ENA - ENA Afaan Oromoo
Angafoota Oduu
Naannichatti dhaloota Naamusaan Guutamee horachuuf hojjetamaa jiru
Dec 15, 2025 2
Mudde 6/2018(TOI)-Naannoo Oromiyaa dhaloota naamusaan Guutamee fi malaammaltummaa jibbu horachuuf Manneen Barnootaa waliin hojiin qindoominaa hojjetamaa jiraachuu komishiniin naamusaa fi Farra malaammaltummaa naannichaa beeksise. Komishinichatti Itti gaafatamaan Damee Biiroo Giddugaleessaa Obbo Jireenyaa Taaddasaa akka ibsanitti, dhaloota naamusaan guutamee fi malaammaltummaa irraa qulqullaa’e horachuuf Maneen Barnootaa qooda olaanaa qabu. Kanaaf dhaabbilee Barnootaa waliin qindoomuun gumii namusaa maneen barnootaatti akka dhaabbatuuf waliin hojjechuun malaammaltummaa ittisuurratti leenjiin kennamuu ibsaniiru. Gumichaan Ijaarsa naamusaa fi safuu irratti kan xiyyeeffate mariin gita gitaa gaggeessuun dhaloota malaammaltummaa jibbu horachuuf tattaaffiin taassifamaa jiraachuu hubachiisaniiru. Barattoonni naamusa gaariin guutamanii lammii biyya fudhatu akka ta’aniif xiyyeeffannoon kennamee hojjetamaa jiraachuu kaasaniiru. Aakka ibsa hogganichaatti naamusa gaariin guutamuu Barattootaa Maneen Barnootaattis ta’e hawaasa keessatti walitti dhufeenya qabaniin malaammaltummaa ittisuuf qooda gaarii qaba. Itti gaafatamaan Waajjira Barnootaa Godina Shawaa Bahaa obbo Girmaa Lammaa gamasaaniin, Manneen Barnootaa Barattoota Beekumsaan gahoomsurra darbee dhaloota naamusa qabu horachuuf itti gaafatamummaa qabu . Kanaafis Maneen Barnootaa Godinicha jiran gumii naamusaa fi Lammummaa dhaabuun lammii naamusa gaarii qabu horachuu akka danda’aniif xiyyeeffannoon kennamee hojjetamaa jiraachuu ibsaniiru. Maneen barnootaa sadarkaa 1ffaa fi 2ffaatti gumiiwwan hundaa’an barattoonni turtiisaanii Mana Barnootaan qajeeltoowwan naamusaarratti hubannaa gaarii akka qabaatan gochuurra darbee bu’aa qabeessummaa barnoota saaniif qooda olaanaa gumaachuu eeraniiru. Kunis hojii baruu fi barsiisuu bu’aa qabeessa taassisuun human beekumsaan dorgomaa taassisuu akka uumamuuf kan isaan deeggaru ta’uu ibsaniiru. Guyyaan Farra -malaammaltummaa Idil-Addunyaa bara kanaa yeroo 22ffaa mata-duree “ dhaloota naamusaan, Dhaabbata Hoj-maataan “ jedhuun sadarkaa sadarkaan kabajamuun ni yaadatama.
Dhibee Pooliyoo (Poliomyelitis)
Dec 15, 2025 21
Pooliyoon /Daa’imman kan laamshessu vaayirasii pooliyoon jedhamuun kan daddarbu yoo ta’u, baay’inaan daa’ imman waggaa shanii gadi ta’an miidha. Vaayirasiin dhibee Pooliyoo qaama miidhamaa umurii guutuu nama taasisuu kan danda’u yoo ta’u, darbee darbee immoo yeroo gabaabduu keessatti lubbuu balleessuu danda’a. Gosawwan infeekshinii Pooliyoo Mallattoo homaayyuu kan hin agarsiifne Vaayirasii pooliyoon warreen qabaman dhibbeentaan 90-95 kan ta’an mallattoo homaa kan hin agarsiifne dha. Garuu vaayirasicha daddabarsuu fi warreen kaan faaluu danda’u. Pooliyoo Xiqqoo(Minor) Namoonni qabaman dhibbentaa 4-8 kan ta’an, mallattoolee xiqqoo agarsiisuu malu. Mallattooleen kunneenis, guyyoota 2-5 turuu kan danda’an yoo ta’u, ho’ina qaamaa, mataa boowwuu, dhukkuba qoonqoo fi balaqqamsiisuu dha. Mallattooleen kunneen yeroo baay’ee guutummaa guutuutti dhabamuu danda’u. Pooliyoo Miidhaa Guddaa Geessisu(Paralytic) Infeekshiniiwwan dhibbentaa tokkoo gadi ta’an gara pooliyoo guddaatti jijjiiramu. Vaayirasiin kun sirna narvii miidhuun, dhukkubbii maashaalee fi maashaan akka tasaa dadhabuu fi laamsha'uu (Acute Flaccid Paralysis) fida. Kunis irra jirressaan, maashaalee harkaafi miillaa kan miidhu yoo ta’u,dhibbentaa 5-10 kan ta’u irratti immoo maashaalee afuura baafannaa miidhuun du’aaf saaxiluu danda’a. Karaalee Dhibeen Pooliyoo daddarbu Dhibeen Pooliyoo vaayirasii haala salphaan kan badu miti;gara qaama namaatti kan galu baay’inaan karaa afaaniiti. Karaaleen inni ittiin nama fayyaatti daddarbus, karaa bobbaa nama dhibee sanaan faalameen yoo ta’u, namni sanaan faalame bakka hin malletti yoo bobba’e karaalee bishaan dhugaatiifi soorata sanaan faalamaniifi qulqullina dhabuu irraan kan ka’e ta’uu mala. Dhibee Pooliyoo akkamiin ittisuun danda’ama? Pooliyoon dhibee daawaa hin qabne waan ta’eef,talaallii qofaan ittifama. Bara 1988 irraa eegalee talaallii pooliyoo kennamaa jiruun, addunyaa irraa namoota miliyoona 20 kan ta’an qaama miidhamtummaa irraa baraaruun danda’ameera. Tamsa’ina dhibee Pooliyoo ittisuuf maal gochuu qabna? Qulqullina harkaa eeggachuu;keessumaa mana fincaanii fayyadamanii,nyaata boodaafi duras harka ofii saamunaan sirriitti dhiqachuu. Bishaan qulqulluu dhuguufi soorata qulqullina qabu sirnaan qopheessanii soorachuu
