ተዋጋእቲ ወገናት ሱዳን፡ ኣብ ጅዳ ብመንጐኝነትን ጸቕጥን ኣሜሪካን ስዑድ ዓረብን፡ ንሓደ ሰሙን ዝጸንሕ ስምምዕ ምቍራጽ ተዅሲ ብምንውሕ ንሓመሽተ መዓልታት ክቕጽል ከምዝተሰማምዑ ሸምገልቲ ሃገራት ኣሜሪካን ስዑድ ዓረብን ኣብ ዘውጻኦ ሓባራዊ መግለጺ ኣፍሊጠን። እተን ሃገራት ኣብ መግለጺአን፡ ክልቲኦም ተዋጋእቲ ወገናት እቲ ስምምዕ ምቍራጽ ተዅሲ ንሓደ ሰሙን ክናዋሕ ምስምማዖም ብሓጐስ ከምዝተቐበላኦ ብተወሳኺ ኣፍሊጠን። ኣሜሪካን ስዑድ ዓረብን፡ ኣብ ዝሓለፈ ሰሙን፡ እቲ ምቍራጽ ተዅሲ፡ ከምቲ ኣብ ውዕል ዝሰፈረ ከምዘይተተግበረ ብምግላጽ ብውሕዱ እቲ ስምምዕ ተዛማዲ ህድኣት ብምፍጣሩ ንክልተ ሚልዮን ሱዳናውያን ሰብኣዊ ረድኤት ንኽበጽሖም ከምዘኽኣለ ሓቢረን። ክልቲኦም እቶም ኣብ ውግእ ኣትዮም ዘለዉ ወገናት ንውዕል ጅዳ ኣብ ምጥሓስ ንሓድሕዶም'ዮም ክካሰሱ ጸኒሖም። ፕሮግራም መግቢ ዓለም ብወገኑ፡ እቲ አብ ወርሒ ሚያዝያ ዝጀመረ ውግእ ኣብ ዝሓለፈ ሰሙን ብተዛማዲ ሃዲኡ ስለዝነበረ ንነበርቲ ናይታ ማእከል ግጭት ዘላ ካርቱም፡ ውግእ ካብ ዝጅምር ንመጀመርታ ግዜ ረድኤት ከብጽሓሎም ከምዝኽኣለ ሓቢሩ። ጐረባብቲ ሃገራት፡ ሃገራት ምዕራብን ኣህጉራውን ዓለማውን ውድባት በብወገነን ንኽልቲኦም ወገናት ናብ ሰለማዊ ዘተ ንምእታዎም ብተደጋጋሚ ጻውዒት ድሕሪ ምቕራብ ብወርሒ ግንቦት ብኣሸማጋልነት ኣሜሪካን ስዑድያን ኣብ ጅዳ ንሓደ ሰሙን ዝጸንሕ ስምምዕ ምቍራጽ ተዅሲ ከም ዝተፈራረሙ ዝዝከር’ዩ። ክልቲኦም ወገናት ቅድሚ'ቲ ንሓደ ሰሙን ዝጸንሕ ስምምዕ ምቍራጽ ተዅሲ ምፍራሞም፡ ናብ ሱዳን ሰብኣዊ ረድኤታት ዝበጽሓሉ መንገዲ ከጣጥሑን ኣብ ማእከል ውግእ ዝርከቡ ሰለማውያን ሰባት ናብ ውሑስ ቦታ ንኽወጽኡ መንገዲ ክኸፍቱን ምስምማዖም ይዝከር። በቲ ዝተወልዐ ውግእ፡ ዛጊድ ብውሑዱ 863 ሰለማውያን ሰባት ከምዝተቐትሉን 3531 ከም ዝቘሰሉን ቅድሚ ሓሙሽተ መዓልታት ዝወጽአ ጸብጻብ ኣመልኪቱ ነይሩ።

አዲስአበባ /ግንቦት/17/2015/ኢዜአ/ ንይ ቀደም ውድብ ሓድነት አፍሪካ ናይ ሓዚ ሕብረት አፍሪካ መበል 60 ዓመቱ ብተፈላለዩ ምርሃ ግብርታት ይክበር አሎ ። ናይ ሎሚ 60 ዓመት ከም አቅፃፅራ አውረፓውያን ግንቦት 25 /1963 ዓ/ም ንተመስረተ ሕብረት አፍሪካ ንምጥንካር ኢትዮጵያ ብቆራፅነት ክትቅፅለሉ እያ ።

ኣዲስ ኣበባ/ግንቦት/ 17/2015 (ኢዜኣ) ኢትዮጵያ ኣብ ምስረታ ውድብ ሓድነት ኣፍሪካ ዝነበራ ታሪኻዊ ታራ ጠንካራ መሪሕነት ሒዛ ሕዚ እውን ንኣፍሪካውያን ብምትሕብባር ክተጠናኽሮ ይግባእ ክብሉ ኣምባሳደር ጥሩነህ ዜና ተዛሪቦም። ናይ ቀደም ትካል ሓድነት ኣፍሪካ ናይ ሎሚ ድማ ሕብረት ኣፍሪካ ካብ ዝምስረት ሎሚ 17 ግንቦት 60 ዓመት መሊእዎ ኣሎ። ኣመሰራርታ ናይ ቀደም ትካል ሓድነት ኣፍሪካ ናይ ሎሚ ድማ ሕብረት ኣፍሪካ፤ ሕብረት ኣፍሪካውያን ንምጥንኻር፣ሉኣላዊነትን ግዝኣታዊ ሓድነትን ሃገራት ኣፍሪካ ንምሕላው ከምኡ እውን ፀረ ባዕዳዊ መግዛእቲ ብምጉልባት ነፃነታ ዝተሓለወ ኣህጉር ንምፍጣር ዓሊሙ ከም ኣቆፃፅራ ኣውሮፓ 1963 ከምዝተመስረተ እቶም ኣምባሳደር ኣዘኻኺሮም። ትካል ሓድነት ኣፍሪካ ዝተመስረተላን መንበር ኮይና ዝተሓረየትን ኢትዮጵያ እውን ካብ ምስረታ እቲ ውድብ ክሳብ ሕዚ መተካእታ ዘይብሉ ታራ ሒዛ ትዋሳእ ኣላ ዝበሉ እቶም ኣምባሳደር፤ ሕብረት ኣፍሪካ ከም ትካል ናይ ምፍፃም ዓቕሙ እናዕበየ ምምፅኡን ኢትዮጵያ እውን ታሪኻዊ መሪሕነት ፓን ኣፍሪካኒዝም ኣጠናኺራ ክትቕፅለሉ ከምዝግባእ ኣተሓሳሲቦም። ኣፍሪካውያን ንማዕርነትን ዲሞክራስን ጠንኪሮም ክሰርሑ እውን ሕድሪ ኢሎም።

  ኣዲስ ኣበባ/ግንቦት 17/2015 (ኢዜኣ) ናይ ቀደም ውድብ ሓድነት ኣፍሪካ ናይ ሎሚ ሕብረት ኣፍሪካ ዝተመስረተሉ መበል 60 ዓመትን መዓልቲ ኣፍሪካን ሎሚ ይክበር አሎ። "መዓልቲ ኣፍሪካ"ንመሪር ቃልሲ ነፃነትን ብሩህ ተስፋን ኣፍሪካውያን ኣብ ግምት ብምእታው ዝኽበር እንትኸውን፤ ኣፍሪካውያን ባህሎም፣ትውፊታቶምን ስልጣነኦምን ንመላእ ዓለም ዘፋልጥሉ በዓል እዩ። እቲ በዓል ኣብ ኣዳራሽ ሕብረት ኣፍሪካ ብዝተፈላለዩ ምድላዋት ከምዝኽበር እቲ ሕብረት ኣብ ማሕበራዊ ምትእስሳር ገፁ ኣፍሊጡ። መዓልቲ ኣፍሪካ ንኣፍሪካውያን ፍሉይ መዓልቲ እዩ ዝበለ እቲ ሕብረት፤ ኣፍሪካውያን ኢምፔሪያሊዝም፣ባዕዳዊ መግዛእትን ኣፓርታይድን ንምዐላው ብሓባር ጠጠው ንምባል ዝወሰነሉ መዓልቲ እዩ ኢሉ። ናይ ቀደም ውድብ ሓድነት ኣፍሪካ ናይ ሎሚ ድማ ሕብረት ኣፍሪካ ካብ ዝምስረት ሎሚ 17 ግንቦት 60 ዓመት መሊእዎ። እቲ ሕብረት ከም ኣቆፃፅራ ኣውሮፓውያን 1963 ዝተመስረተ እንትኸውን፤ ምትሕብባርን ሓድነትን ኣፍሪካ ንምጥንኻር፣ሉኣላዊነትን ግዝኣታዊ ሓድነትን ሃገራት ኣፍሪካ ንምሕላው ከምኡ እውን ፀረ ባዕዳዊ መግዛእቲ ብምሕያል ነፃነታ ዝተሓለወ ኣህጉር ንምፍጣር ዝዓለመ እዩ ነይሩ። ኣብ ዝቕፅሉ 50 ዓመታት እታ ኣህጉር ብሃፍቲ ምጣነ፣ፖለቲካውን ማሕበራውን ዕቤት ኣብ ዝሓሸ ብርኪ ንክትበፅሕ ብምሕሳብ ዛዕባ 2063 ተቐሪፁ ናብ ተግባር ተኣትዩ እዩ። ውድብ ሓድነት ኣፍሪካ ዝተመስረተላን መንበር ኮይና ዝተመረፀትን ኢትዮጵያ እውን ካብ ምጅማር ምስረታ እቲ ትካል ክሳብ ክውን ምዃን ርኡይ እጃም ኣለዋ።

