun guyyaa rakkoo ummatni keenya wabummaa akka qabaatuuf namoota mil 29.5 miseensa Inshuraansii Fayyaa Hawaasaa taasisuuf hojjetamaa jiraachuus himaniiru. Hanga ji’a kanaatti namootni miliyoona 10 ol tajaajilicha irraa fayyadamuuf miseensa ta’uu himaniiru. Mootummaan Naannoo Oromiyaa ummanni dhiyeenyaan tajaajila Mootummaa akka argatuuf hojii xiyyeeffannaa olaanaadhaan hojjetameen Gandoota baadiyyaafi magaalotaa 7,342 gurmeessuun hojiitti galchuun kan danda'ame ta'uus dubbatanii jiru. Walumaagalatti raawwiin ji’oota jahaan darbe daandii imala badhaadhinaarraa jiraachuu keenyaaf ragaadha kan jedhan Obbo Isheetuun,Hoggansi humna misoomaa jiru qindeessee karooraan hogganamuun fayyadamummaa uummataa mirkaneessaa waadaa hanga aadeffannaatti; injifannoo waaraaf hojjechaa jira jedhan. Biiroo Komunikeeshinii Oromiyaa #oromiapresidantoffice #Oromiacommunicationbureau
Finfinneetti dhimmoota bu’aa bahii jiraattotaa hir’isaniif xiyyeeffannoon waan kennameef jijjiiramoota si’ataa eegisuun danda’ameera
Feb 7, 2025 48
Amajjii 30/2017(TOI)- Bulchiinsa magaalaa Finfinneetti dhimmoota bu’aa bahii jiraattotaa hir’isaniif xiyyeeffannoon waan kennameef jijjiiramoota si’ataa eegisuun akka danda’ame Kantiibaa Adaanech Abeebee ibsan. Bulchiinsi magaalichaa qorannoo raawwii hojii mootummaa fi Paartii baatii jaahaa kan bara bajataa 2017 eegaleera. Kantiibaa Adaanech Fuula marsariitii isaaniirratti, duub deebii ummatarraa walitti qabameen dhibbantaa 70 kan ta’u bu’aa bahii jiraattota keenyaa kan hir’isanii fi hojiilee ummata fayyadaniif akkasumas misooma egereef waan oolchineef itti fufiinsa jijjiiramoota keenya si’ataa eegsifneerra jechuun barreessaniiru. Raawwiin karora keenyaa baatiiwwan jahan darbaniin magaalaa keenya jiruu fi jireenya jiraattotaa waliin walitti hiinee miidhagduu fi Abaaboo gochuu akkasumas kan Tuuristiin keessa darbu osoo hinta’iin keessa turu gochuuf hojii karoorsinee hojjennu akka itti fufu gochuu fi bu’a qabeessummaa isaa eegsisuu dandeenyeerra jedhan. Tajaajilli kenninu si’ataa fi hojmaata badaarraa qulqulluu akka ta’uu fi jijjiirama bu’uraa fiduuf hojmaata keenya dijitaalawaa gochuuf hojiileen karoorsinee hojjenne jijjiirama agarsiisaniiru jechuun ibsaniiru. Waltajjiin qorannoo kun raawwii karoora keenyaa baatiiwwan jahan darbanitti osoo hinquufiin karoorsinee kan hinraawwannee fi dadhabbii keenya sababa isaanii waliin adda baafnee qorachuun bu’a qabeessummaa itti aanuuf kan itti qophoofnu ta’a jedhaniiru.