Yunivarsiitichi Godina Harargee Bahaa fi Bulchiinsa Magaalaa Maayaaf sanyii filatamaa Qamadii deeggarsa taasise
Dec 15, 2025 25
Mudde 6/2018 (TOI)-Yuunivarsiitiin Haramaayaa Godina Harargee Bahaa fi Bulchiinsa Magaalaa Maayaaf sanyii filatamaa Qamadii misooma jallisii Boneef oolu deeggarsa taasise. Sanyii fooyya’aan kun dhukkubaa fi hongee dandamatee yeroo gabaabaatti kan gahu ta’uu dubbataniiru. Deeggarsicha itti aanaan pirezidaantii Qorannoo fi Hirmaannaa Hawaasaa Yuunvarsiitii Haramayaa Dr.Yisaaq Yusuuf hoggantoota Godina Harargee Bahaa fi Bulchiinsa Magaala Maayaaf kennaniiru. Deeggarsi Godinichaa fi Bulchiinsa Magaalichaaf taassifame sanyii fooyya’aa Qamadii Kuntaala 600 ta’uu ibsaniiru. Moggaasa maqaa "Kiingi Bardi " jedhamu kan kennameef sanyiin Qamadiin fooyya’aan hanqina roobaa dandamachuun yeroo gabaabaatti oomisha bu’aa qabeessa ta’uu Dr. Yisaaq ibsaniiru. Deeggarsi sanyii filatamaa kun Godinaa fi Bulchiinsa magaalichaatti lafa heektaara 600 misoomsuun oomisha kuntaala kuma 18 walitti qabuuf kan dandeessisuu fi Misooma Jallisii Bonee naannichaaf kan oolu ta’uu dubbataniiru. Itti gaafatamaan waajjira Qonnaa Godina Harargee Bahaa Obbo Abdii Ahimad gamasaaniin ,misooma waktiiwwan Bonaa bara Kanaan misoomni Qamadii Jallisii lafa heektaara kuma 96 ol irratti misooma. Sochii hojii hanga ammaatti lafti heektaarri kuma 47 ol qotamuusaa fi lafti heektaarri kuma 27 ol immoo hojiin sanyii facaasuu hojjetamuu dubbataniiru. Deeggarsa Sanyii fooyya’aa Yuunivarsiitiin Haramayaa taasise oomishaa fi oomishtummaa Qamadii Godinichatti guddisuuf akka gargaaru ibsuun, deeggarsa taasifameefis galateeffataniiru. Bulchiinsa magaalichaatti lafa heektaara 128 Qamadii Jallisii Boneen misoomsuuf qophiin xumuramuu itti Gaafatamaan Waajjira Qonnaa Bulchiinsa Magaalaa Maayaa Obbo Zallaqaa Abdataa ibsaniiru. Deeggarsa Sanyii fooyya’aa Qamadii Yuunivarsiitichi taasisee oomishtummaa Qamadii Qonnaan Bulaan eegale guddisuuf humna dabalataa akka ta’u dubbataniiru.
Sirna gabaasaa dijitaalaa irratti hundaa’ee fi qindaa’aa hojiirra oolchuuf qophiin guutuun taasifamaa jira
Dec 15, 2025 29
Mudde 6/2018(TOI) - Sirna gabaasaa dijitaalaa irratti hundaa’ee fi qindaa’aa hojiirra oolchuuf qophiin guutuun taasifamaa jiraachuu ibsame. Waajjirri Muummee Paartii Badhaadhinaa gaggeessitootaaf otoomeeshinii hojiirra oolmaa dijitaalaa damee bulchiinsa tarsiimoo fi teeknooloojii odeeffannoo, karoora tokko, sirna gabaasa tokko irratti sagantaa leenjii kennuu eegaleera. Waajjira Muummee Paartii Badhaadhinaatti itti gaafatamaan hoggansa tarsiimoo fi teeknooloojii odeeffannoo ambaasaaddar Hasan Abdulqaadir waltajjii leenjii godina Affaar magaalaa Samaraatti eegale irratti haasaa baniinsaa kan taasisan yoo ta’u, gabaasa bal’aa fi qindaa’aa qopheessuun sirna dijitaalaa hojiirra oolchuun barbaachisummaa waktaawaa ta’uu ibsaniiru. Kanaafis, karoora tokkoo fi gabaasa tokko irratti xiyyeeffachuun hojii eegalame cimsuun gabaasni bal’aa fi qindoominaan akka dhiyaatu hojiiwwan hojjetamaa jiraachuu ibsaniiru. Paartichi Damee Bulchiinsa Tarsiimoo fi Teeknooloojii Odeeffannoo yeroo hundeessu gabaasa bal’aa fi qindoomina ilaacha keessa galchuun ta’uu hubachiisaniiru. Kanaafuu tokkoon tokkoon dhaabbataa hojii hojjatu dijiitaala gochuun sirna waraqaa malee hojiirra oolchuurratti xiyyeeffatee hojjechaa jiraachuus ibsaniiru. Hojiin kun haala madaalamuu fi lakkaa’amuu danda’uun hojjetamuu akka qabu hubachiisaniiru; leenjiin kun hojii dhaabbata tokkoon tokkoon isaanii cimsuu fi itti fufsiisuuf kan kaayyeffate ta’uu ibsaniiru. Leenjii kana irratti kan argaman itti gaafatamaan kutaa gurmaa’insaa Paartii Badhaadhinaa Damee Naannoo Affaar obbo Wol’oo Aayitilee akka jedhanitti, leenjiin kun hoggansi hojii isaa haala bu’a qabeessa ta’een akka raawwatuu fi dandeettii isaa akka guddisu kan dandeessisu ta’uu ibsaniiru. Leenjichi naannoo Affaar Samaraatti geggeeffamuun isaa daran kan nama kakaasu ta’uu ibsanii, muuxannoo wal jijjiiruun jijjiirama fooyya’aa fiduuf daran kan nama kakaasu ta’uu ibsaniiru. Leenjichi hojiiwwan damee tokkoon tokkoon isaanii keessatti raawwatamuu qaban adda baasuun, akkaataa barbaachisummaa isaaniitiin raawwachuu, madaallii hoggansa dhaabbilee dijiitaala gochuun raawwii ammayyaa mirkaneessuuf akka gargaaru ibsameera. Hoggantoonni waajjiraalee damee Paartii Badhaadhinaa naannolee hundarraa fi bulchiinsa magaalota lamaanii leenjicharratti hirmaachaa jiru.