    ክልቲኦም እቶም ኣብ ሱዳን ኣብ ውግእ ተጸሚዶም ዘለዉ ወገናት፡ተዅሲ ከቋርጹ'ኳ እንተተሰማምዑ፡ እቲ ስምምዕ ሰዓታት ከይገበረ ደብዳብ ነፈትን ምልውዋጥ ተዅስን ክገብሩ ስለዘምሰዩ፡ ነቲ ተስፋ ተነቢርዋ ዝጸንሐ ስምምዕ ከየበርዕኖ ስግኣታት ፈጢሩ ኣሎ። ክልቲኦም እቶም ኣብ ውግእ ተጸሚዶም ዘለዉ ወገናት፡ ካብ ትማሊ ሰኑይ ምሸት ንሰዓት ዓሰርተ ርብዒ ጐደል ጀሚሮም ንሸውዓት መዓልታት ዝቕጽል ምቍራጽ ተዅሲ ክገብሩ’ዮም ተፈራሪሞም ነይሮም። እንተዀነ፡ እቲ ስምምዕ ገና ሰዓታት ከየቝጸረ ኣብ ካርቱምን ካልእ ከባቢታት እታ ሃገርን ብርቱዕ ምልውዋጥ ተዅስን ደብዳብ ነፈርትን ከምዝነበረ መሰኻኽር ዓይኒ ሓቢሮም። እቲ ውግእ፡ ንሰራዊት ሱዳን ዝመርሕ ጀነራል ዓብደልፈታሕ ኣልቡርሃንን ንሰራዊት ውሃቢ ህጹጽ ደገፍ ዝመርሕ ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎን[ሕሜቲ] ኣብ መንጐኦም መን ዓብለለ ዘንቀሎ ምስሕሓብ 15 ሚያዝያ ናብ ምሉእ ውግእ ከምዝኣተዉ ይዝከር። እቲ ኲናት ካብ ዝጅመር ብተደጋጋሚ’ኳ ምቍራጽ ተዅሲ ክገብሩ እንተተሰማምዑ፡ ኵሉ ኣብ ባይታ ተግባራዊ ክኸውን ኣይክኣለን። ክልቲኦም ወገናት ብመንጐኛነት ስዑድ ዓረብን ኣሜሪካን ኣብ ጅዳ ስዑድ ዓረብ ዝገበርዎ ስምምዕ ግን ብዙሕ ተስፋ ዝተነበሮ እዩ ነይሩ። እቲ ካብ ትማሊ ምሸት ኣትሒዙ ተግባራዊ ክኸውን’ዩ ዝተበሃለ ግዝያዊ ምቍራጽ ተዅሲ ተመሳሳሊ ዕጫ ናይቶም ቅድሚ ሕጂ ዝተበጽሑ ስምምዓት ንኸየጋጥሞ “መቈጸጸሪ ኣገባባት” ከም ዝተገበረሉ እተን ነቲ ሽምግልና ዝመርሓ ዘለዋ ኣሜሪካን ስዑድ ዓረብን ኣብ ዘውጽኣኦ ሓባራዊ መግለጺ ሓቢረን ነይረን። እንተዀነ እቲ ስምምዕ ተግባራዊ ንክኸውን ሰዓታት ምስ ተረፎ ሓላፊ ሰራዊት ወሃቢ ህጹጽ ደገፍ ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎ ብድምጺ ኣብ ዘመሓላለፎ መልእኽቲ “እዚ ዕልዋ ክሳብ ንውድኦ” ሰራዊቱ ድሕር ከምዘይብሉ ገሊጹ። መሰኻኽር ንኤኤፍፒ ኣብ ዝሃብዎ ቃል፡ ሰዓታት ምቍራጽ ተዅሲ ድሕሪ ምእካሉ ድሕሪ ደቓይቕ፡ ኣብ ሰሜን ካርቱም ብርቱዕ ምልውዋጥ ተዅሲ ክስማዕ እንከሎ ኣብ ምብራቕ እታ ከተማ ከኣ ደብዳብ ነፈርቲ ከምዝተኻደ ገሊጾም። መዳውብቲ ካርቱም ኣብ ዝዀና ከተማታት ኡምዱርማንን ባሕርን’ውን ምልውዋጥ ተዅሲ ከምዝነበረ ነበርቲ ንሮይተርስ ሓቢሮም። ክልቲም እዞም ኣብ ኲናት ተጸሚዶም ዘለዉ ጀነራላት፡ ኣብ እዋን መሪሕነት ፕረዚደንት ሱዳን ነበር ዑመር ኣልበሽር ነናቶም ሰራዊት ሒዞም ብሓደ ዝሰርሑ ዝነበሩ ኰይኖም፡ ዑመር ኣልበሽር ኣብ 2019 ካብ ስልጣን ንምእላይ ዓቢይ ተራ’ዩ ነይርዎም። ንቐዳማይ ሚኒስተር ሱዳን ነበር ዓብደላ ሓምዶክ ካብ ስልጣን ምስ ኣለይዎ ከኣ፡ ጀነራል ዓብደልፈታሕ ኣልቡርሃን ኣቦ ወንበር ልኡላዊ ቤት ምኽሪ ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎ ከኣ ምክትሉ ብምዃን’ዮም ክሰርሑ ጸኒሖም። ኣብ መንጎ በዞም ክልተ ጀነራላት ዝመርሑ ሰራዊት ውግእ ካብ ዝውላዕ፡ ኣማኢት ከምዝሞቱን ልዕሊ ሓደ ሚልዮን ሰባት ካብ ቤት ንብረቶም ከም ዝተፈናቐሉን’ዩ ዝግለጽ ዘሎ።

  ኣብ ሞንጎ እቶም ኣብ ኵናት ተጸሚዶም ዘለዉ ሱዳናውያን መራሕቲ ካብ ጽባሕ ጀሚሩ ተግባራዊ ዝኸውን ንሸውዓተ መዓልታት ዝጸንሕ ግዝያዊ ምቁራጽ ቶኲሲ ክገብሩ ከም ዝተሰማምዑ ኣሜሪካ ኣፍሊጣ። ቅድሚ ሕዚ ኣብ ሞንጎ ንሰራዊት ሱዳን ዝመርሕ ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃንን ንሰራዊት ውሃቢ ህጹጽ ደገፍ ዝመርሕ ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎን ዝተበጽሕ ስምምዕ ምቁራጽ ቶኵሲ ሰዓታት ከይኣቁጸረ ክፈርስ ጸኒሑ’ዩ። እንተዀነ እዚ ሕዚ ዝተበጽሐ ግዝያዊ ምቁራጽ ቶኵሲ ተመሳሳሊ ዕጫ ንከየጋጥሞ “ነቲ ምቁራጽ ቶኵሲ መቆጸጸሪ ኣገባባት” ከም ዝተገበረሉ እተን ነቲ ሽምግልና ዝመርሓ ኣሜሪካን ስዑድ ዓረብን ኣብ ዘውጽእኦ ሓባራዊ መግለጺ ሓቢረን። እቶም ተጻባእቲ ወገናት፡ ብዘይካ እቲ ምቁራጽ ቶኵሲ፡ መሰረታዊ ነገራት ዳግማይ ንኽጅምሩ’ውን ተሰማሚዖም ኣለዉ። ኣብ ሞንጎ በዞም ክልት ጀነራላት ዝመርሑ ሰራዊት ኵናት ካብ ዝውላዕ ልዕሊ ሓደ ሚልዮን ሰባት ካብ ቤት ንብረቶም ከም ዝተፈናቐሉ’ዩ ዝግለጽ ዘሎ። ኣብታ ሃገር መግቢ፡ ሰልድን ካልእ መሰረታውያን ነገራትን ብርኡይ ከንቆልቑል እንተሎ ብፍላይ ኣብታ ሕምብርቲ ኵናት ኰይና ዘላ ካርቱም እቲ ሕጽረት መሰረታዊ ቀረባት ናብ ዝኸፈአ ደረጃ በጺሑ ከም ዘሎ ትካላት ውሃብቲ ረድኤት ብተደጋጋሚ ክሕብራ ጸኒሐን’የን። ክልቲኦም ወገናት ሰብኣዊ ረድኤት ናብ ህዝቢ ክበጽሕ፡ መሰረታዊ ኣገልግሎታት ክጅመርን ሰራዊት ካብ ዓሪደሙሉ ዘለዉ ሆስፒታላት ከንሳሕቡን ኣብ ስምምዕ በጺሖም ኣለዉ። ኣብ ጅዳ ስዑድ ዓረብ ንኽልቲኦም ወገናት ዘሸማገላ ኣሜሪካን ስዑድ ዓረብን እቲ ስምምዕ ምቁራጽ ቶኵሲ ካብ ጸባሕ ንግሆ ንስዓት ዓሰርተ ርብዒ ጎደል ጀሚሩ ተግባራዊ ከም ዝኸውን ገሊጸን ኣለዋ። ክልቲአን ኣሸማገልቲ ሃገራት ነቲ ቅድሚ ሕጂ ተግባራዊ ክኸውን ዘይክኣለ ስምምዕ ምቁራጽ ቶኵሲ እዞም ክልተ ወገናት ከም ኣብነት ብምውሳድ እዚ ናይ ሕዚ ስምምዕ ካብኡ ዝተፈለየ ከም ዝዀነ ኣብቲ ብሓባር ዘውጽአኦ መግለጺ ሓቢረን ኣለዋ። ኣብቲ መግልጺ “ዘይከም እቲ ቅድሚ ሕዚ ዝተበጽሐ ስምምዓት ምቁራጽ ቶኵሲ፡ እዚ ኣብ ጅዳ ዝተበጽሐ ስምምዕ ብኣሜሪካ፡ ስዑድያን ካልኢት ዓለምለኻውያን ትካላትን ዝድገፍ መቆጻጸሪ ኣገባባት ክህልዎ’ዩ” ዝብል ሰፊሩ ኣሎ። ጸሓፊ ጉዳያት ኣሜሪካ ኣንቶኒ ብሊንከን ድሕሪ እቲ ስምምዕ ምቁራጽ ቶኵሲ ብትዊተር ኣብ ዝመሓላለፎ መልእኽቲ “ሕዚ ድምጺ ብረት ጠጠው ኢሉ ሰብኣዊ ረድኤት ብዘይገደብ ዝኣትወሉ ግዜ’ዩ” ኢሉ። እቲ ሓላፊ ብምስዓብ “ክልቲኦም ወገናት በዚ ስምምዕ ክግዝኡ ክምሕጸን ይፈቱ፡ ምሉእ ዓለም’ዩ ኣዒንቱ ናብኡ ” ኢሉ። ጀነራል ዓበደል ፈታሕ ኣልቡርሃንን ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎን ክልቲኦም ኣቦ ወንበርን ምክትልን ናይቲ ንሱዳን ክመርሕ ዝጸንሓ ልኡላዊ መንግስቲ ኰይኖም ተመጣጣኒ ዝዀነ ሓይሊ ሰራዊት ዝጸንሖም ጀነራላት’ዮም። ብሰንኪ ኣብ ሞንጎ’ዞም ክልተ ጀነራላት 15 ሚያዝያ ዝጀመረ ኵናት ኣማኢት ሰባት ከም ዝተቐተሉ ሕበራት ሃገራት ክገልጽ እንተሎ፡ እቲ ኩነታት ካብዚ እናብኣሰ ከይከይድ ዘለዎ ስክፍታ ክገልጽ ጸኒሑ’ዩ። እዞም ክሸማገሉ ናብ ስዑድ ዓረብ ዘምርሑ ክልተ ወገናት ንክልተ ሰሙን ኣብ ርሱን ክትዕ’ዮም ቀንዮም።

