Mudde 9/2018(TOI)- Itiyoophiyaa fi Jibutiin Sochii geejjibaa oomishaalee Alergii fi alaa galanii caalaatti si’achiisuu fi walitti hidhamiinsa biyyoonni lamaan qaban cimsuuf kutannoo akka qaban ibsan. Gareen jiaa olaanaa Sadarkaa itti aanaa ministira muummeetti hogganaan jiddu gala qindeessaa ijaarsa sirna demokiraasii fi itti aanaa pirezidaantii paartii badhaadhinaa Adam Faaraahin durfamu ministira dhimma alaa fi tumsa idil addunyaa Jibutii Abdulqaadir Huseen waliin mari’ateera. Marii kanaanis Itiyoophiyaa fi Jibutiin Sochii geejjibaa oomishaalee Alergii fi alaa galanii caalaatti si’achiisuu fi walitti hidhamiinsa roga hedduu cimsanii itti fufsiisuuf kutannoo akka qaban mirkaneessaniiru. Dhimmoota tumsa biyyoota lamaan jidduu jiru cimsanirrattis mari’ataniiru. Obbo Adam Faaraahiin kan durfamuu fi ministira geejjibaa fi lojistiksii Dr. Alamuu Simee fi hojii raawwachiisaa olaanaa waldaa aksiyoonaa baabura lafoo Itiyoo Jibutii Injiinar Taakkalaa Uumaa dabalatee gareen jilaa olaanaa mootummaa Jibutii daawwachaa jira.

Mudde 9/2018(TOI)-Giddugalli Horsiisaa, Raabsaa fi Qindeessa nyaataa Lukkuu Tsetsee dameelee Ogummaa adda addaan Carraan Hojii isaaniif uumuu namoonni naanawichaa dubbatan. Naannoo Benishaangul Gumuz Aanaa Uraatti kan argamu Gidduugalli horsiisaa, raabsaa fi qindeessaa nyaataa lukkuu Tsetsee Bulchaa Naannoo Benishaangul Gumuz Ashaadilii Hasan, Ministirri Jallisii fi Naannawaa Gammoojjii Doktar Abrihaahaam Balaayii fi Ministirri Qonnaa Addisuu Araggaa dabalatee Hoggantonni Olaanoon Naannoo fi Federaalaa bakka argamanitti eebbifameera. Gidduu galichi bakka horsiisaa fi guddisaa, Inkuubaatorii cuucii kuma 115 yaasuu danda’u Maashinii Cuucii yaasuu danda’u, Nyaata lukkuu killee buusisuu fi Qindeessa maashinii nyaata lukkuu sa’aatiitti kuntaala 60 qopheessuu kan danda’u of keessaa qaba. Nammooni naannichaa 34 ol ta’an gidduugalicharraa fayyadamoo carraa hojii ta’aniiru. Giddu galichatti Ogeessi nyaata beelladaa Jamaal Muhaammad Carraa hojii giddugalicharraa argateen fayyadamaa ta’uu ibsananiiru. Fuuldurattis gidduugalichi killee omishamu fi lukkuu hawaasaaf dhaqabsiisuun caalaatti fayyadamoo akka ta’an eeraniiru. Haala saayinsiisaa eeggateen nyaata lukkuu qopheessuun akkasumas lukkuuwwan kunuunsuun itti gaafatamummaasanii bahachaa jiraachuu dubbataniiru. Kan biroon gidduu galichatti kunuunsa lukkuu ta’uun carraa hojii kan argate dargaggoo Naasir Manaasii gidduu galichi nyata lukuun hojii eegalee hawaasa naannichaaf faayidaa qaba jedheera. Fuuldurattis carra hojii giddugalicharraa argatuun hojii nyaata lukkuu eegaluuf karoora qabaachuu dubbateera. Hojii Gaggeessaan Giddugala Horsiisaa, Raabsaa fi Qindeessa nyaataa Lukkuu Tsetsee Abdurahimaan Usmaan gamasaaniin, gidduugalichi Hagayyaa bara 2017 eegalee gara hojiitti galuusaa eeruun lukkuuwwan giduugalicha keessatti argaman kunuunsa barbaachisaa argachaa jiraachuu ibsaniiru. Raabsa lukkuu fi killee raawwachuuf dargaggoonni naannoosaaniitti gurmaa’uun fayyadamoo akka ta’an hubachiisaniiru. Yeroo ammaa lukkuuwwan kuma 20 ol giddugalichatti argamu.