Gurmaa’insi Gandaa Haaraan tajaajila Mootummaa dhiheenyatti argachuuf dandeessiseera
Dec 15, 2025 30
Mudde 6/2018 (TOI)-Gurmaa’insi Gandaa haaraan tajaajiloota mootummaa dhiheenyatti akka argatan isaan dandeessisuu jiraattonni Godina Gujii ibsan. Kenniinsi tajaajilaa baasii fi yeroo qusachuurra darbee xiyyeeffannoo isaanii hojii misoomaarra akka taasifataniif carraa kan uume ta’uu tajaajilamtoonni ibsaniiru. Naannoo Oromiyaatti kenniinsa tajaajilaa fooyyessuun, nageenya buusuu fi rakkoo bulchiinsa gaarii yeroo dhihootti furuun, gurmaa’insi Gandaa haaraa erga hojiirra oolee bu’aan argamaa jira. Gurmaa’insi gandaa kun uummanni tajaajila mijataa fi si’ataa dhiheenyatti akka argatu kan dandeessisudha. Keessumaa fayyadamoo misoomaa ta’uunii fi gaaffiiwwan bulchiinsa gaarii hirmaannaa hawaasaan deebii akka argatan gochuun faayidaa guddaa qabaachuu ibsaniiru. Gurmaa’insa gandaa haaraa ilaalchisuun jiraattota yaada isaanii TOI’f kennan keessaa obbo Taaddasaa Baanataa akka jedhanitti, naannoo isaaniitti tajaajilli mootummaa dhaqqabamaa ta’uun tajaajiloota hawaasummaa argachuuf karaa dheeraa deemuurraa isaan baraaruu ibsaniiru. Gurmaa’insi Gandaa Naannoo Oromiyaatti eegalame godina isaaniitti hojiirra ooluunsaa hojii misoomaa fi nageenyaa naannoosaaniirratti mootummaa waliin wal-dubbisaa akka hojjetaniif carraa isaaniif uumuu dubbataniiru. Gurmaa’insi kun tajaajilli mootummaa akka saffisuuf deeggaruu fi jiraattonni yeroosaanii misoomarratti akka dabarsan taassisuu kan himani immoo jiraataama ganda kanaa kan ta’an obbo Taakkalaa Eeliyaasidha. Gurmaa’insi gandaa misooma itti fufsiisuu fi duudhaaleen aadaa akka dagaaganiif qooda mataasaa gumachuu dubbataniiru. Keessumaa waldhabbiiwwan adda addaa itti dhiheenyaa Abbootii Gadaa fi Jaarsolii biyyaan akka hiikamaniif manni murtii aadaa hojiirra ooluu ibsaniiru. Bulchiinsi Gandaa gaaffiilee bu’uuraalee misoomaa, tajaajila haqaa fi bulchiinsa gaarii dhiheenyaan deebii akka argataniif carraa kennuusaan fayyadamoo taassisuu dubbataniiru. Itti aantuun bulchaa Ganda Odaa Adoolaa aadde Duurettii Areerii, gurmaa’insi Gandaa haaraan waajjiraaleen hundi hammatamuusaaniin tajaajila hunda galeessa hawaasaaf dhiheenyatti kennuu danda’uu eeraniiru. Keessumaa gaaffiiwwan haqaa, nageenya, misoomaa fi bulchiinsa gaarii itti dhiheenyaan hawaasaaf deebisuuf qoodni gurmaa’insaa olaanaa dha jedhaniiru. Fakkeenyaaf Baatiiwwan shanan darban galmeewwan himannaa Mana Murtii Hawaasummaaatti dhihaatan 170 keessaa 150 deebii haqaa ariifachiisaa argachuusaanii himaniiru. Bu’uuraaleen Misoomaa Baadiyaatti daandiin, bishaan dhugaatii, Fayyaa fi Barnoonni ijaaramanii tajaajilaaf qaqqabuusanii eeraniiru. Carraa hojii dargaggootaa uumuuf bakki oomishaa fi gurgurtaa mijachuusaa akkasumas dhiheessiin sanyii filatamaa fi xaa’oo dhihaachuu ibsaniiru. Itti aanaan bulchaa Godina Gujii obbo Taaddasaa Buzunaa gamasaaniin, Godinichatti hirmaannaa Hawaasaan waajjiraaleen Gandaa 267 ijaaramuusaanii ibsaniiru. Tajaajilli haqaa ariifataan, dhaqqabamaa kennuuf mana murtii Aadaa 267 fi Mana Murtii oldabarfataa 13 hundeeffamuu ibsaniiru. Kunis hawaasa Godinichaa gaaffiiwwan nageenyaa, misoomaa fi bulchiinsa gaarii dhiheenyatti deebii akka argataniif gargaaruu dubbataniiru. Gurmaa’insi Gandaa Haaraan haala jireenya hawaasa Godinichaa, aadaa hojii, Tajaajila haqaa, akkasumas, fedhii nageenyaa fi misoomaa bu’uura kan godhatedha jedhan.
