Angafoota Oduu
‘Barsiisummaan oogummaa kabajamaa dhaloota beekumsaafi dandeettii gonfachiisudha’. Pireezidaanti Shimallis Abdiisaa
Apr 1, 2023 10
Bitootessa 23/2015(TOI) - Barsiisummaan oogummaa kabajamaa dhaloota beekumsaafi dandeettii gonfachiisudha jedhan, Pireezidaantiin Mootummaa Naannoo Oromiyaa Obbo Shimallis Abdiisaa guyyaa kabaja barsiisotaa ilaalchisuun ergaa dabarsaniin. Iccitiin qaroomina addunyaafi milkaa'ina biyyoota dureeyyii xiyyeeffannoo barnootaaf kennan ta'uu wal nama hin gaafachiisu. Barnoota babal'isuu, qulqullina isaa mirkaneessuu dandeettii barsiisotaa cimsuufi kabaja ogummaa barsiisummaa guddisuun badhaadhina biyya keenyaa milkeessuu keessatti gahee olaanaa qabaata. Babal'inaafi qulqullinni barnootaa Naannoo keenyaa sadarkaa har'a irra jiru gahuuf daandii dheeraa kan deemame yoo ta'u qaamonniifi qooda fudhattoonni hedduun aarsaa kaffalaniiru. Qaamota kanneen keessaa abbaa bu'uura oogummaa hundaa kan ta'an barsiisonni keenya ammoo gumaacha adda durummaafi seenaan hin daganne bahaniiru. Barsiisonni Naannoo keenyaa aarsaa qaalii kaffaluun dheebuu barnootaa uummanni Naannoo keenyaa yeroo dheeraaf qabaachaa ture deebisuuf dirqama dachaa bahachaa akka turaniifi jiran eenyu jalaa kan dhokatu miti. Kunis, gama tokkoon sirnoonni duraan turan uummata keenya barnoota irraa dhiibuun dukkana wallaalummaa keessatti akka hafuuf hojjetaa turan injifachuun uummata keenya beekumsa gonfachiisuu danda'aniiru. Gama biraan ammoo bakka haalli mijataa hin jirre hundatti haalli naaf mijachuu qaba osoo hin jedhiin lammiisaanii qaruuf aarsaa kaffaluun dirqamni barsiisonni keenya bahachaa turaniifi jiran daran guddaadha. Aarsaan barsiisonni keenya kaffalaa turaniifi dirqamni lammummaa isaan bahachaa jiran dhaloota baratee har'a Oromiyaa fi biyya ijaaraa jiru kana uumuu danda'ee waan jiruuf hunda keenya kan boonsu yoo ta'u Mootummaan Naannoo Oromiyaas barsiisota keenyaaf kabaja guddaa qaba. Barsiisummaan ogummaa kabajamaa akka biyya keenyaatti qofa osoo hin taanee akkuma addunyaattuu ogummaa doofummaa balleessuun dhaloota beekumsa gonfachiisudha. Barsiisaafi ogummaa barsiisummaaf kabaja barbaachisu kennuun doofummaa dhabamsiisuun dhaloota beekumsa gonfatee rakkoo uummata isaa furuu danda'u uumuuf murteessaadha. Kanaaf akka Naannoo keenyaatti mata duree “Barsiisummaan Haadhoo Ogummaa Hundaati” jedhuun Torban kabaja Barsiisaa kabajamaa kan jiruuf. Naannoo keenya keessatti waggoottan darban keessatti hojii waliin gahinsa barnootaa mirkaneessuuf hojjetame keessatti qoodni barsiisonni keenya bahachaa turan salphaa miti. Har'as dhaloota ga'umsa, ofitti amanamummaa qabuufi abdii egeree biyyaa ta'e uumuuf hojii qulqullina barnootaa mirkaneessuuf Mootummaan Naannoo Oromiyaa xiyyeeffannoo olaanaan hojjechaa jiru keessatti barsiisonni gahee adda durummaa isaanii cimsanii akka itti fufan dhaamuun barbaada. Barsiisonni jijjiirama biyya keenyatti dhufe keessatti karaa tokkoon dhaloota dammaqaa jijjiirama fedhu barsiisuun karaa biraan sirni wal-qixxummaafi obbolummaa sabootaa dhiibu diigamuun sirni dimokiraasii akka ijaaramuuf ofii keessatti hirmaachuun qooda dachaa kan qaban yoo ta'u ammas jijjiiramichi qormaatilee keessa darbuun badhaadhina biyya keenyaa akka mirkaneessuuf gahee adda durummaa isaanii bahachuu qabu. Mootummaan Naannoo Oromiyaa haalli baruufi barsiisuu bu'aa qabeessaafi lammii dorgomaa ta'e oomishuuf akka dandeessisuuf qooda fudhattoota barnootaa hunda waliin qindoomina olaanaan kan hojjetu yoo ta'u dandeettiifi gahumsa barsiisotaa guddisuuf rakkoo isaanii hiikuuf akkasumas barsiisotaaf haala mijataa uumuuf yeroo kamiyyuu caalaa xiyyeeffannoo guddaan kan hojjetu ta'uu ibsaa baga guyyaa barsiisotaa geessan jechuun barbaada. Oromiyaa ni ijaarra Itiyoophiyaa ni utubna Gaanfa Afriikaa ni tasgabbeessina Waaqnis nu gargaara Shimallis Abdiisaa, Pirezidaantii Mootummaa Naannoo Oromiyaa Bitootessa 23, 2015 Finfinnee.
Hiriirri deeggarsaa injifannoo fi milkaa’ina jijjiiramaan booda argame itti fufsiisuuf kaayyeffate guutuu Oromiyaatti Boru ni adeemsifama- Biiroo komunikeeshinii Oromiyaa
Apr 1, 2023 18
Bitootessa 23/2015(TOI)-- Hiriirri deeggarsaa injifannoo fi milkaa’ina jijjiiramaan booda argame itti fufsiisuuf kaayyeffate guutuu Oromiyaatti Boru akka adeemsifamu biiroon komunikeeshinii Oromiyaa beeksise. Hiriira deeggarsa boru adeemsifamu ilaalchisuun ittigaafatamaan biiroo komunikeeshinii Oromiyaa obbo Hayiluu Addunyaa TOI’F ibsa kennaniiru. Obbo Hayiluun akka jedhanitti, hiriirri deeggarsaa kun injifannoo fi milkaa’inoota Bitootessa 24 bara 2010 asitti galmaa’an itti fufsiisuufidha. Jijjiiramaan asi waggoota shaman darban gama siyaasaa, dinagdee, hawaasummaa fidameewwan birootiin naannichatti jijjiiramoonni jajjaboon galmaa’aniiru. Haala Kanaan hiriira deeggarsaa godinootaa fi bulchiinsota magaalaa naannichaa hundatti boru adeemsifamu kanarratti ummanno injifannoowwanii fi milkiiwwan qabsaa’ee galmeessise itti fufsiisuuf kutannoosaa nimirkaneessa jedhaniiru. Hiriira deeggarsaa Kanaan waggoottan jijjiiramaa kanneen keessatti qormaatilee quunnamanii fi fuula duratti quunnaman waliin ta’uun fi obbolummaan cehuuf waadaan kan itti galamu ta’uu ibsaniiru. Jidduu kana naannicha iddoowwan addaddaatti mariiwwan milkiiwwan argaman itti fufsiisuun danda’amurratti xiyyeeffatan taasifamuu kan yaadatan obbo Hayiluun, mariiwwan kanaanis waggoota jijjiiramaa kana keessatti ummanni karaa addaddaa fayyadamaa ta’uusaa kaaseera jedhaniiru. Keessumaa karaa obbolummaa, tokkummaa fi walqixxummaan misooma biyyaarratti hirmaachuuf jijjiiramichi karaa akka bane bal’inaan mari’atameera jedhan. Fuula duras ummanni naannichaa finxaalessummaa fi dhaadhessummaa irratti qabsaa’uun gamtoominaa fi tokkummaan ka’uun misoomaa fi nageenyarratti akka xiyyeeffatu hubachiisaniiru. Hiriira nagaa kana milkiidhaan adeemsisuuf mootummaan naannichaa qophii barbaachisu hunda xumuruusaa kan ibsan obbo Hayiluun, ummanni naannichaa hiriira kanarratti akka hirmaatu waamicha shiheessaniiru. Dargaggoonni, tola ooltonnii fi qaamoleen nageenyaa hiriira deeggarsaa kana qindeessuuf qophii barbaachisu taasisuusaanii ibsaniiru. Hiriirri nagaa kun boru Bitootessa 24 bara 2015 ganama sa’aatii 12 irraa kaasee adeemsifamuu akka eegalu dubbataniiru.
Naannoo Affaaritti oomishni qamadii gammoojjii jallisiin misoome sassaabamaa jira
Apr 1, 2023 11
Bitootessa 23/2015 (TOI) – oomishni Qamadii gammoojjii naannoo Affaar godinoota sadiitti kilaastaraan misoome sassaabamaa akka jiru biiroon beelladaa, qonnaa fi misooma qabeenya uumamaa beeksise. Bara kana naannichatti lafa heektaara kuma 15 kilaastaroota misooma Qamadii gammoojjii sadihiin misoomsuuf karoorfamee hojiitti galamuu hoogganaan ittiaanaa biirichaa obbo Ibraahiim Mahaammad TOI’f ibsaniiru. Godinoota naannichaa Awwiisii Resuu, Gebii Resuu fi Harrii Resuutti lafa heektaara kuma 8 fi 557 kilaastaraan Boqqoolloo fi Qamadii misoomsuun akka danda’ame himaniiru. Kana malees oomishni Qamadii godinootatti kilaastaraan misoomee sassaabbiif qaqqabe wayita ammaa Kombaayinaraan sassaabamaa jira jedhaniiru. Misooma jallisii Qamadii gammoojjiitiin abbootiin qabeenyaa 43, walakkaan horsiisee bulaa 170 fi dargaggoonni waldaan gurmaa’an 330 hirmaataniiru jedhaniiru. Misooma Qamadii jallisii gammoojjiitiin oomishni Qamadii kuntaalli kuma 675 akka eegamu obbo Ibraahiim ibsanii, rakkoon hanqina galtee guddistoota oomishaa waan mudateef karoorichi guutummaatti raawwachuu akka hindandeenye eeraniiru. Misooma jallisii Qamadii gammoojjii fuula dura adeemsifamuuf hanqinni sanyii filatamaa akka hinquunnamne inistiitiyuutii qorannoo qonnaa Werer fi qooda fudhattoota biroo waliin ta’uun lafa heektaara 470 irratti sanyiin filatamaan baay’ifamaa akka jiru dubbataniiru. Naannichatti Godinicha Awwiisii bulchaan aanaa Dubtii obbo Awwal Abduu akka jedhanitti, Qamadii Gammoojjii baay’inaa fi qulqullinaan oomishnee ofirra darbinee gabaa alaaf dhiheessuuf ejjennoon qabamee hojjetamaa jira. Aanichatti lafti jallisiin misoomu bal’aan, bishaan gahaan jiraachiisaa ibsanii, abbootii qabeenyaa misooma kanarratti hirmaachuu barbaadaniif bulchaan aanichaa deeggarsa akka taasisu mirkaneessaniiru. Misooma jallisii kanatti hirmaachaa kan jiran kessaa hojii raawwachiiftuun olaanaa waldaa aksiyoonaa agiroo giruup maaddii Alam adde Beteliheem Hayiluu akka jedhanitti, waldichi qamadii dabalatee midhaan addaddaa oomishuuf lafa heektaara 304 fudhatee hijiitti seeneera. Hooggansi sadarkaan jiru deeggarsa gochaa waan jiruuf amma ammaatti lafa heektaara 75 irratti qamadii jallisiin misoomsanii haala gaariirra akka jiru በeeraniiru.   Haala Kanaan jiraattota naannawa kana jiraniif carraa hojii dhaabbataa fi yeroo uumamuusaa ibsaniiru. Itti fufuunis kan hafe lafa keektaara 200 Jirbii kan hafemmoo akurii atarii, saliixii fi maashoo misoomsuuf qophii taasisaa akka jiran adde Beeteliheem dubbataniiru. Lafti Affaar kan facaasan kan magarsuu fi yeroo gabaabaatti oomisha kan kennu ta’uu eeranii, hundi birmatee hojjechuun hiyyummaarraa akka bahu gorsaniiru. Dargaggoo Abbaas Haroo gamasaatiin lafa heektaara 200 fudhatee amma ammaatti heektaara 150 Qamadii misoomsuusaa fi dargaggoota 60’f carraa hojii uumuusaa ibseera. Naannawa kanatti waggaatti al sadii midhaan addaddaa oomishuun akka danda’amu kan dubbatu dargaggoo Abbaas, dargaggoonni misooma kanatti hirmaatanii yeroo gabaabaatti ofdanda’anii kanneen biroo akka fayyadan gorseera.