  ፕረዚደንት ኬንያ ዊልያም ሩቶ ተራጸምቲ ጀነራላት ሱዳን እቲ ካልኣይ ወርሑ ሒዙ ዘሎ ውግእ ደው ንኸብሉ ንኻልኣይ ግዜ ጸዊዑ። ኣብ ርእሰ ከተማ ካርቱምን ካልኦት ከተማታት ባሕርን ኦምዱርማንን ጽዑቕ ውግኣት ዋላ’ኳ ይቕጽል እንተሎ፡ ብመንጐኝነት ስዑዲ ዓረብን ኣሜሪካን ኣብ ጅዳ ኣብ መንጐ ሰራዊትን ወተሃደራዊ ሓይልታት ህጹጽ ደገፍን (RSF) ዝርርብ ክካየድ ቀንዩ እዩ። እዚ ውሕስነት ሰብኣዊ ተበጻሕነትን ተዅሲ ደው ንምባልን ዝዓለመ እዩ። “እዞም ጀነራላት ብገንዘብ ኣፍሪቃ ዝተዓደገ ወተሃደራዊ መሳርሒ ተጠቒሞም ንዅሉ ነገር፡ ጽርግያታት፡ ሆስፒታላት፡ ድልድላት ብቦምባታት የዕንዮምዎ ኣለው። ኵላትና እቶም ጀነራላት ነቲ ዕሽነት ደው ከብሉ ክንነግሮም ኣለና” ክብል ፕረዚደንት ሩቶ ትማሊ ረቡዕ ኣብ ደቡብ ኣፍሪቃ ኣብ ዝተኻየደ ዋዕላ ባይቶ ፓን ኣፍሪቃ ገሊጹ። እቲ ምስ ንተነሓናሕቲ ወገናት ሱዳን ኣብ ምትዕራቕ ክሕግዝ ዕማም ዝተዋህቦም ካልኦት ክልተ መራሕቲ ሃገራት ኣፍሪቃ ብምዃን ብዞባዊ ውድብ ኢጋድ ተወኪሉ ዝኸደ መራሒ ኬንያ፡ ወተሃደራዊ ዓቕሚ ንገበነኛታትን ግብረሽበራውያንን ንምምካት እምበር ንህጻናትን ደቂ ኣንስትዮን ክውዕል ከምዘይግባእ ገሊጹ። ይዅን’ምበር፡ "ናይ ገዛእ ርእስና ሰላምን ጸጥታን ብኻልኦት ስለ ዝምወል"፡ ሃገራት ኣፍሪቃ ነቲ ኣብ ሱዳን ዝካየድ ዘሎ ኲናት ደው ናይ ምባል ዓቕሚ የብለንን ክብል ነቒፉ። ኣብ ሱዳን ኣብ ሚያዝያ ኣብ መንጐ ኣዛዚ ሰራዊት ዓብደልፈታሕ ኣልቡርሃንን ንኡስ ወተሃደራዊ ሓይሊ ዝመርሕ ምክትሉ ነበር መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎን ውግእ ካብ ዝጅምር ንደሓር ኣስታት 1000 ሰባት ክሞቱ እንከለዉ ልዕሊ ሓደ ሚልዮን ድማ ተመዛቢሎም። እቲ ናዕቢ ኣስታት 200 ሽሕ ሰባት ናብ ጐረባብቲ ሃገራት ክሃድሙ ገይሩ፤ ክሳብ ሕጂ ኣብ ካርቱም ዘለዉ ድማ ብህይወት ንምጽናሕ ይቃለሱ ከም ዘለዉን ይፍለጥ። ኣብዚ እዋን፡ ሰራዊት ሱዳንን ሓይልታት ህጹጽ ደገፍን ብዓብላሊ መልክዑ፡ ብመገዲ ማሕበራዊ መራኸቢታት ዓወት ከምዘመዝገቡ ንምግላጽ፡ ንሓድሕዶም ንምጽላምን ደገፍ ህዝቢ ንምርካብን ይጽዕሩ። ጀነራል ሕሜቲ ኣብ ፖለቲካውን ዲፕሎማስያውን ግንባር ምርኡይነቱ እናዓበየ ምስ ከደ፡ ሓይልታት ህጹጽ ደገፍ ኣብ ጐድኒ ገስገስቲ ሓይልታት ክስለፍ ፈቲኑ ኣሎ። ይዅን እምበር፡ ኣብ ኲናት ዳርፉር ብዝተፈጸመ ግፍዒ፡ ከምኡ’ውን ድሕሪ ምእላይ ኣልበሽርን ኣብ ጥቅምቲ 2021 ብጀነራል ቡርሃንን ጀነራል ሕሜቲን ዝተመርሐ ዕልዋ መንግስቲን ስዒቡ ኣብ ዝነበረ ተቓውሞታት፡ ኣብ ልዕሊ ደለይቲ ፍትሒ ደሞክራሲ ብዝተፈጸመ ቀታሊ ጨፍጫፍ፡ ኣብ ታሪኽ ምግሃስ ሰብኣዊ መሰላት ሰፊሩ እዩ። ሰራዊት ሱዳን ዓብላልነቱ እንተቐጺሉ፡ ሓይልታት ህጹጽ ደገፍ ናብ ዳርፉር ተመሊሶም ክድፍኡ ይኽእሉ፤ እዚ ድማ ንግርጭታት ቀቢላታት ከጋድድ ዝኽእል ናዕቢ ከቀላጥፍ እዩ። ኣብ ጐረቤት ሃገር ቻድ ጃምላዊ ምዝንባል ሲቪላውያንን ዕጡቓት ተዋጋእትን ከምዝተራእየን እዚ ድማ ንሓደጋ ዞባዊ ግጭት ከምዘዕብዮን ተገሊጹ’ዩ። ዘይውሕስነትን ፖለቲካዊ ዘይምርግጋእን ንጎረባብቲ ሃገራት ኢትዮጵያ፡ ደቡብ ሱዳንን ሪፓብሊክ ማእኸላይ ኣፍሪካን እውን ይሃስየን ኣሎ። ስዑዳውያንን ኣሜሪካውያንን፡ ኣብ ልዕሊ እቶም ዝዋግኡ ጀነራላት ገለ ደረጃ ምትእስሳር'ኳ እንተሃለዎም፡ ንውሽጣውን ከባቢያውን ዳይናሚክስ ክጸልዉ ኣይክእሉን። ቡርሃንን ሕሜቲን ካብ ሕብረት ኣፍሪቃን ኢጋድን ዝመጸ ተበግሶታት ሽምግልና እውን ነጺጐሞ ኣለዉ። ምፍራም ስምምዕ ጅዳ ንባዕሉ ዓወት'ኳ እንተነበረ፡ ንዝደቐቐ ዝርዝር ኣገባባት ኣተገባብራ ዘጠቓልል ኵለመዳያዊ ፖለቲካዊ መስርሕ ግን ዝያዳ ዘተ ዘድልዮ እዩ። እቲ ዝበለጸ ግን፡ ንሱዳን ናብ ሲቪላዊ መሰጋገሪ መንግስትን ኣብ መወዳእታ ድማ ደሞክራስያዊ ምሕደራ ናብ መስመር ዝመልስ ስምምዕ እዩ።

  80 ሚኢታዊት ቆልዑ ደቡብ ኣፍሪቃ ደቂ ዓሰርተ ዓመት ክዀኑ እንተለው ምንባብ ከም ዝጽገሙ ሓደ ዓለምለኻዊ መጽናዕቲ ኣመልኪቱ። ብ2021 ክእለት ምንባብ 400 ሽሕ ተመሃሮ ዓለም ኣብ ዝዳህሰሰ መጽናዕቲ፡ ደቡብ ኣፍሪቃ ብዓለምለኻዊ መጽናዕቲ ምምሕያሽ ክእለት ንባብ ካብ ሞንጐ ዝተጸንዓ 57 ሃገራት ኣብ መወዳእታ ተሰሪዓ። ብ2016 ዓ.ም (ኣቆጻጽራ ኤውሮጳ) ኣብ ሞንጐ ደቡብ ኣፍሪቃውያን ቈልዑ ዘሎ መሃይምነት ካብ 78 ሚአታዊት ናብ 81 ሚኢታዊት ዓብዩ እዩ። ሚኒስትሪ ትምህርቲ እታ ሃገር፡ ነዚ ኣብ እዋን ኮሮናቫይረስ ንዝነበረ ምዕጻው ኣብያተ ትምህርቲ ነቒፉ። እዚ “ኣዝዩ ዘሕርቕ ትሑት” ውጽኢት እዩ ዝበለት ሚኒስተር ትምህርቲ እታ ሃገር ኣንጊ ሞትሼጋ ስርዓት ትምህርቲ እታ ሃገር ድኽነት፣ ዘይምዓርነትን ሕጽረት ዘይተማልአ ትሕተ ቅርጽን ሓዊሱ ኣገደስቲ ታሪካዊ ጸገማት ነይሮምዎ እዮም ትብል። ኣብ ብዙሓት መባእታ ኣብያተ ትምህርቲ “መምሃሪ ንባብ መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ ኣፋዊ ኣፈጻጽማ ጥራይ ዘተዀረ ኰይኑ፡ ንባብ ንምርዳእ ሸለል ብምባል ንጽሑፋዊ ቃላት ትርጉም” ኣብ ምሃብ ዘተኰረ ምዃኑ ገሊጻ። እቲ መጽናዕቲ ከም ዘመልክቶ፡ 81 ሚኢታዊት ህጻናት ደቡብ ኣፍሪቃ፡ ካብቶም 11 ወግዓዊ ቋንቋታት እታ ሃገር ብዝዀነ ይኹን ንምርዳእ ከንብቡ ኣይክእሉን። ካብ ሃገራት ኣፍሪቃ፡ ደቡብ ኣፍሪቃ ሓዊሱ ሞሮኮን ግብጽን ጥራሕ እየን ክእለት ንባብ ቈልዑ ትሸዓተን ዓሰርተን ዓመትን ንምፍላጥ ኣብቲ መጽናዕቲ ተሳቲፈን። እዚ ኣብ ምዝዛም ዓመተ ትምህርቲ ኣብ ሓሙሽተ ዓመት ሓደ ግዜ ዝካየድ መጽናዕቲ፡ ኣብዚ ሓድሽ ሰደቓ ዓለማዊ ሊግ ትምህርቲ ሲንጋፑር 587 ነጥቢ ብምምጻእ ኣብ ቅድሚት ክትስራዕ እንከላ ደቡብ ኣፍሪቃ 378 ነጥቢ ንዘምጽአት ግብጺ ስዒባ ብ288 ነጥቢ ኣብ መወዳእታ ተሰሪዓ ኣላ። ብደረጃ ዓለም ዘሎ ማእኸላይ ነጥቢ 500 እዩ። ዳርጋ ኣብ ኩለን እዚ መጽናዕቲ ዝተኻየደለን ሃገራት ብምንባብ ደቂ ኣንስትዮ ካብ ደቂ ተባዕትዮ ከም ዝነፍዓ የርኢ። ስርዓተ ትምህርቲ ደቡብ ኣፍሪቃ ብሰንኪ ኣብታ ሃገር ዝነበረ ስርዓት ኣፓርታይድ ኣብ ሞንጐ ጸዓዱን ጸለምትን ተመሃሮ እታ ሃገር ብዝጸንሐ ዘይምዕሩይነት ተሃስዩ እዩ። ትምህርቲ፡ መንግስቲ እቲ ብሕታዊ ልዑል ባጀት ዘውጽኣሉ ጽላት እኳ እንተዀነ ትሑት ውጽኢት ትምህርቲ ምምጽኡ ኣዝዩ ኣቘጢዑዎ እዩ። ኣብተን ኣብያተ ትምህርቲ ዘለው ሕጽረት ንንባብ ዝሕግዙ ናውትን ትሕተ ቕርጽን ነዚ ቅልውላው ኣበርክቶ ገይሮም’ዮም።