Siyaasa
Sirna gabaasaa dijitaalaa irratti hundaa’ee fi qindaa’aa hojiirra oolchuuf qophiin guutuun taasifamaa jira
Dec 15, 2025 29
Mudde 6/2018(TOI) - Sirna gabaasaa dijitaalaa irratti hundaa’ee fi qindaa’aa hojiirra oolchuuf qophiin guutuun taasifamaa jiraachuu ibsame. Waajjirri Muummee Paartii Badhaadhinaa gaggeessitootaaf otoomeeshinii hojiirra oolmaa dijitaalaa damee bulchiinsa tarsiimoo fi teeknooloojii odeeffannoo, karoora tokko, sirna gabaasa tokko irratti sagantaa leenjii kennuu eegaleera. Waajjira Muummee Paartii Badhaadhinaatti itti gaafatamaan hoggansa tarsiimoo fi teeknooloojii odeeffannoo ambaasaaddar Hasan Abdulqaadir waltajjii leenjii godina Affaar magaalaa Samaraatti eegale irratti haasaa baniinsaa kan taasisan yoo ta’u, gabaasa bal’aa fi qindaa’aa qopheessuun sirna dijitaalaa hojiirra oolchuun barbaachisummaa waktaawaa ta’uu ibsaniiru. Kanaafis, karoora tokkoo fi gabaasa tokko irratti xiyyeeffachuun hojii eegalame cimsuun gabaasni bal’aa fi qindoominaan akka dhiyaatu hojiiwwan hojjetamaa jiraachuu ibsaniiru. Paartichi Damee Bulchiinsa Tarsiimoo fi Teeknooloojii Odeeffannoo yeroo hundeessu gabaasa bal’aa fi qindoomina ilaacha keessa galchuun ta’uu hubachiisaniiru. Kanaafuu tokkoon tokkoon dhaabbataa hojii hojjatu dijiitaala gochuun sirna waraqaa malee hojiirra oolchuurratti xiyyeeffatee hojjechaa jiraachuus ibsaniiru. Hojiin kun haala madaalamuu fi lakkaa’amuu danda’uun hojjetamuu akka qabu hubachiisaniiru; leenjiin kun hojii dhaabbata tokkoon tokkoon isaanii cimsuu fi itti fufsiisuuf kan kaayyeffate ta’uu ibsaniiru. Leenjii kana irratti kan argaman itti gaafatamaan kutaa gurmaa’insaa Paartii Badhaadhinaa Damee Naannoo Affaar obbo Wol’oo Aayitilee akka jedhanitti, leenjiin kun hoggansi hojii isaa haala bu’a qabeessa ta’een akka raawwatuu fi dandeettii isaa akka guddisu kan dandeessisu ta’uu ibsaniiru. Leenjichi naannoo Affaar Samaraatti geggeeffamuun isaa daran kan nama kakaasu ta’uu ibsanii, muuxannoo wal jijjiiruun jijjiirama fooyya’aa fiduuf daran kan nama kakaasu ta’uu ibsaniiru. Leenjichi hojiiwwan damee tokkoon tokkoon isaanii keessatti raawwatamuu qaban adda baasuun, akkaataa barbaachisummaa isaaniitiin raawwachuu, madaallii hoggansa dhaabbilee dijiitaala gochuun raawwii ammayyaa mirkaneessuuf akka gargaaru ibsameera. Hoggantoonni waajjiraalee damee Paartii Badhaadhinaa naannolee hundarraa fi bulchiinsa magaalota lamaanii leenjicharratti hirmaachaa jiru.
Godinaalee wallaggaatti nageenya cimsuun fayyadamummaa misoomaa lammiilee mirkaneessuuf tattaaffiiwwan taassifaman bu’aa qabatamaa fidaniiru.
Dec 13, 2025 329
Mudde 4/2018 (TOI)- Godinaalee wallaggaatti nageenya cimsuun fayyadamummaa misoomaa lammiilee mirkaneessuuf tattaaffiiwwan taassifaman bu’aa qabatamaa fidaniiru jechuun jiraattonni Magaalaa Naqamtee fi Godinalee wallagga lixaa dubbatan. Matad uree “ Labsiiwwan Guubaa bu’aawwan mootummaa Ida’amuu” jedhuun Mariin hawaasaa Jiraattota Magaalaa Naqamtee fi Godina wallagga bahaa hirmaachise gaggeeffameera. Marii Hawaasaa kanarratti Bulchaan naannoo Beniishaangul Gumuz Obbo Ashaadilii Hasan, Ministirri nageenyaa Mahaammad Idiriis, sadarkaa Itti Aanaa Pirezidaantii Naannoo Oromiyaatti qindeessaa kilaastara misooma Magaalaa Obbo Masfin Malaakuu fi hoggantoonni Godinaalee, Aanaalee fi Bulchinsota magaalaa argamaniiru. Hirmaattota Waltajjichaa kan ta’an jiraattonni magaalaa naqamtee fi naannooshee yaada kennaniin , mootummaan jijjiiramaa xiyyeeffannoo naannichaaf kenneen nageenya cimsuuu fi hojii misoomaa raawwachuuf haalli mijataan uumameera jedhaniiru. Hirmaattota marichaa keessaa Jiraataa Magaala Naqamtee fi jaarsa biyyaa Sheeh Naasir Nuuruu akka ibsanitti, godinichatti waggoottan darban rakkoon nageenyaa mudatee ture dhabamee, hojiin misoomaa hojjetamaa jira jedhaniiru. Kanaanis pirojektoota gurguddoo dabalatee misoomni hawaasummaa fi Diinagdee hedduun raawwatamaa waan jiruuf mootummaan galateeffamuu qaba jedhaniiru. Hojiiwwan misoomaa magaalichaaf carra gaarii fidan kanneen akka buufata Xiyyaara, ijaarsa daandii konkolaataa Naqamtee-Buree, misoomni koriidaraa, suphaa Daandii Naqamtee-Amboo, waarshaa industirii qindeessa qonnaa akka fakkeenyaatti kan kaasan sheeh Naasir nageenya uumameen misoomichi hirmaannaa keenyaan itti fufa jedhaniiru. Jiraataan Aanaa Giddaa Ayyaanaa Damissoo Geetaachoo, hojiiwwan misoomaa naannichatti eegalaman itti fufinsa akka qabaataniif akka jiraataatti deeggarsa taassisan cimsanii akka ittifufan ibasaniiru. Dabalataanis Jiraataan Aanaa Eebantuu aanichi qabeenya dilbii qabu gara qabeenyatti jijjiiruun fayyadamummaa hawaasaaf oolchuu qaba jechuun obbo Fiqaaduu Taammiruu ibsaniiru. Akkasuma jiraattuun aanaa Biilaa Aadde Shubbituu Galaan bu’uuralee misoomaa daandii dabalatee hojiiwwan misoomaa biroon akkaa hojjetamaniif nageenya naannoo keenyaa cimsinee eegganna jedhaniiru. Waltajjii marichaa kan gaggeessan Bulchaan Naannoo Beniishaangul Obbo Ashaadilii Hasan, Ministirri Muummee Dr.Abiyyi Ahimad labsiiwwan Guubaatti ifoomsan kan milkaa’an hirmaanna qindaa’aa hawaasaan ta’uu ibsaniiru. Waggoottan jijiiramaa darban qonnaan, daandiin, Barnootaa fi misooma Hawaasummaa fi Dinagdee biroon fayyadamummaa hawaasaa kan guddisan hojjetamaniiru. Fuuldurattis ummanni mootummaa cinaa dhaabbachuun nageenya waaraa buusuun hojiiwwan misoomaa haala hunda galeessa ta’een akka raawwataman taassifamuu akka qaban hubachiisaniiru. Hojiin misooma koriidaraa magaala Naqamteetti eegalame magaalicha jiijiiraa jiraachuu ibsuun kunis cimee akka ittfufuuf tattaafachuu qabna jedhaniiru. Gaaffiiwwan hirmaattota waltajjichaarra ka’an sirrii fi wayitaawaa ta’uu ibsuun qaammni mootummaa dhimmichi ilaallatu sadarkaa sadarkaan deebii akka itti kennu hubachiisaniiru. Ministirri nageenyaa Mahaammad Idiriis Mootummaan naannichatti nageenyi waaraan akka bu’uuf xiyyeeffannoo kennee hojjechuusaan bu’an argameera jedhaniiru. Ministirri Muummee Boqonnaa malee Halkanii fi Guyyaa hojjechuun biyya keenya jijiiraa jiru, nuyis bakka jirrutti boqonnaa malee hojjechuun biyya keenya jijiiruu qabna jechuun ibsaniiru. Sadarkaa Itti Aanaa Pirezidaantii Naannoo Oromiyaatti Qindeessaa Kilaastara Misooma Magaalaa Obbo Masfin Malaakuu, naannichatti hojiiwwan misoomaa abdachiisoon hojjetamaa kan jiran waan ta’aniif hawaasni nageenyasaa cimsuun hojiiwwan kun itti fufinsa akka qabaatan gochuu akka qaban hubachiisaniiru. Gaaffiiwwan hirmaattonni waltajjichaa kaasan deebii ariifataa akka argatuuf mootummaan naannichaa xiyyeeffannoo kennee akka hojjetu mirkaneessaniiru.