  Mudde 9/2018(TOI)-Oopaal dabalatee oomishaalee albuudaa biroo gabaaf dhiyessuu eegaluuf qophiin xumuramuu isaa hoji-gaggeessaan Gabaa Oomishaalee Itiyoophiyaa obbo Margaa Baay’isaa ibsan. Hoji-gaggeessaan kun Tajaajila Oduu Itiyoophiyaatti akka himanitti, bittaa fi gurgurtaa meeshaalee daldalaa ammayyeessuun qajeeltoowwan iftoominaan qajeelchuun, sirna daldalaa biyyattii si’eessuu keessatti gahee adda duree bahachaa jira. Gabaan Oomishni Itiyoophiyaa gaafa eegalu, oomisha lamaan akka ture; kunis boqqolloofi qamadiin ta’uu ibsaniiru.   Adeemsa keessa hojiisaa babal’isaa kan dhufe dhaabbatichi, yeroo ammaa buna,saalixa,midhaan dheedhii,midhaan zayitaafi mi’eessituuwwan adda adaa dabalatee gosoota oomishaalee qonnaa 28n gahuu isaa himaniiru. Keessattuu jijjiiramaa booda mootummaan Gabaa Oomishaa irratti xiyyeeffachuun isaa oomishaalee haaraa 15 dabalataan gabaaf akka dhiyaatan taasiseera jechuun hoji gaggeessaan olaanaa kun hubachiisaniiru. Gabaa kana bakka daldalaa dorgomaa fi hawwataa taasisuuf hojiiwwan hedduun hojjetamaa akka turan eeruun, gabaan oomisha baranaas bu’a qabeessa ta’aa jiraachuu ibsaniiru. Labsiin Gabaa Oomisha Itiyoophiyaa erga fooyya’ee booda dhaabbatichi oomishaalee qonnaan ala ta’an, albuudotaa fi oomishaalee indaastirii walbichisiisuuf itti gaafatamummaan akka kennameef hojigaggeessaan olaanaa kun hubachiisaniiru. Kana hordofuun albuuda oopaalii gabaaf dhiyeessuuf Ministeera Albuudaa waliin hojiiwwan hedduun hojjetamaa jiraachuu ibsaniiru. Sirna daldalaa walaba ta’ee fi oopaaliin alatti albuuda biroo daldaluu dandeessisu hundeessuuf qophiin karaa Gabaa Oomishaa taasifamaa jiru xumuramuu beeksisaniiru. Dhimmoonni Ministeera Albuudaatiin xumuramuu qaban erga xumuramaniin booda adeemsi gabaa akka eegalu hoji gaggeessaan olaanaa kun ibsaniiru. Inistiitiyuutii Misooma Indaastirii Albuudaatti Daarektarri Olaanaa Giddugala Qorannoo Misooma Albuudaa Arteezinaalii fi Faayaa kan ta’an doktar Geeraa Tacaanee rakkoo gabaa damee faayaa hiikuuf akkasumas damicha ammayyeessuuf Gabaa Oomisha Itiyoophiyaa waliin qindoominaan hojjechaa akka jiran beeksisaniiru.   Kana hordofuun rakkoolee gabaa oomisha oopaalii keessatti mudatan furuuf hojiin Gabaa Oomisha Itiyoophiyaa waliin eegalame yeroo ammaa xumuramaa akka jiru beeksisaniiru. Oomishni kun yeroo dhiyootti gabaaf akka dhiyaatu akeekuun, hojiirra oolmaan sirnichaa sochii daldala seeraan alaa ittisuu fi oomishtoota caalaatti fayyadamoo taasisuuf gargaarsa guddaa akka taasisu ibsaniiru.