  80 ሚኢታዊት ቆልዑ ደቡብ ኣፍሪቃ ደቂ ዓሰርተ ዓመት ክዀኑ እንተለው ምንባብ ከም ዝጽገሙ ሓደ ዓለምለኻዊ መጽናዕቲ ኣመልኪቱ። ብ2021 ክእለት ምንባብ 400 ሽሕ ተመሃሮ ዓለም ኣብ ዝዳህሰሰ መጽናዕቲ፡ ደቡብ ኣፍሪቃ ብዓለምለኻዊ መጽናዕቲ ምምሕያሽ ክእለት ንባብ ካብ ሞንጐ ዝተጸንዓ 57 ሃገራት ኣብ መወዳእታ ተሰሪዓ። ብ2016 ዓ.ም (ኣቆጻጽራ ኤውሮጳ) ኣብ ሞንጐ ደቡብ ኣፍሪቃውያን ቈልዑ ዘሎ መሃይምነት ካብ 78 ሚአታዊት ናብ 81 ሚኢታዊት ዓብዩ እዩ። ሚኒስትሪ ትምህርቲ እታ ሃገር፡ ነዚ ኣብ እዋን ኮሮናቫይረስ ንዝነበረ ምዕጻው ኣብያተ ትምህርቲ ነቒፉ። እዚ “ኣዝዩ ዘሕርቕ ትሑት” ውጽኢት እዩ ዝበለት ሚኒስተር ትምህርቲ እታ ሃገር ኣንጊ ሞትሼጋ ስርዓት ትምህርቲ እታ ሃገር ድኽነት፣ ዘይምዓርነትን ሕጽረት ዘይተማልአ ትሕተ ቅርጽን ሓዊሱ ኣገደስቲ ታሪካዊ ጸገማት ነይሮምዎ እዮም ትብል። ኣብ ብዙሓት መባእታ ኣብያተ ትምህርቲ “መምሃሪ ንባብ መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ ኣፋዊ ኣፈጻጽማ ጥራይ ዘተዀረ ኰይኑ፡ ንባብ ንምርዳእ ሸለል ብምባል ንጽሑፋዊ ቃላት ትርጉም” ኣብ ምሃብ ዘተኰረ ምዃኑ ገሊጻ። እቲ መጽናዕቲ ከም ዘመልክቶ፡ 81 ሚኢታዊት ህጻናት ደቡብ ኣፍሪቃ፡ ካብቶም 11 ወግዓዊ ቋንቋታት እታ ሃገር ብዝዀነ ይኹን ንምርዳእ ከንብቡ ኣይክእሉን። ካብ ሃገራት ኣፍሪቃ፡ ደቡብ ኣፍሪቃ ሓዊሱ ሞሮኮን ግብጽን ጥራሕ እየን ክእለት ንባብ ቈልዑ ትሸዓተን ዓሰርተን ዓመትን ንምፍላጥ ኣብቲ መጽናዕቲ ተሳቲፈን። እዚ ኣብ ምዝዛም ዓመተ ትምህርቲ ኣብ ሓሙሽተ ዓመት ሓደ ግዜ ዝካየድ መጽናዕቲ፡ ኣብዚ ሓድሽ ሰደቓ ዓለማዊ ሊግ ትምህርቲ ሲንጋፑር 587 ነጥቢ ብምምጻእ ኣብ ቅድሚት ክትስራዕ እንከላ ደቡብ ኣፍሪቃ 378 ነጥቢ ንዘምጽአት ግብጺ ስዒባ ብ288 ነጥቢ ኣብ መወዳእታ ተሰሪዓ ኣላ። ብደረጃ ዓለም ዘሎ ማእኸላይ ነጥቢ 500 እዩ። ዳርጋ ኣብ ኩለን እዚ መጽናዕቲ ዝተኻየደለን ሃገራት ብምንባብ ደቂ ኣንስትዮ ካብ ደቂ ተባዕትዮ ከም ዝነፍዓ የርኢ። ስርዓተ ትምህርቲ ደቡብ ኣፍሪቃ ብሰንኪ ኣብታ ሃገር ዝነበረ ስርዓት ኣፓርታይድ ኣብ ሞንጐ ጸዓዱን ጸለምትን ተመሃሮ እታ ሃገር ብዝጸንሐ ዘይምዕሩይነት ተሃስዩ እዩ። ትምህርቲ፡ መንግስቲ እቲ ብሕታዊ ልዑል ባጀት ዘውጽኣሉ ጽላት እኳ እንተዀነ ትሑት ውጽኢት ትምህርቲ ምምጽኡ ኣዝዩ ኣቘጢዑዎ እዩ። ኣብተን ኣብያተ ትምህርቲ ዘለው ሕጽረት ንንባብ ዝሕግዙ ናውትን ትሕተ ቕርጽን ነዚ ቅልውላው ኣበርክቶ ገይሮም’ዮም።

እቲ ሕዚ ተቢጺሑ ዘሎ ስምምዕ ሰብኣዊ ረደኤት ክኣቱን ሰላማውያን ሰባት ካብ ዞባ ውግእ ክሃድሙን ዘፍቅድ'ዩ እቶም ካብ 15 ሚያዝያ ጀሚሮም ኣብ ሓያል ውግእ ተጸሚዶም ዘለዉ ብጀነራል ዓብደልፈታሕ ኣልቡርሃንን ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎን [ሕሜቲ] ዝመርሑ ሓይልታት ሱዳን፡ ሰብኣዊ ረድኤት ንኽኣቱን ንድሕነት ሰለማውያን ሰባትን ከምዝሰርሑ’ኳ እንተተሰማምዑ፡ ስምምዕ ምቍራጽ ተዅሲ ንምግባር ግን ክሰማምዑ ከምዘይክኣሉ ተገሊጹ። ክልቲኦም ወገናት ብመንጐኝነት ስዑድ ዓረብን ኣሜሪካን ኣብ ጅዳ ክገብርዎ ዝጸንሑ ዘተ፡ ኣሜሪካ ኣብ መንጐኦም ዘሎ ፍልልይ ኣዝዩ ገፊሕ ከምዝዀነ ብምሕባር እቲ ዘተ ‘ከቢድ’ ከምዝነበረ ገሊጻ። ብጀነራል ዓብደልፈታሕ ኣልቡርሃን ዝምርሑ ሰራዊት ሱዳንን፡ ብጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎ ዝምርሑ ሰራዊት ወሃቢ ህጹጽ ደገፍን በብወገኖም ኣብ ዘውጽእዎ መግለጺ፡ ሰብኣዊ ረድኤት ናብቶም ሓገዝ ዘድልዮም ወገናት ንኽበጽሕን ሰባት ካብቲ ውግእ ዝካየደሉ ዘሎ ቦታታት ንኽእለዩ ከምዘፍቅዱ ሓቢሮም። እቲ ዘተ ካብ ዝጅመር ዓሰርተ መዓልታት’ዩ ኣቝጺሩ ዘሎ፡ ገና’ውን እቲ ስምምዕ ተበጺሑሉ ዘሎ ስምምዓት ብኸመይ ይተግበር ኣብ ዝብል ቴክኒካዊ ነጥብታትን እቲ ክሳብ ሕዚክሰማምዕሉ ዘይክኣሉ ምቍራጽ ተዅሲ ኣብ ዝምልከት ብመንጐኝነት ስዑድ ዓረብን ኣሜሪካን ዘተ ይቕጽሉ ከምዘለዉ ተሓቢሩ ኣሎ። ትማሊ ሓሙስ ካርቱም ብኸቢድ ኲናት ተናዊጻ’ኳ እንተወዓለት፡ ብተዛማዲ ክርአ እንከሎ እቲ ኵነታት ካብ መዓልቲ ናብ መዓልቲ እናሃደአ ይኸይድ ከምዘሎ’ዩ ዝግለጽ። እቲ ኲናት፡ ብመሰረት ሲቪላዊ መሰገጋሪ መንግስቲ ንምትካል ዝነበረ ውዕል፡ ብጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎ ዝምርሑ ሰራዊት ወሃቢ ህጹጽ ደገፍ ናብ ስሩዕ ሰራዊት ክጽንበሩ ንዝቐረበሎም ሕቶ ስለዝነጸግዎ’ዩ ኣብ መፋርቕ ሚያዝያ ጀሚሩ። ብሰንኪ እቲ ኲናት ልዕሊ 700 ሽሕ ሰብ ክመዛበል እንተሎ፡ ቍጽሪ ናይቶም ካብ ሱዳን ናብ ጐረባብቲ ሃገራት ዝሃድሙ ዘለዉ ሱዳናውያን ናብ 800 ሽሕ ክዓርግ ከምዝኽእል ሕቡራት ሃገራት ኣብ ዝሓለፈ ሰሙን ምግላጹ ዝዝከር’ዩ። ከም ኣሜሪካን ስዑድ ዓረብን ዝኣመሰላ ንጉዳይ ሱዳን ዝሽምግላ ዘለዋ ሃገራት፡ እቲ ነዞም ተዋጋእቲ ወገናት ናብ ሓደ ስምምዕ ንምብጻሕ ዘቕርባኦ መሰማምዒ ሓሳባት ሱዳን ናበይ ገጻ ከተምርሕ ትኽእል ወሳኒ ስለዝዀነ ኣብ መዋጥር’የን ቀንየን። ነዚ መረጋገጺ ዝኸውን ከኣ፡ ኣሜሪካ እቲ ኣብ መንጐኦም ዘሎ ፍልልይ ኣዝዩ ገፍሕ ከምዝዀነ ብምሕባር እቲ ዘተ ‘ከቢድ’ ከምዝነበረ ምግላጻ’ዩ። ኣብ ሱዳን ኲናት ደው ክብል እንተዀይኑ፡ ኣሜሪካን ስዑድያን ኣብቶም ብክልቲኦም ጀነራላት ተላኢኾም ኣብ ጅዳ ዝርከቡ ሰሰለስተ ተዛተይቲ’የን ክምርኮሳ። ሱዳን ብዑመር ኣልበሽር ንልዕሊ ሰላሳ ዓመታት ምስ ተመርሐት፡ ቅድሚ ኣርባዕተ ዓመታት ብህዝቢ ዝተወደበ ሰለማዊ ሰልፊ ምስ ተጀመረ፡ ወተሃደራዊ ሓይሊ ተሓዊስዎ’ዩ እቲ ስርዓት ተኣልዩ። እዞም ሕዚ ኣብ ውግእ ተጸሚዶም ዘለዉ ክልተ ጀነራላት፡ ኣብዚ እዋን ናብ ምሉእ ስምምዕ ምቍራጽ ተዅሲ ክበጽሑ ዘሎ ተኽእሎ ኣዝዩ ጸቢብ ምዃኑ ግምታት ክውሃብ ጸኒሑ’ዩ። ኣዛዚ ሰራዊት ሱዳን ጀነራል ዓብደልፈታሕ ኣልቡርሃን፡ ንሱ ነቲ ሕጋዊ መንግስቲ ዝውክል ሕጋዊ ፕረዚደንት ልኡላዊ ቤት ምኽሪ ሱዳንን ላዕለዋይ ሓላፊ ሰራዊት ሱዳን ከምዝዀነን ነቲ ብሕሜቲ ዝፍለጥ ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎ ከም ተቓዋሚ ገይሩ እዩ ዝሓስቦ። እንተዀነ ክሳብ'ዚ ኲናት ዝውላዕ ሕሜቲ’ውን ምክትል ኣዛዚ ሰራዊት ሱዳንን ምክትል ፕረዚደንት ልኡላዊ ቤት ምኽሪ ሱዳንን ስለዝነበረ፡ ንነብሱ ከም ተቓዋማይ ኣይሓስባን’ዩ። ሓያል ሓይልታት ሰራዊት ዝመርሑ ዘለው፡ ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎ ጀነራል ዓብደልፋታሕ ኣልቡርሃን ነታ ቀንዲ ማእከል ኲናት ኰይና ዘላ ካርቱም፡ ዝበዝሐ ክፋላ ኣብ ትሕቲ ሕሜቲ’ያ ዘላ። ልኡኻት ጀነራል ዓብደልፈታሕ ኣልቡርሃን ናብ ስምምዕ ክበጽሑ እንተዀይኖም፡ ሰራዊት ሕሜቲ ካብ ካርቱም ይውጻእ ዝብል ነጥቢ ከም ቅድመ ኵነት ክመጽእ ከም ዝኽእል ክግመት ምጽንሑ ዝፍለጥ ኰይኑ፡ እዚ ነቲ ዘተ ከቢድ ካብ ዝገበሮ ነጥብታት ምዃኑ ይግመት። ቀንዲ ኣብቲ ነቶም ኣሸማገልቲ ንምፍትሑ ግድል ክዀኖም ዝኽእል ነጥቢ’ውን እዚ ከምዝዀነ፡ ፈጻሚ ዳይረከተር ‘ዎርልድ ፒስ ፋውንደሽን’ ኣብ ፖለቲካ ሱዳን ዓሚቝ ኣፍልጦ ዘለዎ መምህር ሕጊን ዲፕሎማስን ኣብ ዩኒቨርስቲ ቱፍትስ ኣሌክስ ደዋል ቅድሚ ኣርኣባዕተ መዓልታት ገሊጹ ነይሩ። ክልቲኦም ተዛተይቲ ሕዚ ኣብ ስዑድያ ዝበጽሕዎ ስምምዕ፡ ሓይሊ ሚዛን ናበይ ገጹ ከምርሕ ይኽእል ቅርጺ ዝህብ ስለዝዀነ ብጥንቓቐ’ዮም ከካይድዎ ግድን እዩ፤ ኣብዚ ዘተ’ዚ ዝተዓበለለ ኣብ ፖለቲካዊ ምዕብላሉ ስለዘይተርፎ። እዞም ክልተ ጀነራላት ካብ 2019 ጀሚሮም፡ ስልጣን ናብ ሲቪላዊ ምምሕዳር ምስግጋር ሓንጊዶም ንሱዳን ክመርሕዋ ጸኒሖም’ዮም፡ እዚኣ ክልተኦም ጀነራላት ዲሞክራስያዊ መንግስቲ ከምዘይደልዩ እተርኢ ነጥቢ’ያ። እቲ ካልእ ክልተኦም ክሰማምዕሉ ዝኽእሉ ነጥቢ ኣብ ኲናት ገበን ንዝገበሩ ምሕረት ምግባር ዝብል ክኸውን ይኽእል’ዩ። ኣብ ታሪኽ ምልስ ኢልና እንተ ተወኪስና፡ ብጀነራላት ዝግበር ዘተ፡ መብዛሕትኡ ግዜ ብስምምዕ ምቍራጽ ተዅሲ’ዩ ዝዛዘም። እንተዀነ ድሕሪ እቲ ስምምዕ ውግእ ደው ክብል እንተዘይክኢሉ ሱዳን ናብ ዝኸፍአ ዓዘቕቲ’ያ ክትሽመም። ቀዳማይ ሚኒስተር ሱዳን ዝነበረን ኣብ 2021 ካብ ስልጣን ዝተኣለየን ዓብደላ ሓምዶክ፡ እቲ ኣብ ሱዳን ዘሎ ኲናት መዕለቢ እንተዝተገይርሉ፡ ካብቲ ኣብ የመንን ሶርያን ዝካየድ ዘሎ ኲናት ክብእስ ከምዝኽእል ስክፍታኡ ገለጹ ነይሩ።