Kan mul'ate
‘Barsiisummaan oogummaa kabajamaa dhaloota beekumsaafi dandeettii gonfachiisudha’. Pireezidaanti Shimallis Abdiisaa
Apr 1, 2023 10
Bitootessa 23/2015(TOI) - Barsiisummaan oogummaa kabajamaa dhaloota beekumsaafi dandeettii gonfachiisudha jedhan, Pireezidaantiin Mootummaa Naannoo Oromiyaa Obbo Shimallis Abdiisaa guyyaa kabaja barsiisotaa ilaalchisuun ergaa dabarsaniin. Iccitiin qaroomina addunyaafi milkaa'ina biyyoota dureeyyii xiyyeeffannoo barnootaaf kennan ta'uu wal nama hin gaafachiisu. Barnoota babal'isuu, qulqullina isaa mirkaneessuu dandeettii barsiisotaa cimsuufi kabaja ogummaa barsiisummaa guddisuun badhaadhina biyya keenyaa milkeessuu keessatti gahee olaanaa qabaata. Babal'inaafi qulqullinni barnootaa Naannoo keenyaa sadarkaa har'a irra jiru gahuuf daandii dheeraa kan deemame yoo ta'u qaamonniifi qooda fudhattoonni hedduun aarsaa kaffalaniiru. Qaamota kanneen keessaa abbaa bu'uura oogummaa hundaa kan ta'an barsiisonni keenya ammoo gumaacha adda durummaafi seenaan hin daganne bahaniiru. Barsiisonni Naannoo keenyaa aarsaa qaalii kaffaluun dheebuu barnootaa uummanni Naannoo keenyaa yeroo dheeraaf qabaachaa ture deebisuuf dirqama dachaa bahachaa akka turaniifi jiran eenyu jalaa kan dhokatu miti. Kunis, gama tokkoon sirnoonni duraan turan uummata keenya barnoota irraa dhiibuun dukkana wallaalummaa keessatti akka hafuuf hojjetaa turan injifachuun uummata keenya beekumsa gonfachiisuu danda'aniiru. Gama biraan ammoo bakka haalli mijataa hin jirre hundatti haalli naaf mijachuu qaba osoo hin jedhiin lammiisaanii qaruuf aarsaa kaffaluun dirqamni barsiisonni keenya bahachaa turaniifi jiran daran guddaadha. Aarsaan barsiisonni keenya kaffalaa turaniifi dirqamni lammummaa isaan bahachaa jiran dhaloota baratee har'a Oromiyaa fi biyya ijaaraa jiru kana uumuu danda'ee waan jiruuf hunda keenya kan boonsu yoo ta'u Mootummaan Naannoo Oromiyaas barsiisota keenyaaf kabaja guddaa qaba. Barsiisummaan ogummaa kabajamaa akka biyya keenyaatti qofa osoo hin taanee akkuma addunyaattuu ogummaa doofummaa balleessuun dhaloota beekumsa gonfachiisudha. Barsiisaafi ogummaa barsiisummaaf kabaja barbaachisu kennuun doofummaa dhabamsiisuun dhaloota beekumsa gonfatee rakkoo uummata isaa furuu danda'u uumuuf murteessaadha. Kanaaf akka Naannoo keenyaatti mata duree “Barsiisummaan Haadhoo Ogummaa Hundaati” jedhuun Torban kabaja Barsiisaa kabajamaa kan jiruuf. Naannoo keenya keessatti waggoottan darban keessatti hojii waliin gahinsa barnootaa mirkaneessuuf hojjetame keessatti qoodni barsiisonni keenya bahachaa turan salphaa miti. Har'as dhaloota ga'umsa, ofitti amanamummaa qabuufi abdii egeree biyyaa ta'e uumuuf hojii qulqullina barnootaa mirkaneessuuf Mootummaan Naannoo Oromiyaa xiyyeeffannoo olaanaan hojjechaa jiru keessatti barsiisonni gahee adda durummaa isaanii cimsanii akka itti fufan dhaamuun barbaada. Barsiisonni jijjiirama biyya keenyatti dhufe keessatti karaa tokkoon dhaloota dammaqaa jijjiirama fedhu barsiisuun karaa biraan sirni wal-qixxummaafi obbolummaa sabootaa dhiibu diigamuun sirni dimokiraasii akka ijaaramuuf ofii keessatti hirmaachuun qooda dachaa kan qaban yoo ta'u ammas jijjiiramichi qormaatilee keessa darbuun badhaadhina biyya keenyaa akka mirkaneessuuf gahee adda durummaa isaanii bahachuu qabu. Mootummaan Naannoo Oromiyaa haalli baruufi barsiisuu bu'aa qabeessaafi lammii dorgomaa ta'e oomishuuf akka dandeessisuuf qooda fudhattoota barnootaa hunda waliin qindoomina olaanaan kan hojjetu yoo ta'u dandeettiifi gahumsa barsiisotaa guddisuuf rakkoo isaanii hiikuuf akkasumas barsiisotaaf haala mijataa uumuuf yeroo kamiyyuu caalaa xiyyeeffannoo guddaan kan hojjetu ta'uu ibsaa baga guyyaa barsiisotaa geessan jechuun barbaada. Oromiyaa ni ijaarra Itiyoophiyaa ni utubna Gaanfa Afriikaa ni tasgabbeessina Waaqnis nu gargaara Shimallis Abdiisaa, Pirezidaantii Mootummaa Naannoo Oromiyaa Bitootessa 23, 2015 Finfinnee.
Hiriirri deeggarsaa injifannoo fi milkaa’ina jijjiiramaan booda argame itti fufsiisuuf kaayyeffate guutuu Oromiyaatti Boru ni adeemsifama- Biiroo komunikeeshinii Oromiyaa
Apr 1, 2023 18
Bitootessa 23/2015(TOI)-- Hiriirri deeggarsaa injifannoo fi milkaa’ina jijjiiramaan booda argame itti fufsiisuuf kaayyeffate guutuu Oromiyaatti Boru akka adeemsifamu biiroon komunikeeshinii Oromiyaa beeksise. Hiriira deeggarsa boru adeemsifamu ilaalchisuun ittigaafatamaan biiroo komunikeeshinii Oromiyaa obbo Hayiluu Addunyaa TOI’F ibsa kennaniiru. Obbo Hayiluun akka jedhanitti, hiriirri deeggarsaa kun injifannoo fi milkaa’inoota Bitootessa 24 bara 2010 asitti galmaa’an itti fufsiisuufidha. Jijjiiramaan asi waggoota shaman darban gama siyaasaa, dinagdee, hawaasummaa fidameewwan birootiin naannichatti jijjiiramoonni jajjaboon galmaa’aniiru. Haala Kanaan hiriira deeggarsaa godinootaa fi bulchiinsota magaalaa naannichaa hundatti boru adeemsifamu kanarratti ummanno injifannoowwanii fi milkiiwwan qabsaa’ee galmeessise itti fufsiisuuf kutannoosaa nimirkaneessa jedhaniiru. Hiriira deeggarsaa Kanaan waggoottan jijjiiramaa kanneen keessatti qormaatilee quunnamanii fi fuula duratti quunnaman waliin ta’uun fi obbolummaan cehuuf waadaan kan itti galamu ta’uu ibsaniiru. Jidduu kana naannicha iddoowwan addaddaatti mariiwwan milkiiwwan argaman itti fufsiisuun danda’amurratti xiyyeeffatan taasifamuu kan yaadatan obbo Hayiluun, mariiwwan kanaanis waggoota jijjiiramaa kana keessatti ummanni karaa addaddaa fayyadamaa ta’uusaa kaaseera jedhaniiru. Keessumaa karaa obbolummaa, tokkummaa fi walqixxummaan misooma biyyaarratti hirmaachuuf jijjiiramichi karaa akka bane bal’inaan mari’atameera jedhan. Fuula duras ummanni naannichaa finxaalessummaa fi dhaadhessummaa irratti qabsaa’uun gamtoominaa fi tokkummaan ka’uun misoomaa fi nageenyarratti akka xiyyeeffatu hubachiisaniiru. Hiriira nagaa kana milkiidhaan adeemsisuuf mootummaan naannichaa qophii barbaachisu hunda xumuruusaa kan ibsan obbo Hayiluun, ummanni naannichaa hiriira kanarratti akka hirmaatu waamicha shiheessaniiru. Dargaggoonni, tola ooltonnii fi qaamoleen nageenyaa hiriira deeggarsaa kana qindeessuuf qophii barbaachisu taasisuusaanii ibsaniiru. Hiriirri nagaa kun boru Bitootessa 24 bara 2015 ganama sa’aatii 12 irraa kaasee adeemsifamuu akka eegalu dubbataniiru.
Naannoo Affaaritti oomishni qamadii gammoojjii jallisiin misoome sassaabamaa jira
Apr 1, 2023 11
Bitootessa 23/2015 (TOI) – oomishni Qamadii gammoojjii naannoo Affaar godinoota sadiitti kilaastaraan misoome sassaabamaa akka jiru biiroon beelladaa, qonnaa fi misooma qabeenya uumamaa beeksise. Bara kana naannichatti lafa heektaara kuma 15 kilaastaroota misooma Qamadii gammoojjii sadihiin misoomsuuf karoorfamee hojiitti galamuu hoogganaan ittiaanaa biirichaa obbo Ibraahiim Mahaammad TOI’f ibsaniiru. Godinoota naannichaa Awwiisii Resuu, Gebii Resuu fi Harrii Resuutti lafa heektaara kuma 8 fi 557 kilaastaraan Boqqoolloo fi Qamadii misoomsuun akka danda’ame himaniiru. Kana malees oomishni Qamadii godinootatti kilaastaraan misoomee sassaabbiif qaqqabe wayita ammaa Kombaayinaraan sassaabamaa jira jedhaniiru. Misooma jallisii Qamadii gammoojjiitiin abbootiin qabeenyaa 43, walakkaan horsiisee bulaa 170 fi dargaggoonni waldaan gurmaa’an 330 hirmaataniiru jedhaniiru. Misooma Qamadii jallisii gammoojjiitiin oomishni Qamadii kuntaalli kuma 675 akka eegamu obbo Ibraahiim ibsanii, rakkoon hanqina galtee guddistoota oomishaa waan mudateef karoorichi guutummaatti raawwachuu akka hindandeenye eeraniiru. Misooma jallisii Qamadii gammoojjii fuula dura adeemsifamuuf hanqinni sanyii filatamaa akka hinquunnamne inistiitiyuutii qorannoo qonnaa Werer fi qooda fudhattoota biroo waliin ta’uun lafa heektaara 470 irratti sanyiin filatamaan baay’ifamaa akka jiru dubbataniiru. Naannichatti Godinicha Awwiisii bulchaan aanaa Dubtii obbo Awwal Abduu akka jedhanitti, Qamadii Gammoojjii baay’inaa fi qulqullinaan oomishnee ofirra darbinee gabaa alaaf dhiheessuuf ejjennoon qabamee hojjetamaa jira. Aanichatti lafti jallisiin misoomu bal’aan, bishaan gahaan jiraachiisaa ibsanii, abbootii qabeenyaa misooma kanarratti hirmaachuu barbaadaniif bulchaan aanichaa deeggarsa akka taasisu mirkaneessaniiru. Misooma jallisii kanatti hirmaachaa kan jiran kessaa hojii raawwachiiftuun olaanaa waldaa aksiyoonaa agiroo giruup maaddii Alam adde Beteliheem Hayiluu akka jedhanitti, waldichi qamadii dabalatee midhaan addaddaa oomishuuf lafa heektaara 304 fudhatee hijiitti seeneera. Hooggansi sadarkaan jiru deeggarsa gochaa waan jiruuf amma ammaatti lafa heektaara 75 irratti qamadii jallisiin misoomsanii haala gaariirra akka jiru በeeraniiru.   Haala Kanaan jiraattota naannawa kana jiraniif carraa hojii dhaabbataa fi yeroo uumamuusaa ibsaniiru. Itti fufuunis kan hafe lafa keektaara 200 Jirbii kan hafemmoo akurii atarii, saliixii fi maashoo misoomsuuf qophii taasisaa akka jiran adde Beeteliheem dubbataniiru. Lafti Affaar kan facaasan kan magarsuu fi yeroo gabaabaatti oomisha kan kennu ta’uu eeranii, hundi birmatee hojjechuun hiyyummaarraa akka bahu gorsaniiru. Dargaggoo Abbaas Haroo gamasaatiin lafa heektaara 200 fudhatee amma ammaatti heektaara 150 Qamadii misoomsuusaa fi dargaggoota 60’f carraa hojii uumuusaa ibseera. Naannawa kanatti waggaatti al sadii midhaan addaddaa oomishuun akka danda’amu kan dubbatu dargaggoo Abbaas, dargaggoonni misooma kanatti hirmaatanii yeroo gabaabaatti ofdanda’anii kanneen biroo akka fayyadan gorseera.
Beeksisa
ENA
Feb 7, 2023 392
ENA
Siyaasa
‘Barsiisummaan oogummaa kabajamaa dhaloota beekumsaafi dandeettii gonfachiisudha’. Pireezidaanti Shimallis Abdiisaa
Apr 1, 2023 10
Bitootessa 23/2015(TOI) - Barsiisummaan oogummaa kabajamaa dhaloota beekumsaafi dandeettii gonfachiisudha jedhan, Pireezidaantiin Mootummaa Naannoo Oromiyaa Obbo Shimallis Abdiisaa guyyaa kabaja barsiisotaa ilaalchisuun ergaa dabarsaniin. Iccitiin qaroomina addunyaafi milkaa'ina biyyoota dureeyyii xiyyeeffannoo barnootaaf kennan ta'uu wal nama hin gaafachiisu. Barnoota babal'isuu, qulqullina isaa mirkaneessuu dandeettii barsiisotaa cimsuufi kabaja ogummaa barsiisummaa guddisuun badhaadhina biyya keenyaa milkeessuu keessatti gahee olaanaa qabaata. Babal'inaafi qulqullinni barnootaa Naannoo keenyaa sadarkaa har'a irra jiru gahuuf daandii dheeraa kan deemame yoo ta'u qaamonniifi qooda fudhattoonni hedduun aarsaa kaffalaniiru. Qaamota kanneen keessaa abbaa bu'uura oogummaa hundaa kan ta'an barsiisonni keenya ammoo gumaacha adda durummaafi seenaan hin daganne bahaniiru. Barsiisonni Naannoo keenyaa aarsaa qaalii kaffaluun dheebuu barnootaa uummanni Naannoo keenyaa yeroo dheeraaf qabaachaa ture deebisuuf dirqama dachaa bahachaa akka turaniifi jiran eenyu jalaa kan dhokatu miti. Kunis, gama tokkoon sirnoonni duraan turan uummata keenya barnoota irraa dhiibuun dukkana wallaalummaa keessatti akka hafuuf hojjetaa turan injifachuun uummata keenya beekumsa gonfachiisuu danda'aniiru. Gama biraan ammoo bakka haalli mijataa hin jirre hundatti haalli naaf mijachuu qaba osoo hin jedhiin lammiisaanii qaruuf aarsaa kaffaluun dirqamni barsiisonni keenya bahachaa turaniifi jiran daran guddaadha. Aarsaan barsiisonni keenya kaffalaa turaniifi dirqamni lammummaa isaan bahachaa jiran dhaloota baratee har'a Oromiyaa fi biyya ijaaraa jiru kana uumuu danda'ee waan jiruuf hunda keenya kan boonsu yoo ta'u Mootummaan Naannoo Oromiyaas barsiisota keenyaaf kabaja guddaa qaba. Barsiisummaan ogummaa kabajamaa akka biyya keenyaatti qofa osoo hin taanee akkuma addunyaattuu ogummaa doofummaa balleessuun dhaloota beekumsa gonfachiisudha. Barsiisaafi ogummaa barsiisummaaf kabaja barbaachisu kennuun doofummaa dhabamsiisuun dhaloota beekumsa gonfatee rakkoo uummata isaa furuu danda'u uumuuf murteessaadha. Kanaaf akka Naannoo keenyaatti mata duree “Barsiisummaan Haadhoo Ogummaa Hundaati” jedhuun Torban kabaja Barsiisaa kabajamaa kan jiruuf. Naannoo keenya keessatti waggoottan darban keessatti hojii waliin gahinsa barnootaa mirkaneessuuf hojjetame keessatti qoodni barsiisonni keenya bahachaa turan salphaa miti. Har'as dhaloota ga'umsa, ofitti amanamummaa qabuufi abdii egeree biyyaa ta'e uumuuf hojii qulqullina barnootaa mirkaneessuuf Mootummaan Naannoo Oromiyaa xiyyeeffannoo olaanaan hojjechaa jiru keessatti barsiisonni gahee adda durummaa isaanii cimsanii akka itti fufan dhaamuun barbaada. Barsiisonni jijjiirama biyya keenyatti dhufe keessatti karaa tokkoon dhaloota dammaqaa jijjiirama fedhu barsiisuun karaa biraan sirni wal-qixxummaafi obbolummaa sabootaa dhiibu diigamuun sirni dimokiraasii akka ijaaramuuf ofii keessatti hirmaachuun qooda dachaa kan qaban yoo ta'u ammas jijjiiramichi qormaatilee keessa darbuun badhaadhina biyya keenyaa akka mirkaneessuuf gahee adda durummaa isaanii bahachuu qabu. Mootummaan Naannoo Oromiyaa haalli baruufi barsiisuu bu'aa qabeessaafi lammii dorgomaa ta'e oomishuuf akka dandeessisuuf qooda fudhattoota barnootaa hunda waliin qindoomina olaanaan kan hojjetu yoo ta'u dandeettiifi gahumsa barsiisotaa guddisuuf rakkoo isaanii hiikuuf akkasumas barsiisotaaf haala mijataa uumuuf yeroo kamiyyuu caalaa xiyyeeffannoo guddaan kan hojjetu ta'uu ibsaa baga guyyaa barsiisotaa geessan jechuun barbaada. Oromiyaa ni ijaarra Itiyoophiyaa ni utubna Gaanfa Afriikaa ni tasgabbeessina Waaqnis nu gargaara Shimallis Abdiisaa, Pirezidaantii Mootummaa Naannoo Oromiyaa Bitootessa 23, 2015 Finfinnee.