Mudde 8/2018(TOI)-Naannoo Oromiyaa Godina Gujiitti hoj-maata Qonnaa fooyya’aa fayyadamuun lafa misoomerraa Callaan Kuntaalli Miiliyoona 10 ol akka eegamu waajjirri Qonnaa Godinichaa ibse. Hoggantoonni Naannoo Oromiyaa,Godinaa fi Qonnaan bultoonni Moodeelaa Godichatti aanaa Anaasoraatti sagantaa muuxannoo wal- jijjiirraa fi daawwanna hojii misooma midhaanii gaggeessaniiru. Itti Gaafatamaan Waajjirichaa obbo Dastaa Gabrayas akka ibsanitti, Godinichatti Oomisha Gannaan Midhaan oomishamerraa callaan kuntaalli miiliyoona 10 ol ni eegama. Qonna Gannaan kilaasteraa fi Sararaan Qotuu dabalatee paakeejiiwwan qonnaa hunda fayyadamuun hojjetamuu ibsaniiru. Kanarra darbee itti fayyadama sanyii fooyya’aa fi Xaa’oo Qonnaan bulaa fooyya’aa dhufuusaa bara kana kan waggoota darbanirraa callaa fooyya’aan akka abdatamu dubbataniiru. Waliigala Godinichatti lafa heektaara kuma 480 ol midhaan kanneen akka Qamadii, Garbuu,Baaqelaa,Xaafii fi Boqqolloon Oomishamuu eeruun kunis sadarkaa maatiitti wabii nyaataa mirkaneessuuf deeggarsa guddaa taasisa jedhaniiru. Lafa misoome keessaa lafti hektaarri kuma 347 ol kilaasteraan kan misoome ta’uu eeruun Godinichatti aanaalee 12tti fi buufataalee misoomaa 267 ogeeyyiin buufata misoomaa qophii ooruu irraa kaasee hanga oomisha walitti qabanitti deeggarsi taasifamaa jira jedhaniiru. Sagantaa daawwannaa kanarratti kan argaman Biiroo Qonna Oromiyaatti Daarektarri Sirna Soorataa aadde Shamsiyaa Waliih, Qonna Ammayyeessuun wabii nyaataa mirkaneessuu fi badhaadhina maatii fiduuf xiyyeeffannoo mootummaa naannichaa ta’uu ibsaniiru. Hojiiwwan Misooma jallisii, sagantaa Maaddii Guutuu, eegumsa biyyee fi bishaanii,Ashaaraa Magariisaan jijiiramonnii fi milkaa’inoonni hedduun galmaa’uu beeksisaniiru. Godina Gujiitti hoj-maata Qonnaa fooyya’ee fi ammayya’een hojjetame Godinichatti muuxannoon kan irraa fudhatamu ta’uu ibsaniiru. Qonnaan Bultoota Moodeela Sagantaa daawwanichaarratti hirmaatan keessaa Dabbassoo Soraa hojii eegumsa biyyee fi bishaanii bara darbe raawwataniin callaan akka dabaluuf deeggaruusaa ibsaniiru. Dabalataanis Qonnaan bulaan Modeelaa Gadaa Dheekkamaa, mootummaan jijiiramaa Qonna ammayyeessuun Qonnaan bulaan Misooma Midhaaniirraa fayyadamoo taasisaa jiraachu ibsaniiru. Qonna Gannaaf sanyii fooyya’aa oomisha gaarii kennan Qamadii, Garbuu fi Baaqelaa Biiroo Qonnaa irraa isaaniif dhihaachuu beeksisaniiru. Godina Gujiitti Haala Qilleensaa Baddaa, Badda Daree fi Gammoojjiin kan jiru yoo ta’u Hagayyaa hanga Fulbaana walakkaatti yeroo oomishni walitti qabamudha. Sagantaa muuxannoo wal jijiirraa fi daawwannaa kanarratti qonnaan bultoonni moodeelii hedduun, ogeeyyii qonnaa fi hoggantoonni argamaniiru