ሓባራዊ መስራቲ ኣፕል ስቲቭ ዎዝኒያክ፡ ሰብሰርሖ ብልሒ ወይ ኣርቲፊሻል ኢንተለጀንስ ምትላልን ግጉይ ሓበሬታን ንምልላይ ኣጸጋሚ ክገብሮ ከም ዝኽእል ኣጠንቂቝ። ዎዝኒያክ፡ ጥዑይ ዕላማ ዘይብሎም ሰባት ነቲ ቴክኖሎጂ ከይጥቀሙሉ ከም ዝሰግእ ይዛረብ። ንሱ ንቢቢሲ ኣብ ዝሃቦ ቃል፡ ትሕዝቶ ሰብሰርሖ ብልሒ ቍጽጽር ክግበረሉ ከም ዘድሊ ሓቢሩ። ስቲቭ ዎዝኒያክ፡ ኣብ መጋቢት ምስ ኤሎን መስክ ኰይኑ ኣብ ምምዕባል እቶም ኣዝዮም ሓያላት ሞዴላት ሰብሰርሖ ብልሒ ደው ክብል ዝጽውዕ ደብዳበ ፈሪሙ ነይሩ። ኣብ ዓለም ቴክኖሎጂ ብዝያዳ ብቮዝ ዝፍለጥ ዎዝኒያክ፡ ምስ ስቲቭ ጆብስ ብሓባር ኣፕል ዝመስረተን ናይ መጀመርታ ኮምፒተር ኣፕል ዝመሃዘን እዩ። ንሱ፡ "ሰብሰርሖ ብልሒ ኣዝዩ በሊሕ ስለ ዝዀነ ነቶም እከይ ዝሰርሑን ከታልሉን ዝደልዩ ክፉት'ዩ" ኢሉ። ሰብሰርሖ ብልሒ ወይ ኤኣይ፡ ንቡር ብልሒ ሰብ ዘድልዮም ዕማማት ክሰርሑ ዝኽእሉ ስርዓታት ኮምፕዩተር ዝሽፍን እዩ። እዚ ድማ ሕቶታት ክርድኡን ክምልሱን ዝኽእሉ ቻትቦታትን ኣብ ስእሊ ንዘለዉ ነገራት ከለልዩ ዝኽእሉ ስርዓታትን የጠቓልል። ዎዝኒያክ፡ ኤኣይ ስምዒት ስለ ዝጐደሎ ንሰባት ክትክእ እዩ ዝብል እምነት የብሉን፤ እንተዀነ፡ ብናቱ ኣረኣእያ፡ ምትላልን ግጉይ ሓበሬታን ዝያዳ ተኣማኒ ክገብር ከም ዝኽእል ኣጠንቂቑ። ንሱ፡ ሓላፍነት ናይ ዝዀነ ሰብሰርሖ ብልሒ ተፈጢሩ ናብ ህዝቢ ዝዝርጋሕ ነገር፡ ናይቶም ዝዘርግሕዎ ሰባት ክኸውን ኣለዎ ኢሉ ይሓስብ፡ "ወዲ ሰብ ብሓቂ ናይቲ ብሰብሰርሖ ብልሒ ዝፍጠር ነገር ሓላፍነት ክወስድ ኣለዎ።" ኣብተን "ብዝዀነ መንገዲ ከምልጣ ከም ዝኽእላ ዝስምዐን" ዓበይቲ ኩባንያታት ቴክኖሎጂ ቍጽጽር ክግበረን ተሓተትቲ ዝዀናሉ መንገዲ ክዝርጋሕን ኣለዎ ይብል። እንተዀነ፡ ተቘጻጸርቲ ብቅኑዕ ክትግብርዎ እዮም ዝብል ጥርጣረ ኣለዎ፡ "እቶም ብገንዘብ ዝጻወቱ ሓይልታት መብዛሕትኡ ግዜ ዝዕወቱ ይመስለኒ፡ እዚ ድማ ብገለ መልክዑ ዘሕዝን'ዩ" ይብል። ዎዝንያክ፡ ኣብ ምህዘት ኢንተርነት ዘምለጦም ዕድላት ንናይ ሎሚ ኣርኪተክተራት ሰብሰርሖ ብልሒ ትምህርቲ ከም ዝህብ ይዛረብ። "ነቲ ቴክኖሎጂ ደው ከነብሎ ኣይንኽእልን ኢና" ዝብል እምነት ኣለዎ፤ ሰባት ግን ምትላልን ውልቃዊ ሓበሬታ ንምውሳድ ዝግበር ተንኮለኛ ፈተነታትን ንምልላይ ዝሕግዝ ዝሓሸ ትምህርቲ ንኽረኽቡ ከነዳልዎም ንኽእል ኢና። ኣብዚ ሕጂ እዋን ሓላፊ ኣፕል ዝዀነ ቲም ኩክ፡ ዝሓለፈ ሰሙን ንኣውፈርቲ ኣብ ዝሃቦ ቃል፡ ንሰብሰርሖ ብልሒ ብጥንቃቐ ምሓዝ ኣገዳሲ ምዃኑ ገሊጹ ነይሩ።