Hiriirri deeggarsaa injifannoo fi milkaa’ina jijjiiramaan booda argame itti fufsiisuuf kaayyeffate guutuu Oromiyaatti Boru ni adeemsifama- Biiroo komunikeeshinii Oromiyaa
Apr 1, 2023 18
Bitootessa 23/2015(TOI)-- Hiriirri deeggarsaa injifannoo fi milkaa’ina jijjiiramaan booda argame itti fufsiisuuf kaayyeffate guutuu Oromiyaatti Boru akka adeemsifamu biiroon komunikeeshinii Oromiyaa beeksise. Hiriira deeggarsa boru adeemsifamu ilaalchisuun ittigaafatamaan biiroo komunikeeshinii Oromiyaa obbo Hayiluu Addunyaa TOI’F ibsa kennaniiru. Obbo Hayiluun akka jedhanitti, hiriirri deeggarsaa kun injifannoo fi milkaa’inoota Bitootessa 24 bara 2010 asitti galmaa’an itti fufsiisuufidha. Jijjiiramaan asi waggoota shaman darban gama siyaasaa, dinagdee, hawaasummaa fidameewwan birootiin naannichatti jijjiiramoonni jajjaboon galmaa’aniiru. Haala Kanaan hiriira deeggarsaa godinootaa fi bulchiinsota magaalaa naannichaa hundatti boru adeemsifamu kanarratti ummanno injifannoowwanii fi milkiiwwan qabsaa’ee galmeessise itti fufsiisuuf kutannoosaa nimirkaneessa jedhaniiru. Hiriira deeggarsaa Kanaan waggoottan jijjiiramaa kanneen keessatti qormaatilee quunnamanii fi fuula duratti quunnaman waliin ta’uun fi obbolummaan cehuuf waadaan kan itti galamu ta’uu ibsaniiru. Jidduu kana naannicha iddoowwan addaddaatti mariiwwan milkiiwwan argaman itti fufsiisuun danda’amurratti xiyyeeffatan taasifamuu kan yaadatan obbo Hayiluun, mariiwwan kanaanis waggoota jijjiiramaa kana keessatti ummanni karaa addaddaa fayyadamaa ta’uusaa kaaseera jedhaniiru. Keessumaa karaa obbolummaa, tokkummaa fi walqixxummaan misooma biyyaarratti hirmaachuuf jijjiiramichi karaa akka bane bal’inaan mari’atameera jedhan. Fuula duras ummanni naannichaa finxaalessummaa fi dhaadhessummaa irratti qabsaa’uun gamtoominaa fi tokkummaan ka’uun misoomaa fi nageenyarratti akka xiyyeeffatu hubachiisaniiru. Hiriira nagaa kana milkiidhaan adeemsisuuf mootummaan naannichaa qophii barbaachisu hunda xumuruusaa kan ibsan obbo Hayiluun, ummanni naannichaa hiriira kanarratti akka hirmaatu waamicha shiheessaniiru. Dargaggoonni, tola ooltonnii fi qaamoleen nageenyaa hiriira deeggarsaa kana qindeessuuf qophii barbaachisu taasisuusaanii ibsaniiru. Hiriirri nagaa kun boru Bitootessa 24 bara 2015 ganama sa’aatii 12 irraa kaasee adeemsifamuu akka eegalu dubbataniiru.
Kanneen waldhabdee biyyaa keenyaa keessatti ta'een miidhaman irra gahe deebisaanii dhaabuuf hirmaannaa taasifamuu qaba
Mar 31, 2023 50
Bitootessa 22/2015(TOI) - Waldhabdee biyyaa keenya keessatti mudatee keessatti kanneen hirmaachaa turan hidhannoo hiikkachuufi deebisanii dhaabuun nagaa waaraa biyya keenyaa mirkaneessuuf qaamonni hundi gahee isaanii bahuu qabu jedhan komishinarri Komishinii Ijaarsa Biyyaalessaa Ambaasaaddar Tashoome Toogaa Komishinichi waltajjii marii dhimmoota waliigaltee nageenyaa cimsuuf dandeessisan irratti xiyyeeffate magaalaa Bahaar Daaritti geggeessaa jira. Itoophiyaan waraana kaabaafi walitti bu’iinsa naannoo adda addaatti uumameen haalaan miidhamuu ishee Ambaasaaddar Tashoomee Toogaa waltajjii kanarratti himaniiru. Mootummaanis kana hubachuun bakka hundaatti araaraafi nagee dhiifamarratti hundaa'e buusuuf hojii adda duree godhatee hojjechaa jira jedhaniiru. Keessattuu, Itoophiyaan gaaga'ama sababa waraanaan kaaba biyyatiitti mudate marii karaa nagaan furuu danda’uun ishee milkaa’ina guddaa ta’uu ibsaniiru. Filannowwaan gama nageenyaan rakkoo jiru furuuf jalqaban kana cimsuuf gareewwan walitti bu’iinsa keessatti hirmaatan hidhannoo hiikkachuufi deebisanii dhaabuu keessatti qaamni hunduu gahee isaa bahuu akka qabu hubachiisaniiru. Itti aanaan Pirezidaantii naannoo Amahaaraa doktar Geetaachoo Jambaree waltajjii qophaa'e kanarratti akka jedhanitti, waraanni kaaba biyyattitti geggeeffamaa ture du’a, miidhama cimaa, qe'eefi qabeenyaa ofirraa buqqa'uu lammilee qaqqabsiiseera. Rakkoo kana karaa nagaa furuun eenyuyyuu caalaa ummata naannichaaF bu'aa guddaa akka qabu dubbataniiru. Erga waliigalteen nageenyaa taasifamee as Komishiniin Ijaarsa Biyyaalessaa hundeeffamuun hojiiwwan gareewwan waraana kana keessatti hirmaatan hidhannoo hiikkachuu, naannoo tokkotti walitti qabuufi deebisanii dhaabuu irratti xiyyeeffate raawwachuuf sagantaan qophaa’ee hojiitti galamuu yaadachiisaniiru. Kana milkeessuuf waltajjiin jalqabaa naannoleen biyya keenyaa hundi irratti hirmaatan magaalaa Maqaleetti milkaa’inaan gaggeeffamuu himaniiru. Waltajjiin amma magaalaa Bahaar Daaritti qophaa'e kunis hoggantoota naannoo Amahaaraa fi kanneen miidhaan waraanaan irra gahe waliin mariyachuuf kan qophaa'edha jedhaniiru. Mariin har'aa kun nagaa waaraa buusuun uummanni yaaddoo nageenyaa malee akka socho'u ni dandeessisa jennee eegnas jedhaniiru.
Milkaa'inoota adeemsa jijjjiramaa keessatti argaman itti fufsiisuuf Mootummaan gahumsaa olaanaafi kutannoo cimaan ni hojjeta.
Mar 31, 2023 49
Bitootessa 22/2015(TOI) - Milkaa'inoota damee hundaan adeemsa jijjjiramaa keessatti argaman itti fufsiisuuf Mootummaan gahumsaa olaanaafi kutannoo cimaan kan hojjetu ta'uu Mana Maree Bakka Bu'oota Uummataatti Ministirri bakka bu'aa mootummaa obbo Tasfaayee Beeljigee beeksisan. Erga jijjiramaa as waggoota shanan darbanitti hojiiwwan gama siyaasaan hojjetaman ilaalchisuun obbo Tasfaayeen TOI waliin turtii taasisaniiru. Obbo Tasfaayee Beeljigee akka himanitti Itoophiyaa keessa gaaffii itti fayyadama haqa qabeessaafi dimokiraasii jaarraa walakkaa oliif ture deebisuuf hojiiwwan ijoon hedduun hojjetama jira. Gaaffileen saba, amantii, afaan, aadaa fi eenyummaan wal qaban waggoota hedduuf deebii osoo hin argatiin turuu yaadachiisanii, Kanaaf deebii kennuudhaaf waggoota shanan darbanitti tarkaanfiiwwan fudhatamaa jiru jedhaniiru. Dhiittaan mirga namoomaafi mirgi dimokiraasii dhabamuun rakkoo waggoota hedduuf biyyatti keessa ture ta'uu eeruun, hojiiwwan erga jijjiramaa as hojjetamaniin gama kanaanis milkaa'inni gaariin argamaa jirachuu himaniiru. Mootummaan jijjiirama biyyaalessaa hordofuun Itoophiyaatti faayidaan diinagdee haqa qabeessi akka dhugoomuuf bal'inaan hojjechuu obbo Tasfaayeen himaniiru. Jijjiiramni biyyaalessaa kun rakkoolee walxaxaa siyaas-diinagdee fi hawaasummaa Itoophiyaa mudachaa turte irra aanuu ibsuun, bu’aan gama hundaan argame cimee itti fufa jedhan. Adeemsa jijjiiramaa keessatti bu’aa damee hundaan galmaa’e itti fufsiisuuf mootummaan gahumsaafi kutannoo cimaan kan hojjetaa jiru ta'uus eeraniiru. Jijjiramni biyyaaleessa biyyatiitti taasifameen Itoophiyaan rakkoolee walxaxaa hedduu irra aanuu eeranii, filannoo biyyoolessaa booda boqonnaan siyaasaa haaraan hoggantoonni paartilee waldorgomtootaa Bulchiinsa mootummaa keessatti aangoo argachuun gara boqonnaa haaraatti ce'amuun danda'ameera jedhaniiru. Jijjiirama kanaan keessumaa gama siyaasaatiin jeequmsaafi haala walxaxaa ture keessaa bahuun ijaarsa sirna dimokiraasii nama hunda hirmaachisuuf bu’uura kaa’uun danda’ameera jedhan. Seenaa filannoo Itoophiyaa keessatti filannoon dimokiraatawaa, bilisaafi nagaa qabeessa ta’e haala adda ta’een gaggeeffamuu danda'uu isaas eeraniiru.
Adeemsa jijjiiramaa keessatti damee hundaan Itiyoophiyaa badhaate ijaaruuf hijiiwwan milkaa’oo ta’an hojjetamaa turaniiru-Itti aanaa Pirezidaantii Paartii Badhaadhinaa
Mar 30, 2023 54
Bitootessa 21/2015(TOI) – Waggoota jijjiiramaa shaman darban qormaatilee tura gara carraatti jijjiiruun Itiyoophiyaa badhaatee fi jireenyaaf mijoofte ijaaruuf hojiileen milkaa’oo hojjetamuusaanii Itti aanaa pirezidaantii Paartii badhaadhinaa Adam Faaraah ibsan. Itti aanaa pirezidaantii fi ittigaafatamaan waajjira paartii badhaadhinaa Adam Faaraah, turtii TOI waliin taasisaniin, “Bara 2010 dura gama hawaasummaa, siyaasaa fi dinagdeen qormaata Itiyoophiyaan mudateen imala asiigadeerra akka turte” ibsaniiru. Hojii dhabdummaa, qaala’insa gatii, harkifannaa pirojektootaa dabalatee mirgoonni namoomaa fi demokiraasii akka malee dhiitamaa akka turan ibsaniiru. Walabummaan miidiyaa kan itti ukkaamfamee fi ibsan sirna demokiraasii kan itti bade ture ta’uu itti aanaa pirezidaantii kun ibsaniiru. Dippilomaasiin lammiilee kan itti dhiibame, faayidaa biyyaaf dursi kan hinkennamne, biyyoota ollaa waliin hariiroon waldhahaa kan turee fi adeemsi biyyaa fi ummata miidhu akka tures ibsaniiru. Rakkoolee kanneenii fi kana fakkaataniin Itiyoophiyaan gadi deemaa akka turte ibsan obbo Adam. Jiijjiirama akka biyyaatti dhufeen waggoota shaman darban rakkoolee biyyaa walxaxaa ta’an hiikuun Itiyoophiyaa badhaatee fi jiraattotaaf mijooftuu taate ijaaruuf yaaliin taasifameera jedhan. Adeemsa kana keessatti qormaatilee fi bu’aa bahiin hedduun mudatanis qormaatilee carraatti jijjiiruudhasan dameelee addaddaatiin bu’aaleen qabatamaan dhufuusaanii ibsaniiru. Hojiileen riifoormii gama dinagdee, siyaasaa fi dippilomaasiitiin adeemsifamuusaanii eeranii, sirni dinagdee hunda hammatee fi biyya keessaa hordofuun hojiin milkaa’aa hojjetameera jedhan. Dirree siyaasaa bal’isuuf ijaarsi dhaabbilee demokiraasii fi seera fooyyessuun taasifamanii ijaarsi sirna demokiraasii hunda hirmaachise lafa qabsiisuun danda’ameera jedhan. Qormaatilee biyyaalessaa fi idil addunyaa carraatti jijjiiruun dhiibbaa idaa salphisuun fi oomishtummaa guddisuun raawwiin olaanaa galmaa’uu kaasanii, keessumaa bu’aaleen gama misooma qamadii, bunaa, kuduraa fi muduraa akkasumas ashaaraa magariisaatiin argaman akka fakkeenyaatti eeraniiru. Milkaa’inni qabeenya tuurizimii fayyadamuu, dhaala leemataa, hirmaannaa damee dhuunfaa gama guddisuutiin galmaa’es iddoo guddaan kan kennamuuf ta’uu ibsaniiru. Gama dinagdeetiin yaanni addaddaa akka kabajamu, aangoon caalmaa yaadaatiin akka qabamu haalli mijataan uumamuusaa adeemsi filannoo biyyaalessaa filannoo marsaa 6ffaarratti mul’ate kaasaniiru. Gama dippilomaasiitiin dippilomaasii hariiroo walta’iinsaa biyyoota ollaa dursee fi dippilomaasii lammiirratti xiyyeeffate hordofuun faayidaa biyyaalessaa egeree Itiyoophiyaa, bulchiinsa tokkummaa fi birmadummaa kabachiisuuf yaaliin taasifamuu ibsaniiru. Fuula duras mootummaan hojiiwwan milkaa’oo jalqabaman itti fufsiisuun qormaata dura dhaabachuun mo’achuun Itiyoophiyaa badhaate dhugoomsuuf kutannoon akka hojjetu obbo Adam Faaraah mirkaneessaniiru. Ijaarsi dhaabbilee fi aadaa demokiraasii cimsuun, oomishtummaa dabaluun hannaa fi finxaalessummaa irratti qabsaa’uun, olaantummaa seeraa kabachiisuun hojii ijoo ta’anii akka itti fufan ibsaniiru. Dhimmoota ijoo ta’anirratti waliigaltee uumuu, mariin biyyaalessaa akka milkaa’u hojjechuu fi imaammanni haqa cehumsaa hojiirra oolee kaayyoo dhaabateef akka milkeessu gama gochuutiin yaaliin mootummaa cimee akka itti fufu ibsaniiru.