Milkaa’inoota qindoomina mootummaa fi ummataan argaman gabbisuun biyya badhaate dhaloota dhufuuf dabarsuuf ni hojjenna-jiraattota marii ummataa jimmatti gaggeeffamerratti hirmaatan
Dec 13, 2025 223
Mudde 4/2018(TOI)- Milkaa’inoota qindoomina mootummaa fi ummataan argaman gabbisuun biyya badhaate dhaloota dhufuuf dabarsuuf akka hojjetan jiraattonni marii ummataa jimmatti gaggeeffamerratti hirmaatanibsan. Kutaaleen hawaasaa godinaa fi bulchiinsa magaalaa Jimmaarraa walitti dhufan mata duree Labsiiwwan Gubaa bu’aalee mootummaa ida’amuu” jedhuun haala yeroo biyyaarratti marii gaggeessaniiru. Hirmaattonni yaada kaasaniin akka ibsanitti, jijjiiramaan asitti mootummaan milkaa’inoota misoomaa dinqisiisoo hedduu galmeessiseera. Misoomni magaalaa, hojiileen qonnaa baratti darban magaalaa jimmaatti hojjetamaa jiraachuu ibsaniiru. Haala Kanaan Itiyoophityaa badhaate dhugoomsuun dhaloota dhufuuf dabarsuuf galmoota qabaman milkaa’uunsaanii eerameera. Bulchaan naannoo Hararii Ordiin Badrii haasaa baniinsaa taasisaniin, bu’aaleen misoomaa qabatamaan badhaadhina Itiyoophiyaa dhugoomsan galmaa’aniiru jedhaniiru. Gama qonnaa, Industirii, Turizimii, albuudaa fi dijitaalaan akkasumas carraa hojii gama uumuutiin dameelee misooma magaalaa fi kanneen biroonis hojiileen quubsaan hojjetamuusaanii dubbataniiru. Labsiiwwan Gubaa ministira muummee DR Abiyyi Ahimadiin labsaman bayyanachuu Itiyoophiyaa kan dhugoomsanii fi guddina biyyaa si’oomsuu kan dandeessisanidha jedhaniiru. Hojiileen hojjetaman bu’a qabeessa waan ta’aniif baandaan keessaa fi alagaan alaa gaaffii abbummaa ulaa galaanaa dhaabsisuu akka hin dandeenye ibsaniiru. Injifannoowwan gurguddoo qindoomina mootummaa fi ummataan argaman dhamdhamachaa milka’ina caaluuf qophaa’uun akka barbaachisu eeraniiru. Kantiibaan magaalaa Jimmaa Xahaa Qamar barreeffama ka’umsa mariif dhiheessaniin, jijjiiramaan asitti gaaffilee misoomaa fi bulchiinsa gaarii deebisuuf magaalaa Jimmaatti hojiileen bu’a qabeessi raawwatamuu dubbataniiru. Gama carraa hojii uumuu, misooma magaalaa, bu’ura misoomaa babal’isuu, oomishtummaa guddisuun, fayyadama hawaasummaa fi dinagdee ummataa caalaa mirkaneessuutiin bu’aaleen quubsaan galmaa’aniiru. Gaaffilee bulchiinsa gaarii ummatatti dhihaachuun deebisuuf bulchiinsi gandaa hedduun gurmaa’uusaanii eeranii, gama nageenyaatiinis ummata hirmaachisuun bu’aaleen galmaa’uu dubbataniiru. Fuulduras dhiibbaa qaala;insa jireenyaa xiqqeessuuf, kenninsa tajaajilaa caalaa ammayyeessuu fi bu’uraalee misoomaa caalaa babal’isuuf xiyyeeffannoon olaanaa kennamuu eeraniiru. Hirmaattonni yaada kaasaniin, jijjiiramaan asitti milkaa’inoonni akka misooma magaalaa, gama qonnaan ammo Qamadii, Shaayee akkasumas oomisha Ruuziitiin hojiileen baratti darban hojjetamaa jiru jedhaniiru. Itiyoophiyaan ulaa galaanaa shiraan dhabde abbummaan akka harkatti galfattu qoodasaanii akka bahan eeranii, dhaloonni sirriitti akka hubatu maneen barnootaatti hubannoon akka uumamu dubbataniiru. Paartii badhaadhinaatti hoogganaan waajjira damee ijaarsaa naannoo Oromiyaa Namarraa Bulii yada kennaniin, dhiibbaa qaala’insa jireenyaa xiqqeessuuf oomishtummaa guddisuuf xiyyeeffannoon olaanaan taasifamuu eeranii, maaddii guutuu fi qonna magaalaatiin hojiileen bu’a qabeessi hojjetamaa akka jiru ibsaniiru. Rakkoolee kenniinsa tajaajilaa fi bulchiinsa gaarii furuuf bakka hundatti bulchiinsi gandaa diriirfamuu eeranii, tajaajilli wiirtuu tokkoo Masoob naannicha bakkee shanitti gurmeeffamaa akka jiru eeraniiru. Itti aanaan kantiibaa fi hoogganaan biiroo misooma Industirii magaalaa Finfinnee Jaanxiraar Abbaayi waltajjicharratti akka jedhanitti, mootummaan fayyadama hunda galeessa lammiilee mirkaneessuuf misooma raawwacha akka jirudubbataniiru. Bulchaan naannoo Hararii Ordiin Badrii, Itti aanaan Kntiibaa fi hogganaan biiroo misooma Industirii magaalaa Finfinnee Jaanxiraar Abbaayi, Paartii badhaadhinaatti hoogganaan dame ijaarsaa waajjira damee naannoo Oromiyaa Namarraa Bulii, bulchaan godina Jimmaa Tiijaanii Naasir fi hirmaattonni magaalicharraa walitti dhufan waltajjicharratti argamaniiru.