  ስዑድ ዓረብ፡ ነቶም ንሓድሕዶም ክዋግኡ ዝፀንሑ ሰራዊት ሱዳንን ሓይልታት ወሃቢ ህፁፅ ደገፍን ሎሚ ቀዳም ክተዛትዮም እያ። ክልቲኦም ተራፀምቲ ሓይልታት ዝገብርዎ ተኹሲ ደው ምባል ብተደጋጋሚ ድሕሪ ምፍሻሉ እዩ፡ እዚ ናይ ሎሚ ቀዳም ዘተ ክካየድ። ኣሜሪካን ስዑድ ዓረብን፡ ነዚ ኣብ መንጐ ሰራዊት ሱዳንን ሓይልታት ወሃቢ ህፁፅ ደገፍን ኣብ ጅዳ ዝካየድ “ልዝብ ቅድመ-ድርድር” ብሓጐስ ከም ዝተቐበልኦ ኣብ ዘውፅእኦ ሓበራዊ መግለፂ ኣፍሊጠን። ብዓርቢ ኣብ ካርቱም፡ ኣብ መንጐ ክልቲኦም ተዋጋእቲ ጐንፂ ከም ዝቐፀለ፡ ፀብፃባት ሓቢሮም። ሰራዊት ሱዳን፡ እዚ ዘተ ሰብኣዊ ጉዳያት ንምፍታሕ ዝዓለመ ከም ዝኾነ ገሊፁ። ሓይሊ ወሃቢ ህፁፅ ደገፍ ግና፡ ዛጊድ ዝሃቦ ርኢቶ የለን። ሰራዊት ሱዳን፡ ትካላት ረድኤት ሕቡራት ሃገራት ኣብ ሱዳን ኣጋጢሙ ኣብ ዝበልዎ ከቢድ ሰብኣዊ ቅልውላው ንምዝርራብ ናብ ጅዳ ልኡኽ ከም ዝሰደደ ኣፍሊጡ። እቲ ንኣስታት ሰለስተ ሰሙን ዝቐፀለ ከቢድ ውግእ፡ ብኣማኢት ዝቑፀሩ ሰባት ዝቐተለ ኮይኑ፡ ኣስታት 450 ሽሕ ሰላማውያን ሰባት ካብ መረበቶም ኣመዛቢሉ እዩ። ካብዚኦም እቶም 115 ሽሕ፡ ኣብ ጐረባብቲ ሃገራት ዑቕባ ከም ዝሓተቱ፡ ዓለም ለኸ ትካል ስደተኛታት (ኣይኦኤም) ገሊፁ። ኣዛዚ ሰራዊት ሱዳንን ጀነራል ዓብደል ፋታሕ ኣል-ቡርሃንን መራሒ ሓይልታት ወሃቢ ህፁፅ ደገፍ ጀነራል መሓመድ ዳጋሎ-ሕሜቲን፡ ናይ ስልጣን ቁርቁስ ኣብ ዝወለዶ ውግእ ተፀሚዶም ይርከቡ። ብኣሜሪካን ስዑድ ዓረብን ዝወፅአ ሓባራዊ መግለፂ፡ “ክልቲኦም ወገናት ንረብሓ ሱዳንን ህዝባን ኣብ ግምት ብምእታው፡ ተኹሲ ደው ንምባልን ጐንፂ ንምግታእን ኣብ ዝግበር ዘተ፡ ብንቕሓት ክሳተፉ ይግባእ። እዚ ድማ ንህዝቢ ሱዳን ካብ ስቃይ ዘናግፍን ናብ ዝተጐድኡ ከባብታት ሰብኣዊ ሓገዝ ንምብፃሕ ዘኽእልን እዩ” ኢሉ። እቲ መግለፂ፡ “ንኹሎም ውድባት ሱዳን ዘጣቐለለ ከይዲ ልዝብ” ክህልው ድማ ኣተስፍዩ። ወሃቢቃል ዩኒሴፍ ጀምስ ኤልደር፡ ኣብ ፈለሞት 11 መዓልታት እቲ ጐንፂ፡ ኣስታት 190 ህፃናት ከም ዝተቐተሉን 1700 ከም ዝቖሰሉን ኣፍሊጡ። እዞም ኣሃዛት ካብ ትካላት ጥዕና ካርቱምን ዳርፉርን ጥራሕ ከም ዝኾኑ ዝሓበረ እቲ ትካል፡ ቁፅሪ ግዳያት ካብዚ ክዛይድ ከም ዝኽእል ሓቢሩ። እዚ ኣብ መንጐ ሓይልታት ክልቲኦም ጀነራላት ዝተወልዐ ፅዕፁዕ ውግእ፡ ኣዝዩ ወሳኒ ዝኾነ ሓገዝ ንምብፃሕ ብድሆ ኰይኑ እዩ። ዛጊድ፡ ኣዛዚ ሰራዊት ሱዳን ጀነራል ዓብደል ፋታሕ ኣል-ቡርሃንን እቲ ኣብ ኣረሜንያዊ ኵናት ዳርፉር ንዓረባዊ ሚልሻ ዝመርሐ ሕሜቲን፡ ነቲ ጐንፂ ሰላማዊ ዕልባት ንምግባር ዘርኣይዎ ድሉውነት ውሑድ እዩ።

ለበዳ ኮቪድ-19 ኣብዚ እዋን'ዚ "ህጹጽ ዓለማዊ ሓደጋ ጥዕና" ከምዘይኮነ ውድብ ጥዕና ዓለም ብወግዒ ኣፍሊጡ። እቲ መግለጺ እቲ ለበዳ ድሕሪ ሰለስተ ዓመት ከምዘብቅዐ ዝእምት ኣገዳሲ ስጉምቲ እዩ። ሰብ መዚ እቲ ትካል ከም ዝሕብርዎ፡ እቲ ኣብ ጥሪ 2021 ልዕሊ 100,000 ኣብ ሰሙን ዝነበረ በዝሒ ሞት፡ ኣብ 24 ሚያዝያ ናይዚ ዓመት ናብ 3,500 ወሪዱ'ሎ። ብመሰረት ውግዓዊ ጸብጻባት ዛጊድ ብውሕዱ ሸውዓተ ሚልዮን ሰባት በቲ ቫይረስ ከም ዝሞቱ ሓላፊ እቲ ውድብ ሓቢሮም። እንተኾነ ግን፡ እቲ ሓቀኛ መጠን ሞት 20 ሚልዮን ክበጽሕ ከምዝኽእል ውድብ ጢዒና ዓለም ኣሚቱ'ሎ። እቲ ቫይረስ ሕዝ'ውን ሓደገኛ ምዃኑ ዋና ዳይረክተር ውድብ ጥዕና ዓለም ኣጠንቂቆም። "ህጹጽ ኮሚቲ (ናይቲ ትካል) ንመበል 15 እዋን ኣኼባ ብምክያድ፡ ዓለምለኻዊ ህጹጽነት ጥዕና ከምዘብቅዐ ክእውጅ እማመ ኣቕሪቡ። ነቲ ምኽሪ ተቐቢልናዮ ። ስለዚ ኸኣ፡ ኮቪድ-19 ከም ህጹጽ ዓለማዊ ሓደጋ ጥዕና ከምዘብቅዐ ብዓቢ ተስፋ ታአዊጁ ክብል እቲ ውድብ ገሊጹ። እቲ ውሳነ ብዓቢ ጥንቃቐ ክሕሰበሉ ዝጸንሐን፡ ኣብ ትንተና ማዕከን ሓበሬታ ዝተመስረተ ምዃኑን ተስሚሩሉ። እንተኾነ ግን፡ ዋላ'ኳ ብዓይኒ ኣዋጅ ህጹጽነት ናይቲ ለበዳ እንተ ኣብቅዐ፡ ሓደጋ ናይቲ ቫይረስ ከምዘየብቅዐን፡ እቲ ኩነታት እንተ ተቐዪሩ እቲ ኣዋጅ ክምለስ ከም ዝኽእልን እቲ ውድብ ኣጠንቂቑ።   ውድብ ጥዕና ዓለም፡ ኣብ ጥሪ 2020 እዩ ንፈለማ እዋን ዓለማዊ ለበዳ ምዃኑ ኣዊጁ ነይሩ። እቲ ውሳነ፡ ነቲ ቫይረስ ንምክልኻል ዓለምለኻዊ ምትሕግጋዝ ክግበር ዘገድድን ዝእውጅን'ዩ። እዚ ሓድሽ ኣዋጅ ግን፡ ሃገራት ብዝመስለን ኣገባብ ነቲ ቫይረስ ክከላኸላ ናጽነት ዝህብ'ዩ። ክታበት ኣብ ምግታእ እቲ ለበዳ ዓቢ ተራ ከምዝነበሮ'ዩ ዝግለጽ። ውድብ ጥዕና ዓለም ከምዝሕብሮ፡ ሰባት ካብ ሞት ንምክልኻል 13 ቢልዮን ክታበታት ኮሮናቫይረስ ተዋሂቡ። ኣብ ብዙሓት ሃገራት ግን፡ እቲ ክታበት ንኹሉ ዘድልዮ ኣይተባጽሐን። ኣብ ምሉእ ዓለም ዝተመዝገበ መጠን መልከፍቲ ልዕሊ 765 ሚልዮን ምብጽሑ ጸብጻባት የመልክቱ። ኣመሪካን ብሪጣንያን ዝርከብአን ብዙሓት ሃገራት "ምስቲ ቫይረስ ምንባር" ዝብል መምርሒ ብምኽታል፡ ንዝገብርኦ ዝነበራ መርመራታትን ዝኣወጅኦ ማሕበራዊ እገዳታትን ኣወጊደንኦ'የን። ሓላፊ ህጹጽ ጥዕናዊ ኩነታት ውድብ ጥዕና ዓለም ዝኾነ ዶ/ር ማይክ ሪያን ከምዝበሎ፡ ዋላ'ኳ እቲ ህጹጽነት ናይቲ ለበዳ እንተኣብቀዐ፡ እቲ ቫይረስ ግን ሕዚ'ውን ሓደገኛ ምዃኑ ኣጠንቂቑ። "እቲ ቫይረስ ምምሕልላፍ ክቕጽል ምዃኑ ምሉእ ብምሉእ እንጽበዮ እዩ፡ ታሪኽ ለበዳታት ከምኡ ስለዝኾነ"። "ኣሰር ለበዳ ቫይረስ 1918 ንክጠፍእ ዓሰርተታት ዓመታት'ዩ ወሲዱ"። "ዝበዝሕ እዋን፡ ዝቕጽል ለበዳ ኣብ ዝጅምረሉ'ዩ እቲ ዝጸንሐ ለበዳ ናይ ብሓቂ ዘብቅዕ"።

ኣዲስ ኣበባ/ ሚያዝያ/ 25/ 2015 (ኢዜአ)ትማሊ ምሸት ኣብ ምዕራባዊ ሩዋንዳ ዝወቕዐዝናብ ስዒቡ ብዘጋጠመ ሓደጋ ውሕጅ ክሳብ ሕዚ ህይወት ልዕሊ 100 ሰባት ከምዝሓለፈ ተገሊፁ፡፡ እቲ ሓደጋ ኣብ ከባቢ ምዕራባዊ ሩዋንዳ ዝርከብ ሩባ ሴቤያ ዘጋጠመ ከምዝኾነ ተሓቢሩ፡፡ ካብቲ ሓደጋ ውሕጅ ብተወሳኺ ምህላል መሬት ከምዘጋጠመ እውን ተገሊፁ፡፡ ብዙሓት መንበሪ ኣባይቲ ከምዝዓነዉ እውን ተሓቢሩ፡፡ ኣመሓዳሪ ምዕራባዊ ግዝኣት ሩዋንዳ ፍራንኮይስ ሃቢቴጌኮ ንሬውተርስ ከምዝገለፁዎ÷ ሰራሕተኛታት መድሕን ህይወት ስረሖም እናሰርሑ ይርከቡ፡፡