Siyaasa
‘Barsiisummaan oogummaa kabajamaa dhaloota beekumsaafi dandeettii gonfachiisudha’. Pireezidaanti Shimallis Abdiisaa
Apr 1, 2023 10
Bitootessa 23/2015(TOI) - Barsiisummaan oogummaa kabajamaa dhaloota beekumsaafi dandeettii gonfachiisudha jedhan, Pireezidaantiin Mootummaa Naannoo Oromiyaa Obbo Shimallis Abdiisaa guyyaa kabaja barsiisotaa ilaalchisuun ergaa dabarsaniin. Iccitiin qaroomina addunyaafi milkaa'ina biyyoota dureeyyii xiyyeeffannoo barnootaaf kennan ta'uu wal nama hin gaafachiisu. Barnoota babal'isuu, qulqullina isaa mirkaneessuu dandeettii barsiisotaa cimsuufi kabaja ogummaa barsiisummaa guddisuun badhaadhina biyya keenyaa milkeessuu keessatti gahee olaanaa qabaata. Babal'inaafi qulqullinni barnootaa Naannoo keenyaa sadarkaa har'a irra jiru gahuuf daandii dheeraa kan deemame yoo ta'u qaamonniifi qooda fudhattoonni hedduun aarsaa kaffalaniiru. Qaamota kanneen keessaa abbaa bu'uura oogummaa hundaa kan ta'an barsiisonni keenya ammoo gumaacha adda durummaafi seenaan hin daganne bahaniiru. Barsiisonni Naannoo keenyaa aarsaa qaalii kaffaluun dheebuu barnootaa uummanni Naannoo keenyaa yeroo dheeraaf qabaachaa ture deebisuuf dirqama dachaa bahachaa akka turaniifi jiran eenyu jalaa kan dhokatu miti. Kunis, gama tokkoon sirnoonni duraan turan uummata keenya barnoota irraa dhiibuun dukkana wallaalummaa keessatti akka hafuuf hojjetaa turan injifachuun uummata keenya beekumsa gonfachiisuu danda'aniiru. Gama biraan ammoo bakka haalli mijataa hin jirre hundatti haalli naaf mijachuu qaba osoo hin jedhiin lammiisaanii qaruuf aarsaa kaffaluun dirqamni barsiisonni keenya bahachaa turaniifi jiran daran guddaadha. Aarsaan barsiisonni keenya kaffalaa turaniifi dirqamni lammummaa isaan bahachaa jiran dhaloota baratee har'a Oromiyaa fi biyya ijaaraa jiru kana uumuu danda'ee waan jiruuf hunda keenya kan boonsu yoo ta'u Mootummaan Naannoo Oromiyaas barsiisota keenyaaf kabaja guddaa qaba. Barsiisummaan ogummaa kabajamaa akka biyya keenyaatti qofa osoo hin taanee akkuma addunyaattuu ogummaa doofummaa balleessuun dhaloota beekumsa gonfachiisudha. Barsiisaafi ogummaa barsiisummaaf kabaja barbaachisu kennuun doofummaa dhabamsiisuun dhaloota beekumsa gonfatee rakkoo uummata isaa furuu danda'u uumuuf murteessaadha. Kanaaf akka Naannoo keenyaatti mata duree “Barsiisummaan Haadhoo Ogummaa Hundaati” jedhuun Torban kabaja Barsiisaa kabajamaa kan jiruuf. Naannoo keenya keessatti waggoottan darban keessatti hojii waliin gahinsa barnootaa mirkaneessuuf hojjetame keessatti qoodni barsiisonni keenya bahachaa turan salphaa miti. Har'as dhaloota ga'umsa, ofitti amanamummaa qabuufi abdii egeree biyyaa ta'e uumuuf hojii qulqullina barnootaa mirkaneessuuf Mootummaan Naannoo Oromiyaa xiyyeeffannoo olaanaan hojjechaa jiru keessatti barsiisonni gahee adda durummaa isaanii cimsanii akka itti fufan dhaamuun barbaada. Barsiisonni jijjiirama biyya keenyatti dhufe keessatti karaa tokkoon dhaloota dammaqaa jijjiirama fedhu barsiisuun karaa biraan sirni wal-qixxummaafi obbolummaa sabootaa dhiibu diigamuun sirni dimokiraasii akka ijaaramuuf ofii keessatti hirmaachuun qooda dachaa kan qaban yoo ta'u ammas jijjiiramichi qormaatilee keessa darbuun badhaadhina biyya keenyaa akka mirkaneessuuf gahee adda durummaa isaanii bahachuu qabu. Mootummaan Naannoo Oromiyaa haalli baruufi barsiisuu bu'aa qabeessaafi lammii dorgomaa ta'e oomishuuf akka dandeessisuuf qooda fudhattoota barnootaa hunda waliin qindoomina olaanaan kan hojjetu yoo ta'u dandeettiifi gahumsa barsiisotaa guddisuuf rakkoo isaanii hiikuuf akkasumas barsiisotaaf haala mijataa uumuuf yeroo kamiyyuu caalaa xiyyeeffannoo guddaan kan hojjetu ta'uu ibsaa baga guyyaa barsiisotaa geessan jechuun barbaada. Oromiyaa ni ijaarra Itiyoophiyaa ni utubna Gaanfa Afriikaa ni tasgabbeessina Waaqnis nu gargaara Shimallis Abdiisaa, Pirezidaantii Mootummaa Naannoo Oromiyaa Bitootessa 23, 2015 Finfinnee.
Hiriirri deeggarsaa injifannoo fi milkaa’ina jijjiiramaan booda argame itti fufsiisuuf kaayyeffate guutuu Oromiyaatti Boru ni adeemsifama- Biiroo komunikeeshinii Oromiyaa
Apr 1, 2023 18
Bitootessa 23/2015(TOI)-- Hiriirri deeggarsaa injifannoo fi milkaa’ina jijjiiramaan booda argame itti fufsiisuuf kaayyeffate guutuu Oromiyaatti Boru akka adeemsifamu biiroon komunikeeshinii Oromiyaa beeksise. Hiriira deeggarsa boru adeemsifamu ilaalchisuun ittigaafatamaan biiroo komunikeeshinii Oromiyaa obbo Hayiluu Addunyaa TOI’F ibsa kennaniiru. Obbo Hayiluun akka jedhanitti, hiriirri deeggarsaa kun injifannoo fi milkaa’inoota Bitootessa 24 bara 2010 asitti galmaa’an itti fufsiisuufidha. Jijjiiramaan asi waggoota shaman darban gama siyaasaa, dinagdee, hawaasummaa fidameewwan birootiin naannichatti jijjiiramoonni jajjaboon galmaa’aniiru. Haala Kanaan hiriira deeggarsaa godinootaa fi bulchiinsota magaalaa naannichaa hundatti boru adeemsifamu kanarratti ummanno injifannoowwanii fi milkiiwwan qabsaa’ee galmeessise itti fufsiisuuf kutannoosaa nimirkaneessa jedhaniiru. Hiriira deeggarsaa Kanaan waggoottan jijjiiramaa kanneen keessatti qormaatilee quunnamanii fi fuula duratti quunnaman waliin ta’uun fi obbolummaan cehuuf waadaan kan itti galamu ta’uu ibsaniiru. Jidduu kana naannicha iddoowwan addaddaatti mariiwwan milkiiwwan argaman itti fufsiisuun danda’amurratti xiyyeeffatan taasifamuu kan yaadatan obbo Hayiluun, mariiwwan kanaanis waggoota jijjiiramaa kana keessatti ummanni karaa addaddaa fayyadamaa ta’uusaa kaaseera jedhaniiru. Keessumaa karaa obbolummaa, tokkummaa fi walqixxummaan misooma biyyaarratti hirmaachuuf jijjiiramichi karaa akka bane bal’inaan mari’atameera jedhan. Fuula duras ummanni naannichaa finxaalessummaa fi dhaadhessummaa irratti qabsaa’uun gamtoominaa fi tokkummaan ka’uun misoomaa fi nageenyarratti akka xiyyeeffatu hubachiisaniiru. Hiriira nagaa kana milkiidhaan adeemsisuuf mootummaan naannichaa qophii barbaachisu hunda xumuruusaa kan ibsan obbo Hayiluun, ummanni naannichaa hiriira kanarratti akka hirmaatu waamicha shiheessaniiru. Dargaggoonni, tola ooltonnii fi qaamoleen nageenyaa hiriira deeggarsaa kana qindeessuuf qophii barbaachisu taasisuusaanii ibsaniiru. Hiriirri nagaa kun boru Bitootessa 24 bara 2015 ganama sa’aatii 12 irraa kaasee adeemsifamuu akka eegalu dubbataniiru.
Kanneen waldhabdee biyyaa keenyaa keessatti ta'een miidhaman irra gahe deebisaanii dhaabuuf hirmaannaa taasifamuu qaba
Mar 31, 2023 50
Bitootessa 22/2015(TOI) - Waldhabdee biyyaa keenya keessatti mudatee keessatti kanneen hirmaachaa turan hidhannoo hiikkachuufi deebisanii dhaabuun nagaa waaraa biyya keenyaa mirkaneessuuf qaamonni hundi gahee isaanii bahuu qabu jedhan komishinarri Komishinii Ijaarsa Biyyaalessaa Ambaasaaddar Tashoome Toogaa Komishinichi waltajjii marii dhimmoota waliigaltee nageenyaa cimsuuf dandeessisan irratti xiyyeeffate magaalaa Bahaar Daaritti geggeessaa jira. Itoophiyaan waraana kaabaafi walitti bu’iinsa naannoo adda addaatti uumameen haalaan miidhamuu ishee Ambaasaaddar Tashoomee Toogaa waltajjii kanarratti himaniiru. Mootummaanis kana hubachuun bakka hundaatti araaraafi nagee dhiifamarratti hundaa'e buusuuf hojii adda duree godhatee hojjechaa jira jedhaniiru. Keessattuu, Itoophiyaan gaaga'ama sababa waraanaan kaaba biyyatiitti mudate marii karaa nagaan furuu danda’uun ishee milkaa’ina guddaa ta’uu ibsaniiru. Filannowwaan gama nageenyaan rakkoo jiru furuuf jalqaban kana cimsuuf gareewwan walitti bu’iinsa keessatti hirmaatan hidhannoo hiikkachuufi deebisanii dhaabuu keessatti qaamni hunduu gahee isaa bahuu akka qabu hubachiisaniiru. Itti aanaan Pirezidaantii naannoo Amahaaraa doktar Geetaachoo Jambaree waltajjii qophaa'e kanarratti akka jedhanitti, waraanni kaaba biyyattitti geggeeffamaa ture du’a, miidhama cimaa, qe'eefi qabeenyaa ofirraa buqqa'uu lammilee qaqqabsiiseera. Rakkoo kana karaa nagaa furuun eenyuyyuu caalaa ummata naannichaaF bu'aa guddaa akka qabu dubbataniiru. Erga waliigalteen nageenyaa taasifamee as Komishiniin Ijaarsa Biyyaalessaa hundeeffamuun hojiiwwan gareewwan waraana kana keessatti hirmaatan hidhannoo hiikkachuu, naannoo tokkotti walitti qabuufi deebisanii dhaabuu irratti xiyyeeffate raawwachuuf sagantaan qophaa’ee hojiitti galamuu yaadachiisaniiru. Kana milkeessuuf waltajjiin jalqabaa naannoleen biyya keenyaa hundi irratti hirmaatan magaalaa Maqaleetti milkaa’inaan gaggeeffamuu himaniiru. Waltajjiin amma magaalaa Bahaar Daaritti qophaa'e kunis hoggantoota naannoo Amahaaraa fi kanneen miidhaan waraanaan irra gahe waliin mariyachuuf kan qophaa'edha jedhaniiru. Mariin har'aa kun nagaa waaraa buusuun uummanni yaaddoo nageenyaa malee akka socho'u ni dandeessisa jennee eegnas jedhaniiru.
Milkaa'inoota adeemsa jijjjiramaa keessatti argaman itti fufsiisuuf Mootummaan gahumsaa olaanaafi kutannoo cimaan ni hojjeta.
Mar 31, 2023 49
Bitootessa 22/2015(TOI) - Milkaa'inoota damee hundaan adeemsa jijjjiramaa keessatti argaman itti fufsiisuuf Mootummaan gahumsaa olaanaafi kutannoo cimaan kan hojjetu ta'uu Mana Maree Bakka Bu'oota Uummataatti Ministirri bakka bu'aa mootummaa obbo Tasfaayee Beeljigee beeksisan. Erga jijjiramaa as waggoota shanan darbanitti hojiiwwan gama siyaasaan hojjetaman ilaalchisuun obbo Tasfaayeen TOI waliin turtii taasisaniiru. Obbo Tasfaayee Beeljigee akka himanitti Itoophiyaa keessa gaaffii itti fayyadama haqa qabeessaafi dimokiraasii jaarraa walakkaa oliif ture deebisuuf hojiiwwan ijoon hedduun hojjetama jira. Gaaffileen saba, amantii, afaan, aadaa fi eenyummaan wal qaban waggoota hedduuf deebii osoo hin argatiin turuu yaadachiisanii, Kanaaf deebii kennuudhaaf waggoota shanan darbanitti tarkaanfiiwwan fudhatamaa jiru jedhaniiru. Dhiittaan mirga namoomaafi mirgi dimokiraasii dhabamuun rakkoo waggoota hedduuf biyyatti keessa ture ta'uu eeruun, hojiiwwan erga jijjiramaa as hojjetamaniin gama kanaanis milkaa'inni gaariin argamaa jirachuu himaniiru. Mootummaan jijjiirama biyyaalessaa hordofuun Itoophiyaatti faayidaan diinagdee haqa qabeessi akka dhugoomuuf bal'inaan hojjechuu obbo Tasfaayeen himaniiru. Jijjiiramni biyyaalessaa kun rakkoolee walxaxaa siyaas-diinagdee fi hawaasummaa Itoophiyaa mudachaa turte irra aanuu ibsuun, bu’aan gama hundaan argame cimee itti fufa jedhan. Adeemsa jijjiiramaa keessatti bu’aa damee hundaan galmaa’e itti fufsiisuuf mootummaan gahumsaafi kutannoo cimaan kan hojjetaa jiru ta'uus eeraniiru. Jijjiramni biyyaaleessa biyyatiitti taasifameen Itoophiyaan rakkoolee walxaxaa hedduu irra aanuu eeranii, filannoo biyyoolessaa booda boqonnaan siyaasaa haaraan hoggantoonni paartilee waldorgomtootaa Bulchiinsa mootummaa keessatti aangoo argachuun gara boqonnaa haaraatti ce'amuun danda'ameera jedhaniiru. Jijjiirama kanaan keessumaa gama siyaasaatiin jeequmsaafi haala walxaxaa ture keessaa bahuun ijaarsa sirna dimokiraasii nama hunda hirmaachisuuf bu’uura kaa’uun danda’ameera jedhan. Seenaa filannoo Itoophiyaa keessatti filannoon dimokiraatawaa, bilisaafi nagaa qabeessa ta’e haala adda ta’een gaggeeffamuu danda'uu isaas eeraniiru.