Manni marichaa guddina ijaarsa sirna demokiraasiif qoodasaa bahuuf xiyyeeffatee hojjechaa akka jiru ibse
Dec 12, 2025 367
Mudde 3/2018(TOI)-Manni maree waloo paartilee siyaasaa Itiyoophiyaa ijaarsa sirna demokiraasii guddisuuf hojii hojjetamuu keessatti qoodasaa bahuuf xiyyeeffatee hojjechaa akka jiru beeksise. Manni maree waloo paartilee siyaasaa Itiyoophiyaa maneen maree waloo siyaasaa naannolee wajjin waltajjii maree gaggeessaa jira. Gabaasni waggaa kan bara 2017 fi karoorri bara 2018 Mana maree waloo paartilee siyaasaa Itiyoophiyaa fi maneen maree waloo naannoo dihaatee akka mari’atamu ibsameera. Walitti qabaan mana maree waloo paartilee Siyaasaa obbo Salamoon Ayyalaa wayita kana akka dubbatanitti, manni marichaa ijaarsa sirna demokiraasii biyyattiitti guddisuuf xiyyeeffatee hojjechaa jira. Manni marichaa nageenya waaraa biyyaalessaa mirkaneessuuf qaamolee qooda fudhattootaa waliin waliin hojjechaa akka jiru eeraniiru. Mariin biyyaalessaa akka milkaa’u ajandaa walitti qabuun dhiheessuu irraa eegalee komishinicha waliin hojjechaa akka jiru beeksisaniiru. Filannoon biyyaalessaa torbaffaan haqa qabeessa, of danda’aa fi iftooma kan qabu akka ta’u qaamolee dhimmi ilaallatu waliin ta’uun hojjechaa akka jiru dubbataniiru.
Biyyoonni Afriikaa Bahaa walitti hidhamiinsa riijinii fi mirkanaa’uu nageenya waaraaf kutannoon hojjechuu qabu
Dec 12, 2025 286
Mudde 3/2018 (TOI)-Biyyoonni Afriikaa Bahaa walitti hidhamiinsa riijinii fi mirkanaa’uu nageenya waaraaf kutannoon hojjechuu akka qaban barreessaan olaanaa IGAD Dr. Warqinaa Gabayyoo hubachiisan. Wal gahiin koree ambaasaaddaroota IGAD kaleessa Jibutiitti gaggeeffameera. Barreessaan olaanaa IGAD Dr. Warqinaa Gabayyoo fi miseensonni koree ambaasaaddarootaa walgahicharratti argamaniiru. Koreen ambaasaaddarootaa IGAD tarsiimoo IGAD A.L.A bara 2026 amma 2030tti turu raggaasiseera. Dabalataanis Koreen kun bajata IGAD 2026 irratti mari’achuun hojiitti akka galu murteesseera. Kallattiiwwan hojii fuulduraa dhaabbata riijinichaas akeekeera. Riijinii nagaa, walitti hidhamee fi qormaata damdamatu ijaaruuf tumsii fi kutannoon waloo biyyootaa miseensotaa murteessaa ta’uu barreessaan olaanaa IGAD Dr. Warqunaa Gabayyoo wayita kana dubbataniiru. Karaa wal qabateen Koreen ambaasaaddarootaa IGAD walgahichaan cinaatti ijaarsi waajjira muummee haaraan IGAD maalirra akka jiru ilaaleera. Ijaarsi bu’ura misoomaa kun dandeettii dhaabbatummaa fi tumsa waloo cimsuuf akka gargaaru barreessaan olaanaa kun dubbachuusaanii odeeffannoon Tajaajilli Oduu Itiyoophyaa Sakireetaariyaatii IGAD irraa argate nimul’isa. Koreen ambaasaaddaroota IGAD ambaasaaddarootaa fi dippiloomaatota biyyoota miseensaa dhaabbata riijinichaa ofkeessatti qabata. Hojiileen ijoo Koree kanaa IGADiin gorsuu, hordoffii fi deeggarsa hojiirra oolmaa imaammataa, hojmaata biyyoota miseensotaa qindaa’aa gochuu, yaada gorsaa fi yaadota murtoo dhiheessuu ykn rggaasuudha.