Manni marii Miidiyaalee ajandaasaa marii biyyaalessaa komishinichaaf kenne
Feb 6, 2025 98
Amajjii 29/2017(TOI)-Manni marii Miidiyaalee ajandaalee adeemsa marii biyyaalessaa keessatti galuu qaban guyyaa har’aa komishinii marii biyyaalessaa Itiyoophiyaaf kenneera. Komishinicha bakka bu’uun sirna wal harkaa fuudhinsaa kanarratti haasawa kan taasisan komishinariin olaanaa Piroofeesar Masfin Ar’ayaa, manni marii miidiyaalee kun kaayyoon komishinichaa akka milkaa’u deeggarsa olaanaa taasisaa akka jiru ibsaniiru. Hawaasni waa’ee hojii komishinichaa odeeffannoo akka argatu gochuusaan fi ajandaalee dhaabbilee miidiyaa qindeessee kennuusaatiif mana marichaa galateeffataniiru. Manni marichaa adeemsa marii fuulduraa irrattis komishinicha waliin tumsaan akka hojjetu waamicha taasisaniiru. Walitti qbaan mana marii miidiyaalee Itiyoophiyaa obbo Amaaree Aragaawii gamasaaniin, manni marichaa dhaabbata miidiyaan naamusaan guutame biyya keenya akka jiraatu hojjetudha jedhaniiru. Itti dabaluunis ajandaawwan mata dure jahatti qoodaman rakkoolee bu’uraa biyya keenyaa akkasumas industirii miidiyaa furan mana marichaan qophaa’uusaanii ibsaniiru. Manni marichaa dhimmoota marii biyyalessaan walitti hidhatan ummata qabsiisuuf xiyyeeffannoon hojjechuu akka itti fufu mirkaneessaniiru. Komishinaroonni komishinii marii biyyaalessaa, miseensonni hojii raawwachiiftuu mana maree miidiyaalee fi gaazexessoonni sirna ajandaa wal harkaa fuudhinsaarratti argamuusaanii odeeffannoon komishinicharraa argame nimul’isa. #Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa #Itiyoophiyaa #TOI
Seenessi waloo fi tokkummaan sabdaneesummaa biyyaalessaa akka cimu ni hojjetama
Feb 5, 2025 91
Amajjii 28/2017(TOI)-Seenessi waloo biyyaalessaa fi tokkummaan sabdaneesummaa uummatootaa akka cimsuuf hojii jalqabame cimsuun kan itti fufan ta'uu Hoggantoonni olaanoo Paartii Badhaadhinaa beeksisan. Paartiin Badhaadhinaa yaa'ii idilee 2ffaa Amajjii 23-25 bara 2017'tti geggeesse irratti ibsa ejjennoo baaseen tokkummaan sabdaneesummaa akka cimu fi ijaarsi mootummaa biyyaalessaa akka milkaa'u seenessi qeenxeen mo'amee seenessi waloon olaantummaa argachuu akka qabu beeksiseera. Seenessi waloon hayyootaa fi hawaasa biratti akka hubatamu akkasuma tokkummaan sabdaneesummaa akka cimu bal'inaan akka hojjetamu ibsa ejjennoo kanaan eerameera. Kanas caalaatti milkeesuuf yeroo dhufutti naannolee biyyattii hundaa fi filannoowwan jiran hundaan fayyadamuun walitti dhufeenya hawaasaa kan cimsan mariin uummataa kan geggeeffamu ta'uun eerameera. Miseensa koree hojii raawwachiiftuu Paartii Badhaadhinaa fi Affaaritti Hogganaan Wajjira Damee paartichaa Mahaammad Huseen, Itiyoophiyaatti aadaan siyaasaa haaraan uumamee seenessa qeenxee hambisuun seenessi waloo akka uumamu taasisaa jira jedhaniiru. Waloomni Itiyoophiyaanoota cimuun Seenessi waloo biyyaalessaa akka cimu gahee olaanaa bahachaa jiras jedhaniiru. Miseensa Koree hoji raawwachiiftuu Paartii Badhaadhinaa fi Beenishaangul Gumuzitti hogganaan wajjira damee Paartichaa Isaaq Abdulqaadir gama isaaniin; Paartiin Badhaadhinaa imaala guddummaa Itiyoophiyaa mirkaneesuuf ciminaan ni hojjeta jedhaniiru. Paartichi yaa'ii isaa jalqabaa irratti haaluma uummataaf waadaa galeen hojii tokkummaa biyyaalessaa cimsanii fi duudhaa waloo kan cimsaan milkaa'ina olaanaan raawwachuu eeraniiru. Keessattuu Paartichi yaadama Ida'amuun aadaan siyaasaa hirmaachisaan akka ijaaramuu fi dhimma biyyaa irratti hunduu qixa akka hirmaatu hojii qabatamaa hojjechuu isaan cabinsa siyaasaa biyyaalessaa kan fayyisedha jedhaniiru. Gara fuula duraattis seenessa waloo cimsuu fi uummata jiddutti walitti dhufeenya jiru cimsuun tokkummaan sabdaneesummaa akka gabbatu Paartiin Badhaadhina dursummaan ni hojjeta jedhaniiru. Erga bartoota jijjirama kana as hojiiwwan walitti dhufeenya Itiyoophiyaanotaa caalaatti jabeessan hedduun hojjetamuu kan ibsan Miseensa koree hoji raawwachiiftuu Paartii Badhaadhinaa fi Naannoo uummatoota Kibbaa Lixa Itiyoophiyaatti hogganaa wajjira damee Paartichaa kan ta'an obbo Fiqiree Amaanidha. Hoggantoonni fi miseensoonni Paartii Badhaadhinaa hawaasa hirmaachisuun ijaarsa seenessa waloo, aadaa siyaasaa hirmaachisaa gabbisuu fi tokkummaa sabdaneesummaa cimsuuf ciminaan ni hojjetu jedhaniiru.
Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa
2015