Adeemsa jijjiiramaa keessatti damee hundaan Itiyoophiyaa badhaate ijaaruuf hijiiwwan milkaa’oo ta’an hojjetamaa turaniiru-Itti aanaa Pirezidaantii Paartii Badhaadhinaa
Mar 30, 2023 54
Bitootessa 21/2015(TOI) – Waggoota jijjiiramaa shaman darban qormaatilee tura gara carraatti jijjiiruun Itiyoophiyaa badhaatee fi jireenyaaf mijoofte ijaaruuf hojiileen milkaa’oo hojjetamuusaanii Itti aanaa pirezidaantii Paartii badhaadhinaa Adam Faaraah ibsan. Itti aanaa pirezidaantii fi ittigaafatamaan waajjira paartii badhaadhinaa Adam Faaraah, turtii TOI waliin taasisaniin, “Bara 2010 dura gama hawaasummaa, siyaasaa fi dinagdeen qormaata Itiyoophiyaan mudateen imala asiigadeerra akka turte” ibsaniiru. Hojii dhabdummaa, qaala’insa gatii, harkifannaa pirojektootaa dabalatee mirgoonni namoomaa fi demokiraasii akka malee dhiitamaa akka turan ibsaniiru. Walabummaan miidiyaa kan itti ukkaamfamee fi ibsan sirna demokiraasii kan itti bade ture ta’uu itti aanaa pirezidaantii kun ibsaniiru. Dippilomaasiin lammiilee kan itti dhiibame, faayidaa biyyaaf dursi kan hinkennamne, biyyoota ollaa waliin hariiroon waldhahaa kan turee fi adeemsi biyyaa fi ummata miidhu akka tures ibsaniiru. Rakkoolee kanneenii fi kana fakkaataniin Itiyoophiyaan gadi deemaa akka turte ibsan obbo Adam. Jiijjiirama akka biyyaatti dhufeen waggoota shaman darban rakkoolee biyyaa walxaxaa ta’an hiikuun Itiyoophiyaa badhaatee fi jiraattotaaf mijooftuu taate ijaaruuf yaaliin taasifameera jedhan. Adeemsa kana keessatti qormaatilee fi bu’aa bahiin hedduun mudatanis qormaatilee carraatti jijjiiruudhasan dameelee addaddaatiin bu’aaleen qabatamaan dhufuusaanii ibsaniiru. Hojiileen riifoormii gama dinagdee, siyaasaa fi dippilomaasiitiin adeemsifamuusaanii eeranii, sirni dinagdee hunda hammatee fi biyya keessaa hordofuun hojiin milkaa’aa hojjetameera jedhan. Dirree siyaasaa bal’isuuf ijaarsi dhaabbilee demokiraasii fi seera fooyyessuun taasifamanii ijaarsi sirna demokiraasii hunda hirmaachise lafa qabsiisuun danda’ameera jedhan. Qormaatilee biyyaalessaa fi idil addunyaa carraatti jijjiiruun dhiibbaa idaa salphisuun fi oomishtummaa guddisuun raawwiin olaanaa galmaa’uu kaasanii, keessumaa bu’aaleen gama misooma qamadii, bunaa, kuduraa fi muduraa akkasumas ashaaraa magariisaatiin argaman akka fakkeenyaatti eeraniiru. Milkaa’inni qabeenya tuurizimii fayyadamuu, dhaala leemataa, hirmaannaa damee dhuunfaa gama guddisuutiin galmaa’es iddoo guddaan kan kennamuuf ta’uu ibsaniiru. Gama dinagdeetiin yaanni addaddaa akka kabajamu, aangoon caalmaa yaadaatiin akka qabamu haalli mijataan uumamuusaa adeemsi filannoo biyyaalessaa filannoo marsaa 6ffaarratti mul’ate kaasaniiru. Gama dippilomaasiitiin dippilomaasii hariiroo walta’iinsaa biyyoota ollaa dursee fi dippilomaasii lammiirratti xiyyeeffate hordofuun faayidaa biyyaalessaa egeree Itiyoophiyaa, bulchiinsa tokkummaa fi birmadummaa kabachiisuuf yaaliin taasifamuu ibsaniiru. Fuula duras mootummaan hojiiwwan milkaa’oo jalqabaman itti fufsiisuun qormaata dura dhaabachuun mo’achuun Itiyoophiyaa badhaate dhugoomsuuf kutannoon akka hojjetu obbo Adam Faaraah mirkaneessaniiru. Ijaarsi dhaabbilee fi aadaa demokiraasii cimsuun, oomishtummaa dabaluun hannaa fi finxaalessummaa irratti qabsaa’uun, olaantummaa seeraa kabachiisuun hojii ijoo ta’anii akka itti fufan ibsaniiru. Dhimmoota ijoo ta’anirratti waliigaltee uumuu, mariin biyyaalessaa akka milkaa’u hojjechuu fi imaammanni haqa cehumsaa hojiirra oolee kaayyoo dhaabateef akka milkeessu gama gochuutiin yaaliin mootummaa cimee akka itti fufu ibsaniiru.
Hawaasummaa
Jiddugalli Kalee dhiquu Dirre Dawaa ji'a tokko keessatti hojii ni eegala jedhame.
Mar 31, 2023 35
Bitootessa 22/2015 (TOI) :- Hirmaannaa Uummataan ijaaramaa kan jirufi guyyaatti namootaa 45'f tajaajila kennuu kan danda'u Jiddugalli Kalee dhiquu Dirre Dawaa hojiin isaa xumuramee ji'a tokko keessatti tajaajila kennu kan eegalu ta'uun himame. Miseensonni miidiyaalee biyya keessaa qopheesummaa Tajaajila Kominikeeshinii Mootummaa fi Bulchiinsa Magaalaa Dirre Dawaan hojii gama Ispoortiifi Fayyaana magaalaa Dirre Dawaatti hojjetame daawwataniiru. Pirojeektoota daawwatama keessaa hirmaannaa uummataafi galii tola ooltonni walitti qabaniin ijaarama kan jiru jiddugalli Kalee dhiquu isa tokkodha. Hoggantuun Waajjira Fayyaa Bulchiinsa Magaalaa Dirre Dawaa aadde Lamlam Bazzaab akka himanitti jiddugalli kun hirmaannaa hawaasaafi tola ooltotaan ijaarama jira. Jiddugalaafi meeshaleen yaala fayyaaf barbaachisaniifi sireewwaan biyya alaarra galanii akka jiran himanii, dhaabbiin maashinoota kunneen yeroo muraas keessatti akkum xumurameen jiddugalichi tajaajila kennu kan jalqabu ta'uu himaniiru. Jiddugalichi rakkoo jiraattota naannichaa sababa hanqina dandeettiitiin wal’aansa Kalee dhiqachuuargachuu dadhabanii salphisuuf kan hojjetu ta’uu ibsaniiru. Jiddugalichi Hospitaala Saabiyaan keessatti kan ijaarame yoo ta’u, boordiidhaan kan hoogganamufi tajaajila itti fufiinsa qabu akka kunnuuf mootummaan qofaan osoo hin taane hawaasanis kan deeggaramu ta’uu eeraniiru. Daarektarri Meedikaalaa Hospitaala Waliigalaa Saabiyaan Doktar Yuusuf Alii akka jedhanitti; magaalaa Dirre Dawaa keessa Hospitaalaa dhuunfaa tokkoon alaa dhaabbileen yaala fayyaa tajaajila Kalee dhuquu kennaan waan hin turreef jiddugalli kun hojii jalqabuun isaa oduu guddaadha jedhaniiru. Jiddugalichi tajaajila kennuu yeroo jalqabu guyyaatti namoota 45'f tajaajila kennu kan danda'u ta'uu himanii, ogeeyyiin fayyaa yaala kana kennuuf leenjii fudhachuu himaniiru.
Diinagdee
Naannoo Affaaritti oomishni qamadii gammoojjii jallisiin misoome sassaabamaa jira
Apr 1, 2023 11
Bitootessa 23/2015 (TOI) – oomishni Qamadii gammoojjii naannoo Affaar godinoota sadiitti kilaastaraan misoome sassaabamaa akka jiru biiroon beelladaa, qonnaa fi misooma qabeenya uumamaa beeksise. Bara kana naannichatti lafa heektaara kuma 15 kilaastaroota misooma Qamadii gammoojjii sadihiin misoomsuuf karoorfamee hojiitti galamuu hoogganaan ittiaanaa biirichaa obbo Ibraahiim Mahaammad TOI’f ibsaniiru. Godinoota naannichaa Awwiisii Resuu, Gebii Resuu fi Harrii Resuutti lafa heektaara kuma 8 fi 557 kilaastaraan Boqqoolloo fi Qamadii misoomsuun akka danda’ame himaniiru. Kana malees oomishni Qamadii godinootatti kilaastaraan misoomee sassaabbiif qaqqabe wayita ammaa Kombaayinaraan sassaabamaa jira jedhaniiru. Misooma jallisii Qamadii gammoojjiitiin abbootiin qabeenyaa 43, walakkaan horsiisee bulaa 170 fi dargaggoonni waldaan gurmaa’an 330 hirmaataniiru jedhaniiru. Misooma Qamadii jallisii gammoojjiitiin oomishni Qamadii kuntaalli kuma 675 akka eegamu obbo Ibraahiim ibsanii, rakkoon hanqina galtee guddistoota oomishaa waan mudateef karoorichi guutummaatti raawwachuu akka hindandeenye eeraniiru. Misooma jallisii Qamadii gammoojjii fuula dura adeemsifamuuf hanqinni sanyii filatamaa akka hinquunnamne inistiitiyuutii qorannoo qonnaa Werer fi qooda fudhattoota biroo waliin ta’uun lafa heektaara 470 irratti sanyiin filatamaan baay’ifamaa akka jiru dubbataniiru. Naannichatti Godinicha Awwiisii bulchaan aanaa Dubtii obbo Awwal Abduu akka jedhanitti, Qamadii Gammoojjii baay’inaa fi qulqullinaan oomishnee ofirra darbinee gabaa alaaf dhiheessuuf ejjennoon qabamee hojjetamaa jira. Aanichatti lafti jallisiin misoomu bal’aan, bishaan gahaan jiraachiisaa ibsanii, abbootii qabeenyaa misooma kanarratti hirmaachuu barbaadaniif bulchaan aanichaa deeggarsa akka taasisu mirkaneessaniiru. Misooma jallisii kanatti hirmaachaa kan jiran kessaa hojii raawwachiiftuun olaanaa waldaa aksiyoonaa agiroo giruup maaddii Alam adde Beteliheem Hayiluu akka jedhanitti, waldichi qamadii dabalatee midhaan addaddaa oomishuuf lafa heektaara 304 fudhatee hijiitti seeneera. Hooggansi sadarkaan jiru deeggarsa gochaa waan jiruuf amma ammaatti lafa heektaara 75 irratti qamadii jallisiin misoomsanii haala gaariirra akka jiru በeeraniiru.   Haala Kanaan jiraattota naannawa kana jiraniif carraa hojii dhaabbataa fi yeroo uumamuusaa ibsaniiru. Itti fufuunis kan hafe lafa keektaara 200 Jirbii kan hafemmoo akurii atarii, saliixii fi maashoo misoomsuuf qophii taasisaa akka jiran adde Beeteliheem dubbataniiru. Lafti Affaar kan facaasan kan magarsuu fi yeroo gabaabaatti oomisha kan kennu ta’uu eeranii, hundi birmatee hojjechuun hiyyummaarraa akka bahu gorsaniiru. Dargaggoo Abbaas Haroo gamasaatiin lafa heektaara 200 fudhatee amma ammaatti heektaara 150 Qamadii misoomsuusaa fi dargaggoota 60’f carraa hojii uumuusaa ibseera. Naannawa kanatti waggaatti al sadii midhaan addaddaa oomishuun akka danda’amu kan dubbatu dargaggoo Abbaas, dargaggoonni misooma kanatti hirmaatanii yeroo gabaabaatti ofdanda’anii kanneen biroo akka fayyadan gorseera.
Faawundeeshiniin Master kaard sagantaa marsaa lammaffaa Itiyoophiyaaf doolaara miiliyoona 630 ol raggaase
Apr 1, 2023 13
Bitootessa 23/2015(TOI)- Faawundeeshiniin Master kaard sagantaa marsaa lammaffaa Itiyoophiyaaf doolaara miiliyoona 630 ol raggaasuusaaministeerri hojii fi dandeettii beeksise. Pirezidaantiin Faawundeeshinichaa Riittaa Rooyi fi miseensonni boordii hooggansa hojii kanneen biroo guyyoota arfan darban Itiyoophiyaatti qorannoo sagantaa taasisaa turuusaanii ministirri hojii fi dandeettii Mufariyaat Kaamiil ibsaniiru. Haala Kanaan sagantaa Itiyoophiyaa marsaalammaffaaf doolaara miiliyoona 360 ol raggaasuussaa Ministirittiin dubbataniiru. Maallaqni ragga’e kun gama hojii uumuutiin, tajaajila liqii qaqqabinsa faayinaansii mirkaneessuu dandeessisudhiheessuuf, dhaabbilee ogummaa fi teekniikaa ilaalcha hojii uumuutiin qaruu kan dandeessisu ta’uu ibsaniiru. Kana malees maallaqni kun waggoota sadan itti aananiif carraa hojii uumuuf akkasumas hojiiwwan addaddaaf kan ooludha jedhaniiru. Faawundeeshinichi kan hunda hammatee fi addunyaa haqaa uumuuf, barnoota babal’isuuf, dargaggootaaf carraa hojii uumuu fi faayinaansii kan hammate beeksisuuf ergama kan qabu ta’uu ministirittiin beeksisaniiru. Dhimmoota biyyaa, ardii fi idil addunyaa hedduu akkasumas hojii faawundeeshinichi waggoota hedduuf Itiyoophiyaatti hoojjetee fi shoora bahe irratti hooggantoota boordii Faawundeeshinichaa waliin bal’inaan ilaaluun akka danda’ame ministirittiin ibsaniiru. Faawundeeshinichi dandeettii kalaqaa dargaggootaa fi hojii uumtummaa amanuun hawwii hedduuwwanii milkeessuufdeeggarsa olaanaa taasisaa jira jedhaniiru. Deeggarsa faawundeeshinichi Itiyoophiyaatti gama barnootaan,tajaajila faayinaansii fi leenjii dandeettii qaqqabaa taasisuuf akkasumas hedduuwwan hawwiisaanii akka qaqqaban gochuuf taasisu ministirittiin dinqisiifataniiru.   Ministirri Mufariyaat Kaamiil adeemsa jijjiiramaa egeree Itiyoophiyaan jalqabde irratti ibsa kennuusaanii odeeffannoo fuula marsaritiisaaniirratti barreessaniin mul’isaniiru.