Mariin Biyyoolessaa carraa jireenya keessatti yeroo tokko qofaa argamuu kan danda’u waan ta’eef, milkaa'ina isaaf garaagarummaa malee hirmaachuu qabna - Mana Maree Bakka Bu'oota Uummataa
Dec 12, 2025 262
Mudde 03/2018(TOI)-Mariin Biyyoolessaa carraa jireenya keessatti yeroo tokko qofaa argamuu kan danda’u waan ta’eef, milkaa'ina isaaf garaagarummaa malee hirmaachuu qabna jedhe Manni Maree Bakka Bu'oota Uummataa. Komishiniin Marii Biyyoolessaa Itiyoophiyaa Yaa’ii Guutuu Biyyaalessaa (National Plenary) jalqabuuf qophii xumuraa jiraachuu marii Mana Maree Bakka Bu’oota Ummataa keessatti gaggeeffameen beeksiseera. Marichaan dhimmoota naannoo Tigraay dabalatee hojiiwwan hafan tokko tokko saffisaan xumuramuu kan dandeessisanii fi yeroo gabaabaa keessatti konfiraansii Marii Biyyoolessaa eegaluu danda’an irratti mariin bal’aan gaggeeffameera. Marii naannoo Tigraayitti gaggeeffamuuf hojiin haaldureewwanii raawwatamuu haala qindaa’aa ta’een kan gaggeeffame yoo ta’u, waltajjiiwwan duraa adda addaa kan bulchiinsa yeroo fi qooda fudhattoota biroo hirmaachise gaggeeffameera. Akkasumas waltajjiiwwan kanneen irraas yaadni galtee gaarii ta’u argamuu himameera. Dabalataan, Komishiniin Marii Biyyaalessaa mala haala naannichaa jiru tilmaama keessa galche fayyadamuun, ajandaa naannichaa qindeessuun, hirmaattoota Yaa’ii Marii Biyyaalessaa filachuun hojii hafe xumuruuf waliigaltee irra ga’uu isaa ibsameera. Kanaafis ummanni Tigraay guutuun, paartileen siyaasaa naannicha keessa socho’an, hayyoonni, dhaabbileen hawaasa siivilii fi qooda fudhattoonni dhimmi kuni ilaallatu hojii komishinichaa ajandaa isaa milkeessuu fi hirmaattota konfiraansii naannoo Tigraay filachuu irratti guutummaatti akka deeggaran ergaan dabarfameera. Mariin Biyyoolessaa seenaa keessatti al tokko qofaa argamuu waan danda’uuf,hunduu milkaa’ina isaaf tumsuu akka qabu dhaamaniiru. Har’as balballi nagaa banaa ta’uu ibsuun, humnoota hidhatanii naannoo adda addaatti walitti bu’iinsa keessa jiran dabalatee, qaamni dhimma siyaasaa qaba jedhu kamiyyuu ajandaa isaa Komishinii Marii Biyyoolessaaf karaa nagaa akka dhiyeessu irra deebi’anii waamicha dhiyeessaniiru. Aadaa siyaasaa keenya duubatti hafe bu’uuraan jijjiiruuf tattaaffii taasifamu keessatti namni hundi gahee isaa akka ba’uu fi Yaa’iin Marii Biyyaalessaa milkaa’inaan akka xumuramu waamicha dhiyeessuun Manni Marichaa marii kana xumureera. Marii kana irratti Afyaa’iin Mana Maree Bakka Bu’oota Uummataa, itti aanaa Afyaa’ii, Mana maree Bakka bu’oota uummataatti Ministira itti waamamaa mootummaa, Hogganaa fi itti Aanaa Hogganaa Komishinii Marii Biyyaalessaa, komishiniinaroonni hundi, hoggantoonni koree dhaabbii dhimma dimokiraasii fi qooda fudhattoonni biroo hirmaataniiru.
Nageenya amansiisaa Baha Itiyoophiyaa itti fufsiisuun, Piroojektoonni misoomaa jalqabaman karaa nageenya amansiisaan akka milkaa’aniif qindoominaan ni hojjetama
Dec 11, 2025 418
Mudde 02/2018(TOI)-Nageenya amansiisaa Baha Itiyoophiyaa itti fufsiisuun, Pirojektoonni misoomaa jalqabaman karaa nageenya amansiisaan akka milkaa’aniif qindoominaan akka hojjetamu itti aanaan ajajaa Iizii Bahaa Meejer Jeneraal Fiqaaduu Tsaggaayee ibsan. Naannoolee ollaa Baha Itiyoophiyaa, bulchitoota godinootaa fi aanotaa,human waloo Nageenyaa nageenyaa fi tasgabbii irratti mariin gaggeeffameera. Kaayyoon marii kanaa humnoota nageenyaa godinootaa fi bulchiinsa magaalotaa daran cimsuu fi nageenyaa fi tasgabbii naannoo eegsisuuf akka ta’e himameera. Naannichatti nageenyaa fi tasgabbii itti fufsiisuuf hunduu tumsaan hojjechuu qaba jedhan Meejer Jeneraal Fiqaaduu Tsaggaayeen. Kessumaa naannichi bakka kontiroobaandiin itti hedduummatuu fi shororkeessitoonni nageenya booressuuf socho’an waan ta’eef, qaamoleen nageenyaa hawaasa waliin ta’uun halkanii fi guyyaa nageenyaaf akka hojjetan ibsaniiru. Waltajjii marii kana irratti hoggantoonni nageenyaa fi komishinaroota poolisii naannoo Oromiyaa Godinoota Harargee Bahaa fi Lixaa, Godinoota Somaalee godinoota Siitii fi Faafen, bulchiinsa magaalaa Dirree Dhawaa fi bulchiinsa magaalaa Maayaa, akkasumas hoggantoonni olaanoo Ajaja Bahaa fi Poolisoonni Fedaraalaa argamaniiru.