ኣስከሬን ናይቲ ኣብ ኣውስትራልያ ተሳኢኑ ክድለ ዝጸንሐ ሰብኣይ ኣብ ውሽጢ ሓርገጽ ተረኺቡ። እቲ ኬቨን ዳርሞዲ ዝተበሃለ ወዲ 65 ዓመት፡ ኣብቲ ብብዝሒ ሓራግጽ ፍሉጥ ዝዀነ ማያት 'ኬነዲስ በንድ' (ሰሜናዊ ኲንስ ላንድ) ዓሳ ክገፍፍ ኢሉ እዩ ብቐዳም ምስ ኣዕሩኽቱ ከይዱ። ፖሊስ ንኽልተ መዓልታት ኣብቲ ከባቢ ድሕሪ ዝገበሮ ኣለሻ፡ ንኽልተ ገዘፍቲ ሓራግጽ ክቐትል እንተሎ ኣካላት ሰብ ረኺቡ። እቲ ኣካላት ገና እኳ እንተዘይተጻረየ፡ ነቲ ሰብኣይ ንምርካብ ክግበር ዝጸንሐ ጻዕርታት "ብዘሕዝን መገዲ ምዝዛሙ" ፖሊስ ሓቢሩ። ሚስተር ዳርሞዲ ምኩር ገፋፊ ዓሳ ኰይኑ ብነበርቲ ኬፕ ዮርክ ፍሉጥ እዩ ነይሩ። እቶም 4.1 ከምኡ'ውን 2.8 ሜትሮ ንውሓት ዝነበሮም ሓራግጽ፡ ካብቲ እቲ ሰብኣይ ንመወዳእታ ግዜ ዝተራእየሉ ስፍራ ኣስታት 1.5 ኬ.ሜ ርሒቘም ክርከቡ እንተለው ብሰኑይ ብጥይት ተቐቲሎም። እቲ ኣካላት ሰብ ኣብ ሓደ ካብቶም ሓራግጽ ጥራይ'ኳ እንተተረኽበ፡ ኣብቲ ተግባር ክልቲኦም ተሳቲፎም ክዀኑ ከምዝኽእሉ ሰብመዚ እንስሳ ዘገዳም ይገልጹ። እቶም ምስ ሚስተር ዳርሞዲ ዝነበሩ ገፈፍቲ ዓሳ፡ ነቲ መጥቃዕቲ'ኳ እንተዘይረኣይዎ፡ ኣውያት ብድሕሪኡ'ውን ጦምቦላሕ ዝብል ድምጺ ከምዝሰምዑ ሓቢሮም። መሓዛኡ ጆን ፐይቲ ንኬፕ ዮርክ ዊክሊ ኣብ ዝሃቦ ሓበሬታ፡ "ተቐላጢፈ ከይደ . . . ዝዀነ ምልክት ግን ኣይነበረን፤ [እቲ ሓርገጽ] ኣብ ገምገም ኰይኑ መልሓሱ የልምጽ ነይሩ፡" ኢሉ። ኣብ ትሮፒካዊ ሰሜን ኣውስትራልያ ሓራግጽ ልሙዳት'ኳ እንተዀኑ ሳሕቲ እዮም መጥቃዕቲ ዝፍጽሙ። ኣብ ኲንስላንድ ኣብ 1985 መዝገብ ክተሓዝ ካብ ዝጅምር፡ ነዚ ናይ ሕዚ ሞት ዘብጽሐ መበል 13 መጥቃዕቲ እዩ። ኣብ 1974 ሃድን ካብ ዝእገድ ንደሓር፡ ብዝሒ ሓራግጽ ኲንስላንድ ካብ 5 ሽሕ ናብ 30 ሽሕ ክብ ኢሉ ኣሎ። ኣብ 2019 ዝቐረበ ጸብጻብ፡ ኣብቶም ዝተፈተሹ ወሓይዝ፡ ብማእከላይ ገምጋም ኣብ ነፍሲ ወከፍ ሓደ ኪሎሜተር፡ 1.7 በጽሒ ሓርገጽ ከምዝርከብ ይገልጽ። ብመሰረት ፕሮግራም ምሕደራ ኲንስላንድ፡ "ኣጸገምቲ ሓራግጽ" ንድሕነት ሰባት ስግኣት ካብ ዝዀኑሉ ከባቢታት ናብ ካልእ ከምዝግዕዙ ክግበር እንተሎ ሳሕቲ ይቕተሉ። ኣብታ ኣብ ዓለም ዝዓበየ ብዝሒ ሓራግጽ ዝርከበላ ሰሜናዊ ግዝኣት ኣውስትራልያ (NT)፡ ኣስታት 100 ሽሕ ሓራግጽ ክርከቡ እንተለው፡ እቲ ብዝሒ ከይውስኽ ምክትታል ይግበረሉ። ኣብ ኣፍላጋት ካብ ሓራግጽ ክትጥንቀቕ ብቐጻሊ ጐስጓስ'ኳ እንተተገበረ፡ ካብ 2005 ጀሚሩ ብማእከላይ ገምጋም ዓመታዊ 1-2 ሰባት ብሰንኪ ሓራግጽ ይሞቱ። ካብ 2018 ንደሓር ግን ሞት ኣይተመዝገበን ጸኒሑ።

ኣዲስ ኣበባ / ሚያዝያ/ 24/ 2015 (ኢዜአ)ሕብረት ኣፍሪካ ንተፃባእቲ ሓይሊታት ሱዳን ፃውዒት ደው ምባል ተዂሲ ኣቕሪቡ። እቲ ሕብረት ኣብ ዘውፅኦ መግለፂ፥ ሱዳናዊያን ኣገልግሎት ማይ፣ ጥዕና፣ ኤሌክትሪክ ሓዊሱ መሰረታዊ እታዎታት ንክረኽቡ እቶም ተፃባእቲ ብህፁፅ ኲናት ጠጠው ብምባል ንክዛተዩ ኣተሓሳሲቡ። ብተወሳኺ ማሕበረሰብ ዓለም ንሱዳናዊያን ሰብኣዊ ቀረብን ዝተዋደደ ደገፍን ንክገብር ሓቲቱ። ኮሚሽን ሕብረት ኣፍሪካ ነቲ ጉዳይ ዕልባት ንምሃብ 20 ሚያዚያ 2023 ዓ.ም.ፈ. ዓለም ለኻዊ ኣኼባ ምፅውዑ ኣብቲ መግለፂ ተሓቢሩ።

ኣዲስ ኣበባ / ሚያዝያ /24/ 2015 (ኢዜአ) ሩሲያ ኣብዚ ዓመት ናብ ወፃኢ ካብ ትልእኾ ቀረብ ነዳዲ ልዕሊ 60 ሚኢታዊ ዝኸውን ካብ ሕብረት ኣውሮፓ ናብ እስያ ክተዝውር ምዃና ምክትል ቀዳማይ ሚኒስትር እታ ሃገር ኣሌክሳንደር ኖቫክ ገሊፆም። ሩሲያ ኣብቲ ውሳነ ዝበፅሐት÷ ምዕራባውያን ማዕቐብ ምንባሮም ስዒቡ ምዃኑ ኣር ቲ ፀብፂቡ፡፡ ኣባል ሃገራት ሕብረት ኣውሮፓ ብባሕሪ እናቐረበሎም ዝነበረ ናይ ሩሲያ ነዳዲ ምቕባል ኣቋሪፀን ኢየን፡፡ ከም ኣቆፃፅራ ኣውሮፓውያን ካብ ወርሒ ታሕሳስ ጀሚሩ ሕብረት ኣውሮፓ፣ ኣባል ሃገራት ጉጅለ 7ን መሓዙቶምን ካብ ሩሲያ ኣብ ልዕሊ ዝኣቱ ድፍድፍ ነዳዲ ክሳብ 60 ዶላር ዝበፅሕ ገደብ ዋጋ ምንባረን ይዝከር። ሩሲያ ቅድም ክብል ንኣባል ሃገራት ሕብረት ኣውሮፓ ክትልእኾ ካብ ሞንጎ ዝነበረ 220 ሚሊየን ቶን ድፍድፍን ዝተፃረየን ቀረብ ፍርያት ነዳዲ 140 ሚሊየን ቶን ዝኸውን ናብ እስያ ከምተዝውር ኣፍሊጣ ኣላ፡፡ እቶም ምክትል ቀዳማይ ሚኒስትር“ንምዕራባውያን ካብ 80 ክሳብ 90 ሚሊየን ቶን እኹል ኢዩ” ክብሉ ተሰሚዖም።