''Magaalaa Shaggar magaalaa ammayyaa taasisanii bu'uuressuuf deeggarsa hayyootaa nu barbaachisa''
Mar 31, 2023 35
Bitootessa 22/2015 (TOI) :- Kantiibaan magaalaa Shaggar Dr. Tashoomee Addunyaa Magaalaa Shaggar magaalaa ammayyaafi jireenyaa hawaasaaf mijatuu taate taasisanii bu'uuressuuf deeggarsa hayyootaa nu barbaachisa jedhan. Miseensonni Boordii Gorsitoota Magaalaa Shaggar adeemsa egeree bulchiinsaafi ijaarsa magaalichaa irratti mariyataniiru. Kantiibaan magaalaa Shaggar doktar Tashoomee Addunyaa marii kanarratti, hundeeffamnii magaalaa Shaggar jalqabarra kaasee qorannoon kan deeggarame, yaad-rimee magaaloota ammayyaa bu'uresuufi ijaaruun kan hundaa'e ta'uu himaniiru. Muuxannoon magaaloota ammayyaa sadarkaa addunyaatti jiran akka mul'isanitti magaaloonni ammaayyaa itti yaadamanii herreegaan akka hundaa'an agarsiisa jedhaniiru. Magaalonni amala isaaniin sirna ijaarsaa fi bulchiinsa walxaxaa akka qaban ibsuun, kana keessa bahuufis ogeeyyii beekumsaa fi dandeettii qaban hirmaachisuun akka ta'ee eeraniiru. Kanaafis magaalaa Shaggariif boordii gorsitootaa miseensoota 15fi koreewwan tekinikaa jaha qaban hundeessuu dr. Tashoomeen himaniiru. Miseensonni koreewwan teeknikaa kunneen dhaabbilee barnoota olaanoo irraa kan walitti dhufan yoo ta’u, ijaarsaa fi bulchiinsa magaalaa irratti muuxannoo bal’aa kan qaban ta’uu ibsaniiru. " Haala walxaxaa ijaarsi magaalaa qaburraa ka'uun ogeessoonni kunneen Pilaanii qopheesuun, gorsaan, ijaarsa irratti hirmaachuuniifi ogummaawwan birootiin akka nu gargaaran ni taasifama'' jedhaniiru. Kaayyoon waltajjii marii har'a qophaa'ees Qulqullina ijaarsa hoggansafi sadarkaa akkamiitiin magaalattii ijaaruu haala danda'amurratti mariyachuufi qabatamaan gara hojiitti galuufi akka ta'e himaniiru. Miseensa boordii gorsitootaa magaalaa Shaggar keessaa tokkofi Yunivarsiitii Saayinsiifi Teeknooloojii Adaamaatti barsiisaafi qorataa kan ta’an doktar Asheetuu Tamasgeen magaalaan tokko yeroo hundeeffamtu, seera hordofuun, jiraattota sirnaan tajaajiluufidha. " Haaluma kanaan Qorannoorratti hundaa'uun kan hundoofte magaalaa Shaggar magaalaa jiraattotaa isheefi guutuu biyyattiif mijattuufi hawwattuu taate akka taatuuf ogummaa keenyaan deeggarsa barbaachisu ni taasisna jedhaniiru. Yuunivarsiitii Barnootaa Kotobeetti daarektaraa fi barsiisaa kutaa ijaarsaafi bu'uuraalee misoomaa kan ta'an, arkiteektii Firiwuu Zarihuun guddina magaalootaa haalli hundeeffama isaanii murteessadha jedhaniiru. Miseensa bordii gorsituu magaalaa Shaggar ta'uun filamuu isaanii himanii keessuuma ijaarsa irratti gahee ogummaa isaanii bahuun magaalaa guddina gaarii qabduu kan jiraatoota isheef mijattuu uumuuf gahee isaanii kan bahan ta'uu himaniiru.
Dirre Dawaan bakka duraan turte, gara jiddugala daldalaa Itoophiyaatti deebi'aa jirti.
Mar 31, 2023 38
Bitootessa 22/2015 (TOI) :- Erga jijjiramaan as Dirre Dawaan bu'uuraalee misoomaa barbaachisaan guuttachuun bakka duraan turte, gara jiddugala daldalaa Itoophiyaatti deebi'aa jiraachuu Kantiibaan Magaalaa Dirre Dawaa obbo Kadir Juhaar himan. Kantiibaan magaalaa Dirre Dawaa ibsa miidiyaaleef kennaniin hoggansi jijjiirama magaalichatti hojii misoomaa adda addaa fi pirojeektoota guddina magaalitti gahee olaanaa qaban adda addaa hojjetee xumuruun gara jiddugala daldalaa Itoophiyaa duraan turteetti deebisaa jira jedhaniiru. Buufata doonii goggogaa banamuufi hundeeffamuu naannoon daldala bilisaan guddina magaalitti waan si'eessaa jiruuf oomishitoonni carraa kana fayyadamuun gara magaalichaa seenaa jiraachuu himaniiru. Daandiin baaburaa duraanii Itiyoo-Jibuutii ''Dirre Dawaa - Dawwalleen'' bulchiinsa magaalattii jalatti dhaabbachuun, bulchiinsa magaalaa Dirre Dawaaf carraa dalataa kan uume ta'uu himaniiru. Damee bu'uuraalee misoomaan bara kana obbotiin warraa kuma 17 akka ijaarsa manneeniif qusataan taasisuun manneen kuma 10 ijaaruuf karoorfamuu himaniiru. Bu'uuraalee misoomaa babal'isuun nageenyaa magaalaa Dirre Dawaa mirkaneessuun, Dirre dawaa jiddulaga daldalaa Itoophiyaafi mirkaneessuun Dredaa Itiyoophiyaa giddugala daldalaa fi jiddugala sochooftuu daldalaa ni taasisna jedhaniiru. Duudhaalee tokkummaafi waliin jireenyaa magaalattii keessatti qorree ture deebisuuf dargaggoota, abbootii amantaafi jiraattota waliin ta’uun hojjechaa akka jiran ibsaniiru. Balaa lolaa hir’isuuf qarqara lagatti dallaa ijaaruu, hojiiwwan kunuunsa biyye, bishaaniifi daagaa hojjetamuu eeraniiru.
Viidiyoo
Saayinsii fi teeknooloojii
Diinagdee dijitaalaa hunda hammate uumuuf beekumsaa fi dandeettii guddisuu irratti hojjechaa jirra
Mar 27, 2023 96
Bitootessa 18/2015 (TOI) :- Itoophiyaan diinagdee dijitaalaa hunda hammate uumuuf beekumsaa fi dandeettii irratti xiyyeeffachuun hojjechaa jiraachuu ishee himame. Guyyaan Dubartoota Idil Addunyaa Dhaabbata Mootummoota Gamtoomaniitti Komishiniin Diinagdee Afrikaa akkaataa itti fayyadama dinagdee dijitaalaa dubartootaa guddisuu danda'amurratti mariyachuun kabajameera. Marii kanarratti deetaan Ministira Innooveeshinii fi Teeknooloojii Huriyaa Alii riifoormii damee telekoomii Itoophiyaatti fudhatamaa jiru ibsaniiru. Itoophiyaan hojiirra oolchaa kan jirtu Sagantaa dijitaalaa bara 2025 keessatti dubartoonni teeknooloojii sadarkaa barbaadamuun akka hin fayyadamne waantoota taasisan keessaa hanqinni dandeettii fi beekumsa dijitaalaa ta’uu ibsaniiru. Kanaaf dandeettii dijitaalaa dubartootaa guddisuuf hojiiwwan ogummaa fi beekumsa irratti xiyyeeffatan hojjechuudhaan diinagdee hunda hammate uumuuf tattaaffiin taasifamaa jira jedhaniiru. Garaa garummaa beekumsa dijitaalaa dubartootaa fi dhiirota gidduu jiru dhiphisuuf qorannoon biyyaalessaa gaggeeffamaa akka jirus ibsaniiru. Argannoo qorannichaa irratti hundaa’uun tooftaa bocuun dubartoota fayyadamoo taasisuuf ni hojjanna jedhaniiru. Dhaabbaata Mootummoota Gamtoomaniitti Komishiiniin Dinagdee Afrikaa bakka bu'uun waltajjichiarratti kan argaman dhaabbatichi karoora dijitaalaa bara 2025 Itoophiyaan qabattee jirtu galma ga’uuf akka deeggaru ibsaniiru. Sadarkaa idil addunyaatti dinagdee dijitaalaa handa hammate uumuun dhabuun dubartoonni miliyoonaan lakkaa’aman tajajila interneetii akka fayyadamaa hin jirre himameera.
Inistiitiyuutiin Toonii Bileer Deeggarsa Tiraanisfoormeeshinii Dijitaalaa Itiyoophiyaaf Taasisu Akka Itti Fufu Ibse
Mar 25, 2023 93
Bitootessa 16/2015 (TOI) - Inistiitiyuutiin Toonii Bileer Deeggarsa Hojiirra Oolmaa Tiraanisfoormeeshinii Dijitaalaa Itiyoophiyaaf Taasisu Akka Itti Fufu Ibse Ministirri Innoveeshinii fi Teeknooloojii doktar Ballaxaa Mollaa dura taa’aa olaanaa Inistiitiyuutii Toonii Bileer Sre Toonii Bileer waliin waajjirasaaniitti mari’ataniiru. Mariin kun gamtoomina dhaabbilee lamaan jidduu jiruu fi dhimmoota fuuladura hojjechuuf karoorfame irratti kan xiyyeeffate ta’uu odeeffannoon fuula marsariitii ministeera Innoveeshinii fi teeknooloojiirraa argame nimul’isa. Inistiitiyuutiin Toonii Bileer tarsiimoo Itiyoophiyaa dijitaalaa2025(Tiraanisfoormeeshinii dijitaalaa) yeroo qophiirraa kaasee amma raawwachiisuutti teekniikaan(ogeessa), hojiirra oolmaa I-sarviisii qorachuun, dandeettii raawwachiisummaa akkasumas deeggarsa gurmaa’insaa fi adeemsa hojii fooyyessuuf dandeessisutaasisaa turuun ibsameera. Inistiitiyuutichi bu’ura misoomaa dijitaalaa ilaalchisuun jiddugaleessa deetaa, qaqqabiinsa Intarneetiin, kilaawudii fi teeknooloojiiwwan haaraarratti deeggarsa fuuladuraaf taasisurratti mariin taasifamuu beekameera. Gama biraatiin daarektarri olaanaa sagantaa waraqaa eenyummaa dijitaalaa biyyaalessaa obbo Yoodaahee zemikaa’el Ser Toonii Bileeriif waraqaa eenyummaa dijitaalaa biyyaalessaa ilaalchisuun ibsa kennaniiru. Daarektarichi deeggarsa tajaajilasaaf kennuu fi rakkoowwan misooma bu’uraan walqabatan irrattis ibsa taasisaniiru. Abbaa umurii waggaa 69 ministirri muummee Ingiliz duraanii Toonii Bileer akka lakkoofsa Awurooppaatti bara 1997 amma 2007tti ministira muummee ta’uun tajaajilaniiru.
Itiyo-Telekom Ijaarsa Dinagdee Dijitaalaatiin dursaa Jira- Fireehiywoot Taammiruu
Mar 24, 2023 97
Bitootessa 15/2015 (TOI) - Itiyo-Telekom Ijaarsa Dinagdee Dijitaalaatiitiin dursaa akka jiru hojii raawwachiiftuu Itiyoo-telekoom Fireehiywoot Taammiruu ibsan. Itiyoo Telekoom teeleebirrii haaraa baase appilikeeshinii moobaayilii “suppar app” ifoomseera. Teeknooloojiin kun maamiltoonni hojiisaanii guyya guyyaa salphaa taasisuu fi hojiilee daldalaa teeknooloojiin deeggarame mijeessuuf yaadamee kan qophaa’edha. Appilikeeshiniin kun maamiltoonni altokkotti tajaajiloota bittaa fi gurgurtaa addaddaa akka argatanii fi adeemsa bittaa kamiifuu akka itti fayyadaman kan dandeessisu ta’uun ibsameera. Appilikeeshiniin haaraa kun rakkinoota kanneen akka raawwii, sirna seekuriitii, xiqqaachuu dandeettii bilbilaa deetaa qabachuu fi rakkinoota kanneen biroo appilikeeshinii teeleebirrii yeroo ammaa hojiirra jiruurratti mul’atan hiikuuf nidandeessisa jedhameera. Akkasumas appilikeeshinii maayi-Itiyoo-teel fi appilikeeshiniiwwan kanneen biroo bakka tokkotti fiduun kanqindaa’e, ga’oomaa akkasumas tajaajiloota salphaatti argachuuf kan dandeessisu ta’uudha jedhameera. Hojii raawwachiiftuun olaanaa Itiyoo Telekoom Fireehiywoot Taammiruu wayita kana akka jedhanitti kaampaanichi tajaajila kennu yeroo gara yerootti guddisaa jira. Itiyoo Telekoom dinagdee dijitaalaa dhugoomsuuf cimee itti fufuun damee Kanaan dursaa akka jiru ibsaniiru. Qabeenyaa sirnaan itti fayyadamuuf teeknooloojiin deeggaramuun murteessaa ta’uu dubbatanii, appilikeeshiniin har’a dhugoome kun kanuma kan gabbisu ta’uu dubbataniiru. Kna biraammoo fayyadamni bilbila Smaart ta’uu ibsanii, bilbiloota amma ammaatti neetwoorkiirratti galmaa’an miiliyoona 81 keessaa dhibbantaa 46 bibila Smaart ta’uu dubbataniiru. Appilikeeshiniin guyyaa har’aa ifoome teelee birr suppar app appilikeeshinoota tajaajiloota addaddaaf itti fayyadamnu hunda appilikeeshinii tokkorratti fayyadamuuf kan dandeessisu ta’uu dubbataniiru. Yeroo fi baasii gama qusachuutiin appilikeeshiniin kun qooda olaanaa akka qabus eeraniiru.
Waldaan Dargaggoota Hojii Uumtotaa Itiyoophiyaa Dargaggoota Hojii Uumaniif Deeggarsi Maallaqaa Akka Taasifamuuf Gaafatan
Mar 22, 2023 145
Bitootessa 13/2015 (TOI) - Waldaan Dargaggoota Hojii Uumtotaa Itiyoophiyaa Dargaggoota Hojii Uumaniif Deeggarsi Maallaqaa Imaammatarratti Hundaa’e Akka Taasifamu Gaaffii Dhiheesse. Imaammanni dargaggoota hojii uumtota yaada haaraa qabatanii dhufan jajjabeessu qophaa’aa akka jiru ministeerri Innoveeshinii fi teeknooloojii ibseera. Waldaan dargaggoota hojii uumtotaa Itiyoophiyaa ministeera Innoveshinii fi Teeknooloojii waliin ta’yuun waltajjii maree walitti hidhiinsaa fi advookeesii imaammataa “Zalala” jedhamu adeemsiseera. Pirezidaantiin waldichaa Saamiyaa Abdulqaadir, namoonni kalaqaa hedduun deeggarsa kanneen akka faayinaansii dhabuusaaniitiin waan yaadan milkeessuu akka hindandeenye ibsaniiru. Rakkoo kana furuuf sirna faayinaansii keessa galchuun dargaggoota kalaqxootaaf gargaarsa maallaqaa Imaammataan deeggarame gochuu barbaachisa jedhaniiru. Haala walqabateen waldichi rakkoolee gama kanaan mul’atanirratti hojjechuu fi furmaata barbaaduuf yaalii taasisaa turuusaa beeksisaniiru. Haala Kanaan miseensota kuma 1 ol walittiqabuun dhaabbilee mootummaa fi mitmootummaa 17 ol waliin walitti hidhiinsi akka uumamuuf taasisuusaanii Pirezidaantiin kun eeraniiru. Kalaqxoonni TOI’n dubbise yaada kennaniin deeggarsi faayinaansii fi leenjii karaa mootummaa osoo guutameefii hojii biyya fayyadu hojjechuu akka danda’an dubbataniiru. Ministeera Innoveeshinii fi Teeknooloojiitti hooggantuun misooma staartaappii inniveeshinii Salaamyihun Adafris gamasaaniin, imaammanni faayinaansii namoota yaada kalaqaa qaban deeggaru dhabamuunsaa rakkoo ta’ee turuusaa ibsaniiru. Kanaaf rakkoo kana egereef hiikuuf imaammanni dargaggoota hojii kalaqaa haaraa fidanii dhufan jajjabeessu qophaa’aa akka jiru eeranii, yeroo dhihootti hojiirra akka oolu dubbataniiru. Hooggantoonni ministeera Innoveeshinii fi Teeknooloojii, Hooggantoonnii fi ogeessonni Baankii, bakka bu’oonni dhaabbilee mootummaa fi mitmootummaa maree advookeesii imaammataa kanarratti hirmaataniiru. Mariin baatii tokkotti altokko adeemsifamu kun dargaggoonni gama teeknooloojiin gahumsa kalaqaa qaban mootummaa fi mitmootummaarraa deeggarsa faayinaansii fi leenjii argatanirratti kan xiyyeeffate ta’uu ibsameera.
Ispoortii
Piriimer Liigiin Beetkiing Itiyoophiyaa Taphoota walqixxeessituu Torbee 17ffaan har’a dorgommiitti nideebi’u
Apr 1, 2023 13
Bitootessa 23/2015 (TOI) - Piriimer Liigiin Beetkiing Itiyoophiyaa Taphoota walqixxeessituu Torbee 17ffaan har’aa kaasee Istaadiyeemii Saayinsii fi Teknooloojii Adaamaatti nitaphatamu. Piriimer Liigiin kun sababa tapha calallii waancaa Afriikaa gareen biyyaalessaa Itiyoophiyaa Giinii waliin taasiseen torbee sadiif addaan cite ture. Dorgommiin kun sagantaa walqixxeessituu torbee 17tiin Machaal magaalaa Adaamaa waliin guyyaa keessaa sa’aatii 9tti Istaadiyeemii saayinsii fi teeknooloojii Adaamaatti nitaphatu. Piriimer Liigichaan Machaal qabxii 23’n sadarkaa 5ffaa akkasumas magaalaan Adaamaa qabxii 21’n sadarkaa 12ffaa irratti argama. Sagantaa biraatiin Bunni Sidaamaa Hadiyyaa Hoosaa’inaa galgala keessaa sa’aatii 12tti nitaphatu. Bunni Sidaamaa qabxii 19’n sadarkaa 13ffaa akkasumas Hadiyyaa Hoosaa’inaa qabxii 21’n sadarkaa 9ffaa irra jiru. Sadantaan walqixxeessituu torbee 17tiin boru Faasiil kanamaa Walaayittaa Diichaa guyyaa keessaa sa’aatii 9 akkasumas piriimer liigicha dursaa kan jiru Qiddus Goorgis Itiyoo Elektiriik waliin galgala sa’aatii 12tti nitaphatu. Taphni walqixxeessituu kun amma Bitootessa 26 bara 2015tti nitura. Taphoonni torbee 17ffaa piriimer Liigii Beetkiing Itiyoophiyaa Istaadiyeemii Dirreedawaatti adeemsisuuf karoorfamee ture. Haata’u malee bokkaa cimaa Magaalaa Dirreedawaatti roobeen dirreen waan hintaphachiifneef taphni torbee 17ffaa altokko qofa akka taphatameen qaamni dorgomsiisu haalajiru hubachuun taphoonni xumuraa hafan haqamuusaanii beeksisuunsaa niyaadatama. Waldaan aksiyoonaa Piriimer Liigichaa murtee kanarraa ka’uun istaadiyeemonni magaalaa Bahaardaar, Adaamaa fi Hawaasaa jiran qophii tapha kanaaf qaban qorachuunsaa niyaadatama. Haala Kanaan taphoonni walqixxeessituu torbee 17ffaa amma 27ffa tartiibaan jalqaba Istaadiyeemii Yunivarsiitii Saayinsii fi Teeknooloojii Adaamaa fi Itti aansuun Istaadiyeemii Yunivarsiitii Hawaasaatti akka adeemsifaman waldaan aksiyoonaa kun murteessuunsaa nibeekama. Piriimer Liigicha Qiddus Goorgis qabxii 35niin dursaa jira. Magaalaa Bahaardaar fi Madin Itiyoophiyaa qabxii walfakkaataa 30’n gooliin walcaalanii sadarkaa 2ffaa fi 3ffaa qabataniiru. Magaalaa Arbaa Minci, Itiyoo Elektiriikii fi Lagaxaafoo Lagadaadhii sadarkaa 14 amma 16 qabatanii sadarkaa gadibu’aarra jiru.
Ijaarsi akkaadaamiin Ispoortii  dargaggootaa magaalaa Dirreedawaa fi haaromsi Istaadiyeemii Dirree dawaa birrii miiloiyoona 755 taasifamaa jiru bara kana nixumuramu
Mar 30, 2023 41
Bitootessa 21/2015 (TOI) - Ijaarsi akkaadaamiin Ispoortii dargaggootaa magaalaa Dirreedawaa fi haaromsi Istaadiyeemii Dirree dawaa birrii miiloiyoona 755 taasifamaa jiru bara kana nixumuraman ibsame. Gareen miidiyaa miidiyaalee biyya keessaarraa walitti babahan akkaadaamii ispoortii dargaggootaa magaalaa Dirreedawaatti ijaaramaa jiranii fi Istaadiyeemii Dirreedawaa daawwataniiru. Akkaadaamiin Ispoortii dargaggootaa bara 2011 ijaarsisaa abbummaa komishinii Ispoortii bulchiinsa magaalaa Dirreedawaatiin jalqabame sadarkaa dorgommiiwwan Olompiikii keessummeessuu danda’uun ijaaramaa akka jiru ibsameera. Raawwiinsaas dhibbantaa 97 irra akka qaqqabe s ibsameera. Akkaadaamiin kun atileetiksii, kubbaa baaskeetaa, bishaan daakuu dabalatee akaakuu Ispoortii addaddaa keessummeessuu kan danda’u yemmuu ta’u, jimnaaziyeemii, tiyaatira Amfii, gamoowwan tajaajila hundagaleessa kennan fi galmoota ofkeessaa qaba. Akkaadaamiin kun birrii miiliyoona 307’n hojjetamaa kan jiru yemmuu ta’u, bara kana akka xumuramuu fi bara 2016 guutummaatti tajaajila kennuu akka jalqabu eerameera. Gareen miidiyaa kun Istaadiyeemii Dirreedawaa birrii miiliyoona 448’n hojjetamaa jiru kan daawwate yemmuu ta’u, sadarkaa idil addunyaa kan eeggate akka ta’u haaromfamaa akka jiru ibsameera. Haaromsi Istaadiyeemii Dirreedawaa bara kana nixumurama jedhameera.
Sagantaan ijaarsa wiirtuuwwan taphaafi ispoortii dargaggootaa fi daa'immanii "Dhaloota Dabalataa" magaalaa Findinneetti gaggeeffamaa jira
Mar 30, 2023 47
Bitootessa 21/2015(TOI) - Sagantaan ijaarsa wiirtuuwwan taphaa fi ispoortii dargaggootaa fi daa'immanii "Dhaloota Dabalataa" galii gurgurtaa kitaaba “dhaloota ida’amuu” irraa Argamuun magaalaa Findinneetti gaggeeffamaa jira. Sagantaa Kanaan kutaa magaalaa 11 keessatti ijaarsa jiddugala kanaaf dhagaan bu’uraa kaa’ameera. Kantiibaan magaalaa Finfinnee adde Adaanechi Abeebee kutaa magaalaa Nifaas silki laaftoo aanaa tokko iddoo Qoshee jedhamutti dirree Teenisii, kutaa magaalaa Eekkaa aanaa tokko Dirree Faransaayi Iyyasuus fi kutaa magaalaa Boolee aanaa lama ijaarsa jiddugaleessa taphaa fi Ispoortiif dhagaa bu’uraa kaa’aniiru. Galiin kitaaba “Dhaloota Ida’amuu” irraa argamu dargaggootaa fi daa’immaniif bakka bashannanaa ijaaruuf akka oolu ministirri muummee Abiyyi Ahimad kennaa taasisuusaanii Kantiibaa Adaanech yaadataniiru. “Kitaabni kun kan gurguramu galii argachuuf qofa osoo hinta’iin yaada hedduu kan ofkeessaa qabu dhaloonni kan ittiin qaramudha” jedhan. Hojiileen gaarii fi hir’uu dhaloonni darbe hojjete jiru kan jedhan kantiibaa Adaanech, waan gaarii isaanirraa barachuun dhaloota biyya ijaaru uumuuf yaadaa fi bakka mijaa’aa akka barbaachisu ibsaniiru. Jiddugaleessonni taphaa fi Ispoortii dargaggootaa fi daa’immanii ijaaraman baatii sadii keessatti xumuruuf karoorfamuun ibsameera. Kantiibaa bulchiinsa magaalaa Finfinnee adde Adaanech Abeebee dabalatee hooggantoonni bulchiinsa magaalaa Finfinnee, jiraattonni akkasumas keessummoonni waamichi taasifameef argamaniiru.
Itiyoophiyaatti Ispoortiin Atileetiksii fageenya gabaabaa xiyyeeffannoo dhabuusaatiin Atileetonni gara dorgommii jiddugaleessaa fi fageenya dheeraatti galuuf dirgamaa jiru
Mar 29, 2023 61
Bitootessa 20/2015 (TOI) - Itiyoophiyaatti Ispoortiin Atileetiksii fageenya gabaabaa xiyyeeffannoo dhabuusaatiin Atileetonni gara dorgommii jiddugaleessaa fi fageenya dheeraatti galuuf dirgamaa akka jiran leenjistoonni addaddaa dubbatan. Federeeshiniin Atileetiksii Itiyoophiyaa gamasaatiin Itiyoophiyaan fageenya gabaabaan bu’aqabeessa akka taatu fuula dura cimanii hojjechuu barbaachisa jedheera. Biyyoota addunyaa Ispoortii atileetiksii dheeraatiin maqaa guddaa qaban keessaa Itiyoophiyaan dursarratti argamti. Fageenya dheeraatiin maqaa fi seenaa olaanaa qabaattus keessumaa hirmaannaa fi dorgommiin atileetiksii ispoortii fageenya gabaabaa fi dirreetiin qabdu dadhabaa ta’uusaa ogeessonni damee kanaa nidubbatu. Leenjiftoota atileetiksii TOI’n dubbise keessaa leenjisaa inispeektara olaanaa Abdulshikur Tamaam dorgommiin atileetiksii fageenya gabaabaa amma kanatti xiyyeeffannoo akka hin arganne ta’uu nidubbatu. Dorgommiiwwan hedduun kan taasifaman biyya keessatti qofa kan daangeffaman waan ta’aniif fageenya Kanaan atileetota argachuuf rakkisaadha jedhaniiru. Sababa Kanaan atileetonni hedduun fageenya gabaabaarraa gara dorgommiiwwan jiddugaleessaa fi fageenya dheeraatti galuuf dirqamuusaanii leenjisaan kun ibsaniiru. Leenjisaa Geetaachoo Mulugeetaa gamasaaniin fageenyi gabaabaa gosoota ispoortii sadarkaa idil addunyaatti dorgommii hedduu qaban keessaa tokko ta’us Itiyoophiyaatti garuu xiyyeeffannoon akka hinkennamneef ibsaniiru. Ispoortii fageenya gabaabaatiif barbaachisaa kan ta’an keessaa hanqinni tiraakii shaakallii fi meeshaalee leenjii jiraachuu eeraniiru. Akka biyyaatti fageenya dheeraaf xiyyeeffannoon waan kennamuuf fageenya gabaabaan bu’aqabeessa ta’uun akka hindanda’amne kan dubbatan ammoo leenjisaa Waxxaree Galaalchaati. Kanaaf osoo damee kanaaf xiyyeeffannoon kennameefii waltajjiiwwan Ardii fi idil addunyaatti atileetota Itiyoophiyaa bakka bu’an hedduu argachuun akka danda’amu nidubbatu. Federeeshiniin atileetiksii Itiyoophiyaa gamasaatiin , Itiyoophiyaan fageenya gabaabaan bu’a qabeessa akka taatu fuula dura hojii guddaatu eegama jedhaniiru. Federeeshinichatti daarektarri barnootaa fi leenjii Saamu’eel Birhaanuu, leenjii damee kanaaf dandeettiiwwan addaddaa teekniikawaa ta’an kan gaafatu ta’uu eeranii, filannoon atileetotaas madaallii saayinsaawaatiin deeggaramee nihojjetama jedhaniiru. Gama Kanaan federeeshinichi fageenya gabaabaa qofa osoo hinta’iin hojii dirreerraa fi fageenya dheeraa dabalatee caalaatti hojjechuuf qophaa’eera jedhan. Guddina Ispoortiif daa’imummaarraa eegalee hojjechuun waan barbaachisuuf yeroo ammaa sadarkaa yaaliitti leenjiin Ispoortii Atileetiksii daa’immanii jalqabamuusaa daarektarichi ibsaniiru.
Eegumsa naannoofi haala qilleensaa
Godina Harargee lixaatti biqiltuuwwan ganna dhufu sagantaa ashaaraa magariisaan dhaabaman miiliyoona 368 qophaa’aa jiru
Mar 17, 2023 135
Bitootessa 08/2015 (TOI) - Godina Harargee lixaatti biqiltuuwwan ganna dhufu sagantaa ashaaraa magariisaan dhaabaman miiliyoona 368 qophaa’aa akka jiran waajjirri qonnaa fi qabeenya uumamaa godinichaa beeksise. Itti aanaa ittigaafatamaa waajjirichaa obbo Aliyyi Daadhii TOI’f akka ibsanitti, qophii amma ammaatti taasifameen biqiltuuwwan miiliyoona 368 ol qopheessuudhaan karoorarraa dhibbantaa 80 milkeessuun danda’ameera. Qophiin biqiltuu kun gandoota 495 aanaalee godinichatti argaman 15 keessatti fi buufataalee biqiltuu mootummaatti hojjetamaa akka jiru dubbataniiru. Godinichatti waggoota dheeraaf biqiltuu haaraa qopheessuu mannaa kan ture qofa fayyadamuun akka mul’atu itti gaafatamaa itti aanaa kun ibsaniiru. Haala Kanaan godinicha aanaalee hedduu keessatti muka ciruu fi lafti duwwaatti hafuun mudatee akka ture yaadataniiru. Kan darberraa barachuun sagantaan ‘ashaaraa magariisaa’ erga jalqabamee asitti ummata hirmaachisuun jijjiirama fiduun danda’ameera jedha. Kaayoon olaanaa hojii misooma sululaa hirmaannaa ummataan hojjetame kun naannoo magariisa uffisuu ta’uu ibsaniiru.   Hojii misooma sululaa godinichatti hojjetameen lafa heektaara kuma 288 caalurratti hojiin misooma sululss hojjetameera jedhan. Biqiltuuwwan qophaa’aa jiran Maangoo, Avokaadoo, Giishxaa fi Temirii akkasumas mukoota misooma bosonaaf oolanii fi nyaanni loonii keessatti argamu. Biqiltuuwwan waggoota darban gaarren muka malee hafanii fi lolaan haqaman irratti dhaabaman akka gaariitti qabachuusaanii ibsanii, iddoowwan bosonni deebi’etti bineensonni bosonaa deebi’aa akka jiran dubbataniiru. Biqiltuuwwan Kanaan dura sagantaa ashaaraa magariisaatiin godinichatti dhaabaman keessaa dhibbantaan 88 qabachuusaanii mirkaneessaniiru. Namoonni miiliyoona 1 ol biqiltuu dhaabuurratti kan hirmaatan yemmuu ta’u, sagantaan biqiltuu dhaabuu kun lafa heektaara kuma 200 irratti ni adeemsifama jedhaniiru.