ጀነራል ሞሓመድ ሓምዳን ዳጋሎን [ሕሜቲ] [ጸጋም] ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃን [የማን] ካብ 15 ሚያዝያ ጀሚረም ኣብ ርሱን ውግእ ተጸሚዶም ዘለዉ ንሰራዊት ሱዳን ዝመርሕ ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃንን ንሰራዊት ወሃቢ ህጹጽ ደገፍ ዝመርሕ ጀነራል መሓመድ ሓምዳን ዳጋሎን (ሕሜቲ) ወከልቶም ናብ ስዑድ ዓረብ ሰዲዶም ክመያየጡ ከምዝተሰማምዑ ፍሉይ ልኡኽ ሕቡራት ሃገራት ኣብ ሱዳን፡ ቮከር ፐርተስ ገሊፆም። ቮከር ትማሊ ኣማስዮም ንኣገልግሎት ዜና ኣሶሸይት ፕረስ ኣብ ዝሃብዎ ሓበሬታ እቲ ዘተ ብሃገራውያንን ዓለምለኻውያንን ተዓዘብቲ ተማእኪሉ ክልቲኦም ወገናት ‘ቀጻልነት’ ዘለዎ ምቁራጽ ቶኵሲ ንኽግበር ክሰማምዑ ዝዓለመ ምኻኑ ኣብሪሆም። ክቲኦም ወገናት ዝርዝር ወኪላቶም ኣረኪቦም’ኳ ኣንተለዉ ነቲ ዘተ ንምክያድ ዘድሊ ሎጂስቲካዊ ቀረባት ግን ገና ይስርሓሉ ከምዘሎ እቶም ሓላፊ ሓቢሮም። ቮከር ፐርተስ፡ ካብ ዝሓለፈ ሰሙን ጀሚሩ ክልቲኦም ጀነራላት፡ ሓዲኦም’ውን ናብ ዓወት እንተበጺሑ፡ ናብቲ ዓወት ንምብጻሕ ብዙሕ ዋጋ ከምዘኽፍል ብምርዳእ ‘አንፈቶም ክቕይሩ’ ከምዘስተብሃለ ተዛሪቦም። ኣብ ሱዳን ፍሉይ ልኡኽ ሕቡራት ሃገረት ቮልከር ፐርተስ ክሳብ ሕዚ እቲ ሰለማዊ ዘተ መዓስን ኣበየናይ ክፋል ናይ ስዑድያን ከምዝካየድ ኣይተገለጸን ፡ ቮከር ፐርተስ’ውን እቶም ወከልቲ እዞም ክልተ ጀነራላት ዝራኸብሉ፡ ክልቲኦም ዝሰማምዕሉ ቦታ ክኸውን ከምዘለዎ ኣስሚሩሉ። ኽልቲኦም ወገናት ንሰለስተ መዓልታተ ዝቅጽል ስምምዕ ምቁራጽ ቶኵሲ’ኳ እንተገበሩ ኣብ ከተማ ካርቱም ገና ምልውዋጥ ተኵሲ ኣየቋረጸን ዘሎ፡ ጎኑ ጎኑ ከኣ ዝተፈላለዩ ኣካላት ነዞም ክልተ ወገናት ናብ መኣዲ ዘተ ንምምጻእ ጻዕርታት ክገብሩ ጸኒሖም’ዮም። ክልቲኦም ወገናት ነቲ ኣብ ዝሓለፈ ሰሙን ዝተሰማማዕዎ ምቁረጽ ቶኵሲ ካብ ሰንበት ጀሚሩ ን72 ሰዓታት ክናዋሕ’ኳ ኣንተተሰማምዑ፡ ትማሊ ሰኑይ ኣብ ከተማ ካርቱምን ጥቃ ካርቱም ኣብ እትርከብ ከተማ ኡምዱርማንን ምልውዋጥ ቶኵሲ ክስማዕ ውዒሉ’ዩ። ኣቀድም ኣቢሉ ብኢጋድ ተማእኪሉ ብፕረዝደንታት ኬንያ፡ ጅቡትን ደቡብ ሱዳንን ንኽልተኦም ወገናት ኣብ ጁባ፡ ደቡብ ሱዳን ንምርኻብ ዝተገበረ ፈተነ፡ ጀነራል ዓብደል ፈታሕ ኣልቡርሃን ከምዝተቐበልዎን ወኪላቲ ክልእኩ ምዃኑን’ኳ ኣንተሓበሩ፡ ጀነራል ሞሓመድ ሓምዳን ዳጋሎ ኣብ ልዕሊ ሰራዊተይ ዝግበር ዘሎ ደብዳብ ከይተቋረጸ ንዘተ ኮፍ ኣይብልን’የ ስለዝበሉ፡ ብኢጋድ ዝተጀመረ ጻዕሪ ብኣግኡ’ዩ ተቖጽዩ። እዚ ከምዚ ኢሉ እንከተሎ ብሰንኪ እቲ ኣብ ሱዳን ዝካየድ ዘሎ ኵናት ልዕሊ 800 ሽሕ ሱዳናውያን ናብ ጎሮባብቲ ሃገራት ክስደዱ ከምዝኽእሉ ሕቡራት ሃገራት ኣጠንቂቑ። ብሰንኪ እቲ ብ15 ሚያዝያ ዝጀመረ ኵናት ኣሰርተታት ኣሽሓት ሱዳናውያን ናብ ግብጺ፡ ጫድን ሪፓብሊክ ማእከላይ ኣፍሪቃን ዝርከብአን ሃገራት ተሰዲዶም ኣለዉ።

ሓይልታት ቱርኪ ኣብ ሰሜናዊ ሶርያ ኣንጻር ጂሃዳውያን ወፍሪ ብምክያድ ንመራሒ እስላማዊ መንግስቲ (IS) ምዃኑ ዝጠርጠሩዎ ኣል-ቁራይሺ ዝተባህለ ሓላፊ ከም ዝቐተልዎ ፕረዚደንት ቱርኪ ረሲፕ ጣይብ ኤርዶጋን ኣፍሊጦም ። ኣቡ ሑሴን ኣል-ቁራይሺ፡ ኣብ ወርሒ ለካቲት ንዝሞተ ሓላፊ እቲ ምንቅስቓስ ተኪኡ ስልጣን ከምእተረከበ እዩ ዝእመን። እቲ ናይ ኣይኤስ መራሒ ብፍሉያት ሓይልታት ስለያ ቱርኪ ከምእተቐትለ ፕረዚደንት ኤርዶጋን ንጋዜጣ ትሬስት ቱርክ ሓቢሮም። ይኹን እምበር ቢቢሲ ነቲ ፍጻሜ ብናጻ ኣካል ከረጋግጾ ኣይከኣለን ። ሓይልታት ስለያ ቱርኪ ነቲ ውልቀ ሰብ "ንነዊሕ እዋን" ክከታተሉዎ ከምዝጸንሑ ዝሓበሩ ፕረዚደንት ኤርዶጋን፡ "ቃልስና ኣንጻር ግብረ-ሽበራውያን ውድባት ክቕጽል እዩ" ኢሎም። ኣብ ዝሓለፈ ሕዳር፡ እቲ ጂሃዳዊ ጉጅለ ኣብ ዘውጽኦ መግለጺ፡ መራሒኡ ኣቡ ኣል-ሓሳን ኣል-ሓሸሚ ኣል-ቁራይሺ ምማቱ ኣፍሊጡ ኔሩ። ሰብ መዚ ኣሜሪካ ከኣ፡ ንሱ ኣብ መፋርቕ ጥቅምቲ 2022 በቲ ነጻ ሰራዊት ሶርያ ዝበሃል ዕጡቕ ጉጅለ ኣብ ደቡባዊ ምዕራብ ሶርያ ከምዝተቐትለ ሓቢሮም። ንሱ መራሒ ኣይኤስ ነበር ኣቡ ኢብራሂም ኣል-ሓሺሚ ኣል-ቁራይሺ ምስ ተቐትለ እዩ ስልጣን ተረኪቡ። ኣል-ሓሺሚ ኣል-ቁራይሺ፡ ኣብ ለካቲት 2022፡ ወተሃደራት ኣመሪካ ነቲ ተሓቢኡ ዝነብረሉ ዝነበረ ቦታ ኣኽቢቦም ብተዅሲ ምስ ኣናወጽዎ ነብሱን ቤተሰቡን ከምዝቐተለ ይግለጽ። ፕረዚደንት ኣመሪካ፡ ጆ ባይደን ኣብቲ ግዜ እቲ፡ እቲ ስርሒት ሉ"ንዓለም ዘስግእ ዓብዪ ግብረ-ሽበራዊ ስግኣት ኣወጊዱ’ዩ" ክብል ተዛሪቦም ነይሮም። ኣብ ሕዳር፡ እቲ ጂሃዳዊ ጕጅለ፡ መራሒኡ ኣቡ ኣል-ሓሰን ኣል-ሃሸሚ ኣል-ቑረይሺ ከም ዝሞተ ኣፍሊጡ። ኣመሪካ ከዓ፡ ኣብ መፋርቕ ጥቅምቲ፡ እቲ መራሕ ኣይሲስ ንሓርነት ሶርያ ብዝቃለሱ ዕጡቓት ከምእተቐትለ ገሊጻ። ሓደ እዋን፡ ኣይኤስ፡ ካብ ሰሜን ምብራቓዊ ሶርያ ንሰሜናዊ ክፋል ዒራቕ ዝዝርጋሕ 88,000 ኪ.ሜ. ዝርሕቀቱ ግዝኣት ተቖጻጺሩ፡ ብኣረሜናዊ መግዛእቱ ዳርጋ ሸሞንተ ሚልዮን ዝኾኑ ሰባት ዘስካሕክሕ ግፍዒ ኣውሪዱሎም እዩ። እቲ ጉጅለ፡ ኣብ 2019 ካብቲ ናይ ተቖጻጺሩዎ ዝነበረ መወዳእታ ዕርድታቱ እኳ እንተተጸርገ፡ ኣብ ዝሓለፈ ሓምለ፡ ውድብ ሕቡራት ሃገራት፡ እቲ ጉጅለ ቀጻሊ ስግኣት ኰይኑ ከም ዝጸንሐ ኣጠንቂቑ ነይሩ። ኣይሲስ፡ ኣብ ሶርያን ዒራቕን ካብ 6,000 ክሳዕ 10,000 ዝዀኑ ዕጡቓት ተዋጋእቲ ከም ዘለዉዎ እዩ ዝግመት። ንሳቶም መብዛሕትኦም ኣብ ገጠራት ዝነብሩ ኮይኖም፡ ሓያሎ ናይ ድብያን ኣጥቂዕካ ምስዋርን ስርሒታትን ናይ መካይን ነተጒቲ ኣብ ምቕባርን ክዋስኡ ጸኒሖም ኣለው ። ምስቲ ጉጅለ ዝምድናን ቅርበትን ዘለዎም ኣብ ዝተፈላለየ ክፍላተ ዓለም ዝርከቡ ሓይልታት ከኣ ናይ ጸጥታ ስግኣት ይፈጥሩ ከምዘለው ውድብ ሕቡራት ሃገራት ይገልጽ። እቲ ውድብ፡ እቶም ኣዝዮም ሓደገኛታትን ሓያል መርበብ ዘለዎም ዕጡቓትን ኣብ ኣፍጋኒስታን፡ ሶማልን ኣብ ከባቢ ቀላይ ጫድን ከምዝርከቡ ይገልጽ።

ኣዲስ ኣበባ/ ሚያዝያ/21/ 2015 (ኢዜአ)ዋና ፀሓፊ ኢጋድ ወርቅነህ ገበየሁ (ዶ/ር) ኣብ ጉዳይ ሱዳን ምስ ሚኒስትር ጉዳያት ወፃኢ ዝተፈላለያ ሃገራት ዘቲዮም። እቶም ዋና ፀሓፊ ኣብ ማሕበራዊ ሚዲየኦም ከምዝገለፅዎ፥ ምስ ሚኒስትይ ጉዳያት ወፃኢ እንግሊዝ፣ ካናዳን ጀርመንን ኣብ እዋናዊ ኩነታት ሱዳን ዝጠመተ ዘተ ኣሳሊጦም። ኣብቲ ዘተ ኢጋድ ነቲ ኩነታት ብዝግባእ ይከታተሎ ከምዘሎ ብምግላፅ፥ ምስ ዘሎ ሕፅረት ሰብያዊ ድጋፍ ብዝምልከት ዘለዎም ስግኣት ተዛሪቦም። ኣብታ ሃገር ብ ህፁፅ ተኽሲ ደው ምባል ፣ ተበፃሕነት ቀፃልነት ዘለዎ ሰብኣዊ ሓገዝን መሕላው ድሕንነት ስቪል ማሕበረሰብን ብዝምልከት ብሓባር ንምስራሕ ዘሎ ቁርፀኝነት ኣረጋጊፅና ኢሎም።