Qabeenya uumamaa eeguun qonna ammayyeessuuf hundi qindoominaan hojjechuu qaba- pirezidaantiinaannoo Gaambeelleeobbo Umood Ujuluu
Feb 11, 2023 245
Guraandhala 4/2015 (TOI)- Naannoo Gaambeellaatti kunuunsaa fi itti fayyadama qabeenya uumamaa egeree fooyyessuun qonna ammayyeessuuf hundi qindoominaan hojjechuu akka qabu pirezidaantiin naannichaa ob. Umood Ujuluu hubachiisan. Misoomni sululss baatiiwwan bonaa godinichaa godina Sablammii Nuweer aanaa Makkootyitti har’a ifatti jalqabameeera. Pirezidaant Umood wayita kanatti akka jedhanitti, Kunuunsaa fi itti fayyadama lafa, bishaanii fi qabeenya bosonaa naannichaa fooyyessuun wabii nyaataa mirkaneessuuf hundi qindoomee ciminaan hojjechuu qaba. Hojiiwwan kunuunsaa fi itti fayyadama qabeenya uumamaa waggoota darban hojjetamaniin rakkoo lafti qullaatti hafuu fi manca’a bosonaa gama ittisuutiin hojiileenjajjabeessoo hojjetamuu dubbataniiru. Kanaaf lafa qullaatti hafe gara duriitti deebisuun wabii nyaataa mirkaneessuuf hojiin misooma sululaa cimee akka itti fufu ibsaniiru. Milkaa’ina hojiiwwan sululaa baatii bonaa jalqabame kanaaf qaamoleen hooggansaa sadarkaa hundarra jiran kutannoon hojjechuu akka qabu hubachiisaniiru. Bulchaan godina sablammii Nuweer ob. Boot Teer gamasaaniin hojiilee misooma sululaa cimsuun hojiin wabii nyaataa mirkaneessuu hojii ijoo qaamolee qooda fudhattoota hundaa ta’uu akka qabu dubbataniiru. Hijiin misooma sululaa baranaa sadarkaa naannootti aanaa keenya aanaa Makkooyitti jalqabamuusaatiin gammachuu qaban ibsanii bu’aqabeessummaasaatiif ummata qindeessanii akka hojjetan ibsaniiru. Baatii bonaa baranaatiin sululoota 124 lafa heektaara kuma 60 olirratti hojiilee eegumsa biyyoo fi bishaaniirratti hojjechuuf karoorfamee gara boqonnaa hojiitti seenamuusaa kan ibsan ammoo itti gaafatamaa biiroo qonnaa fi qabeenya uumamaa ob. Ajaak Uchaalaa ti. Hojiileen misooma sululaa kan adeemsifaman idilee fi pirojektootaag gargaaramuun ta’uu kan ibsan itti gaafatamaan kun kanaanis ummanni kuma 120 ol akka hirmaatu nieegama jedhaniir. Sagantaan sosochii misooma sululaa guyyaa kana jalqabame baatii tokkoof akka turu Ob. Ajaak ibsaniiru. Sagantaa jalqabsiisa misooma Sululaa irratti hooggantoonni olaanoo naannoo, godinaa fi aanaa akkasumas ogeeyyonni argamaniiru.
Godina Arsii Lixaatti sagantaa ashaaraa magariisaa ganna dhufuuf biqiltuun miiliyoona 200 qophaa’aa jira
Feb 8, 2023 236
Guraandhala 01/2015 (TOI) - Godina Arsii Lixaatti sagantaa ashaaraa magariisaa ganna dhufuuf biqiltuun miiliyoona 200 qophaa’aa akka jiru waajjirri qonnaa godinichaa ibse. Waajjirichatti gaggeessaan garee qabeenya uumamaa fi eegumsa naannoo ob. Umar Ejeree TOItti akka himanitti, biqiltuun kunneen gogiinsa dandamachuu fi ciidha tursiisuun oomishtummaa kan dabalanidha. Bara kana biqiltuuwwan miiliyoona 200 ol qopheessuuf karoorfamee hojjetamaa akka jiru ibsaniiru. Godinichi bokkaa gannaa roobu kuusuuf daagaa, boollii fi hojiin eegumsa biyyoo fi bishaanii kanneen biroo hojjechaa akka jiru ibsanii, sagantaan biqiltuu dhaabuu baatii Eblaa irraa kaasee akka adeemsifamu eeraniiru. Biqiltuuwwan qophaa’an xaa’ummaa lafaa kan dabalamanii fi nyaata looniif kan oolan sanyii addaddaa yoo ta’an, kunis hojiilee gogiinsa damdamachuuf hojjetamaa jiran keessaa isa tokkodha jedhaniiru. Biqiltuuwwan kunneen qophaa’aa kan jiran buufataalee biqiltuu godinichatti argaman kuma 3 fi 225 fi qonnaan bultootaan akka ta’e ibsaniiru. Sagantaan ashaaraa magariisaa ganna dhufuuf biqiltuuwwan biyya keessaa kanneen akka Waddeessaa, gaattiraa, muka gurraachaa, birbirsaa fi kanneen biroo qophaa’aa akka jiran beeksisaniiru. Sagantaa ashaaraa magariisaan waggaa darbe biqiltuuwwan dhaabbatan miiliyoona 146 keessaa kunuunsa taasifameen dhibbantaan 85 qabachuusaa ibsaniiru. Biqiltuu dhaabuun ala tajaajilaaf amma oolanitti kunuunsi barbaachisaan akka taasifamudubbataniiru.
Baay’inaan Kan Dubbifaman
Komishiniin Naamusaa fi Farra Malaammaltummaa Federaalaa 'Appilikeeshinii' namoonni eeruu kennaniifi ragaa kennaan itti fayyadamuu danda'an ifa godhe.
Mar 3, 2023 493
Guraandhala 24/2015(TOI) - Komishiniin Naamusaa fi Farra Malaammaltummaa Federaalaa guyyaa har'aa 'Appilikeeshinii' namoonni eeruu ittiin kennaniifi ragaa ittiin eeraan fayyadamuu danda'an 'Public Feedback System' jedhamu ifa godhe. Komishinichi Bulchiinsa Nageenya Odeeffannoo waliin ta’uun Appilikeeshinii kana akka hojjete eerameera. Appichi afaanota biyya keessaa shaniin tajaajila kan kennu ta'uun himaeera. Komishinarri Komishinii Naamusaa fi Farra Malaammaltummaa Federaalaa Dooktar Saamu’eel Urqatoo akka jedhanitti, komishinichi hojiiwwan jijjiramaa hojjechaa jiru milkeesuuf teeknooloojiiwwan fayyadamaa jiraachuu ibsaniiru. Appilikeeshinichi hojii kan ariifachiisuufi haleellaa fi sodaachisaa ragaa eertootaa fi odeeffannoo kennitootarra gahu kan ittisu ta'uu himaniiru. Kana hordofuun hawaasni karaa appilikeshinii 'Public Feedback System'' yaada kennuudhaan itti gaafatamummaa biyyaalessaa isaa ba'uu qabu gaafataniiru. Daarektarri Olaanaa Bulchiinsa Nageenya Odeeffannoo Obbo Solomoon Sookaa akka jedhanitti, appilikeeshinii kana haleellaa saayibarii eegumsii cimaan kan taasifamuuf ta'uu himaniiru. Waajjira Ministira Muummeetti deetaan dhimmoota Kaabinee obbo Tasfaayee Dhaabaa akka jedhanitti, malaammaltummaa ittisuuf dhaabbanni tokko qofaan hojjetee milkaa'uu hin danda'u. Kanaaf lammileen hunduu miira itti gaafatamummaa qabuun malaan maltummaa ittisuuf hirmaachuu qabu jedhaniiru.
Tajaajilli oduu Itiyoophiyaa Marsariitii Afaan Faransaayii fi Tigreetiin odeeffannoo qaqqabaa taasisu jalqabsiise
Mar 4, 2023 438
Guraandhala 25/2015 (TOI)- Tajaajilli Oduu Itiyoophiyaa marsariitii haaraa odeeffannoowwan biyya keessaa fi idil addunyaa afaan Faransaayii fi Afaan Tigreetiin qaqqabaa taasisu jalqabsiise. Hojii raawwachiisaan olaanaa dhaabbatichaa Ob. Seeyfee Darribee fi Itti aantuu hojii raawwachiiftuuejensii nageenyaa weebii infoormeeshinii Tigisti Haamiid marsariitii haaraa kana hojii jalqabsiisaniiru. Sdministireetariin marsariitii dhaabbatichaa Heenook Abiyyi sirna jalqabsiisaa kanarratti akka jedhanitti, marsariitiin haaraan afaanota addaddaan odeeffannoowwan qulqullina walfakkaatuun qaqqabsiisuu akka danda’utti kan hojjetamedha. Marsariitiin biraandii dhaabbatichaarratti hundaa’uun qophaa’e kun gama qulqullina odeeffannoo fi nageenyummaanis amansiisaa ta’ee tajaajila akka kennu karaa ejensii nageenya weebii infoormeeshinii hojjetamuusaa ibsaniiru. Marsariitiin kun afaan Ingilizii, Arabaa, amaaraa,fi afaan Oromoo Kanaan dura ittiin hojjetamaa ture dabalatee dhiheenya akka haaraatti kan jalqaban Afaan Faransaayii fi Tigree dabaluun tajaajila akka kennu taasifamee akka hojjetame beeksisaniiru. Hojii raawwachiisaa olaanaa Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa Ob. Seeyfee Darribee akka jedhanitti, TOI;n hojiiwwan dhimmoota biyyaa Itiyoophiyaa ijaaran hawaasa addunyaaf beeksisan hojjrchaa jira. Marsariitiin haaraan amma ifoome kaayyoo kana raawwachiisuuf kan deeggarudha jedhanii, amansiisummaa fi nageenyummaansaa eegamee tajaajila ammayyaa kennuu akka dandeessisu ejensii nageenya weebii infoormeeshinii hojjetamuusaa dubbataniiru. Fuula duras TOI’n hojiiwwan ejensii nageenya weebii infoormeeshinii waliin ta’uun misooma damee kanaa n hojjetu cimsee akka itti fufu dubbataniiru. Daarektarri itti aantuu muummee ejensii nageenya weebii infoormeeshinii Tigisti Haamiid gamasaaniin dhaabbannisaanii hojiiwwan nageenya dhaabbilee sabquunnamtii eegsisuuf dandeessisan hojjechaa akka jiru ibsaniiru. TOI waliinis rakkoolee quunnamuu danda’an qolachuuf waliin hojjechuurra darbee fuula duras dhimmoota biroorratti hojiiwwan hariiroo qaban guddisan akka cimsan ibsaniiru. Itti gaafatamtoonni olaanoo fi ogeessonni dhaabbilee lamaanii sagantaa jalqabsiisaa marsariitii kanarratti argamaniiru.
Gabaasa addaa
Balaa ibiddaa Finfinneefi Buraayyuutti mudateen qabeenyaa birrii miliyoona 2.9 ta'urraa miidhaan gaheera.
Jan 24, 2023 275
Amajji, 16/2015(TOI) - Komishiniin hooggansa balaa ibiddaa fi sodaa balaa Finfinnee balaa kaleessa magaalaa Finfinneefi Buraayyuutti Balaa ibiddaa mudateen qabeenyaa birrii miliyoona 2.9 ta'urraa miidhaan gahuu beeksise. Komishinichi qabeenyaa birrii 258 baasu balaa kanarraa baraaruun akka danda'amees beeksiseera. Daarektarri hariiroo hawaasaa komishinichaa obbo Gululaat Geetaneehe akka TOItti himanitti kaleessa galgala sa’aatii 4:48 irratti Kutaama magaala Lammii Kuraatti sababa balaa Elektirikiin gamootti ibiddi qabtee qabeenya birrii miliyoona 1.6tti tilmamamuu barbadeeseera. Hojjettoonni balaa tasaa 40 poolisii magaalaa Finfinnee fi hawaasni naannoo waliin ta’uun qabeenya birrii miiliyoona 148tti tilmaamamu balaa ibiddaa kanarraa baraaru danda'uus himaniiru. Balaa kanaan hojjettoota balaa tasaa sadii fi namoota biroo 7 irraa miidhaan salphaa gahuu himaniiru. Haaluma walfakkatuun kaleessaa galgala sa'aatii 3:55 irratti Kutaama magaalaa Gullee aanaa 5 naannoo buufata Konkolaataa konkolaataa geejjiba ummataa qaxxaamura biyyaa irratti ka'een qabeenyi birrii miliyoona tokkootti tilmaamamu barbadaa'uu ibsameera. Akka daayreektarri hariiroo hawaasaa kun jedhanitti, hojjettoonni balaa tasaa sagal Poolisii Federaalaa Itoophiyaa fi hawaasni naannoo waliin ta’uun balaa ibiddaa kana dhaamsaniiru. Gama biraatiin kaleessa galgala sa'aatii 10:46tti magaalaa Buraayyuutti warshaa huccuu Chaayinaa Shufenia jedhamu keessatti balaa ibiddaa sababa elektirikiin mudateen qabeenyi Birrii kuma 300tti tilmaamamu barbadaa'uu himaniiru. Balaa ibiddaa kana dhaamsuuf carraaqqii guddaa taasifameen qabeenyi birrii miiliyoona 100tti tilmaamamu balaarra hambisuun danda'umuus himaniiru. Obbo Gululaat lammiileen fi dhaabbileen ergaa of eeggannoo komishinichi yeroo yeroon erguun balaa ibiddaa fi balaa tasaa ittisuuf sirnaan hojiirra oolchuu akka qaban dhaamaniiru. Hawaasni balaan akkasii yeroo mudatu sarara bilbilaa bilisaa 939 bilbili; Bilbila 0111555300 ykn 0111568601 bilbiluun beeksisuu akka danda'us hubachiisaniiru.
Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa
2015