Adeemsa Masriin laga Abbayyaa irratti Seenessa koloneeffataa adeemsisaa jirtu goolabameera-Dr. Biqilaa Hurrisaa
Dec 11, 2025 348
Mudde 02/2018(TOI)- Adeemsa Masriin laga Abbayyaa irratti Seenessa koloneeffataa adeemsisaa jirtu goolabameera jedhan Waajjira Ministira Muummeetti Ministirri Qindeessaa Ijaarsa Sirna Dimookiraasii doktar Biqilaa Hurrisaa. Yaadama bara koloneeffataan faaydaa mirkaneeffachuun akka hin danda’amne dubbataniiru doktar Biqilaa Hurrisaan. Doktar Biqilaa Hurrisaan Miidiyaa Palsi Of Afrikaa waliin haasaa taasisanin, Ministirri Dhimma Alaa Gibtsii Mahaammad Abdallaattii dhimma Hidha Haaromsaa Guddicha Itiyoophiyaa ilaachisee yaada kennan cimsanii balaaleffataniiru. Masiriin yaada nagaafi tasgabbii booressu irraa of qusachuu qabdi jedhaniiru. Dabalataanis yeroon seenessa koloneeffataa Masriin laga Abbayyaa irratti adeemsisaa jirtu barri isaa irra darbeera jedhani. Yaanni Ministira Dhimma Alaa Masriin dhiyaate yaada yeroo ammaa kan hin madaalle ta’uu eeraniiru. Masiriin Laga Naayil anumti qofaan olaantummaan fudhachuu qaba kan jettu seenessa yeroo hin madaalle waan ta’eef nageenya naannawaafis sodaa keessaa kan galchu dha jedhani. Yaanni isaanii kuni immoo faayidaa biyyoolessaa Itiyoophiyaa kan faallessuufi fudhatama kan hin qabne ta’uu himani. Mootummaan Masirii Itiyoophiyaan akka hin tasgabboofneef garee ergamtootaa deeggaruun,filachuun hojiitti bobbaasuu eeruun,kuni amala itti gaafatamummaa hin qabne goolii uumuu ta’uu ibsaniiru. Gama mirga itti fayyadama bishaanii fi tumsa naannootiin yaada isaanii kan kaasan Ministirri kun, Itiyoophiyaan laga Abbayyaa harka caalu kan ishee uwwisu qabeenya ishee fayyadamuuf mirga seeraa qabdi jedhan. Gama biraatiin, gaaffiin Itiyoophiyaa mirga abbummaa ulaa galaanaa seera qabeessaa fi qajeelfama irratti kan hundaa’e ta’uu ibsaniiru doktar Biqilaa Hurrisaan. Hawaasni Idil Addunyaas gaaffii mirga abbummaa kana beekamtii kennaa jiraachuu ibsaniiru. Ejjennoon Masriin laga Abbayyaa qofatti fayyadamuu ishee yeroon kan irra darbee fi yaada koloneeffataa ta’uu isaa, akkasumas yaadaafi mala yeroon barbaadu waliin kan wal hin simne ta’uu akeekaniiru. Adeemsa Masriin laga Abbayyaa irratti Seenessa koloneeffataa adeemsisaa jirtu goolabameera jedhani. #Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa #TOI
Siyaasa
Sirna gabaasaa dijitaalaa irratti hundaa’ee fi qindaa’aa hojiirra oolchuuf qophiin guutuun taasifamaa jira
Dec 15, 2025 29
Mudde 6/2018(TOI) - Sirna gabaasaa dijitaalaa irratti hundaa’ee fi qindaa’aa hojiirra oolchuuf qophiin guutuun taasifamaa jiraachuu ibsame. Waajjirri Muummee Paartii Badhaadhinaa gaggeessitootaaf otoomeeshinii hojiirra oolmaa dijitaalaa damee bulchiinsa tarsiimoo fi teeknooloojii odeeffannoo, karoora tokko, sirna gabaasa tokko irratti sagantaa leenjii kennuu eegaleera. Waajjira Muummee Paartii Badhaadhinaatti itti gaafatamaan hoggansa tarsiimoo fi teeknooloojii odeeffannoo ambaasaaddar Hasan Abdulqaadir waltajjii leenjii godina Affaar magaalaa Samaraatti eegale irratti haasaa baniinsaa kan taasisan yoo ta’u, gabaasa bal’aa fi qindaa’aa qopheessuun sirna dijitaalaa hojiirra oolchuun barbaachisummaa waktaawaa ta’uu ibsaniiru. Kanaafis, karoora tokkoo fi gabaasa tokko irratti xiyyeeffachuun hojii eegalame cimsuun gabaasni bal’aa fi qindoominaan akka dhiyaatu hojiiwwan hojjetamaa jiraachuu ibsaniiru. Paartichi Damee Bulchiinsa Tarsiimoo fi Teeknooloojii Odeeffannoo yeroo hundeessu gabaasa bal’aa fi qindoomina ilaacha keessa galchuun ta’uu hubachiisaniiru. Kanaafuu tokkoon tokkoon dhaabbataa hojii hojjatu dijiitaala gochuun sirna waraqaa malee hojiirra oolchuurratti xiyyeeffatee hojjechaa jiraachuus ibsaniiru. Hojiin kun haala madaalamuu fi lakkaa’amuu danda’uun hojjetamuu akka qabu hubachiisaniiru; leenjiin kun hojii dhaabbata tokkoon tokkoon isaanii cimsuu fi itti fufsiisuuf kan kaayyeffate ta’uu ibsaniiru. Leenjii kana irratti kan argaman itti gaafatamaan kutaa gurmaa’insaa Paartii Badhaadhinaa Damee Naannoo Affaar obbo Wol’oo Aayitilee akka jedhanitti, leenjiin kun hoggansi hojii isaa haala bu’a qabeessa ta’een akka raawwatuu fi dandeettii isaa akka guddisu kan dandeessisu ta’uu ibsaniiru. Leenjichi naannoo Affaar Samaraatti geggeeffamuun isaa daran kan nama kakaasu ta’uu ibsanii, muuxannoo wal jijjiiruun jijjiirama fooyya’aa fiduuf daran kan nama kakaasu ta’uu ibsaniiru. Leenjichi hojiiwwan damee tokkoon tokkoon isaanii keessatti raawwatamuu qaban adda baasuun, akkaataa barbaachisummaa isaaniitiin raawwachuu, madaallii hoggansa dhaabbilee dijiitaala gochuun raawwii ammayyaa mirkaneessuuf akka gargaaru ibsameera. Hoggantoonni waajjiraalee damee Paartii Badhaadhinaa naannolee hundarraa fi bulchiinsa magaalota lamaanii leenjicharratti hirmaachaa jiru.
Godinaalee wallaggaatti nageenya cimsuun fayyadamummaa misoomaa lammiilee mirkaneessuuf tattaaffiiwwan taassifaman bu’aa qabatamaa fidaniiru.
Dec 13, 2025 329
Mudde 4/2018 (TOI)- Godinaalee wallaggaatti nageenya cimsuun fayyadamummaa misoomaa lammiilee mirkaneessuuf tattaaffiiwwan taassifaman bu’aa qabatamaa fidaniiru jechuun jiraattonni Magaalaa Naqamtee fi Godinalee wallagga lixaa dubbatan. Matad uree “ Labsiiwwan Guubaa bu’aawwan mootummaa Ida’amuu” jedhuun Mariin hawaasaa Jiraattota Magaalaa Naqamtee fi Godina wallagga bahaa hirmaachise gaggeeffameera. Marii Hawaasaa kanarratti Bulchaan naannoo Beniishaangul Gumuz Obbo Ashaadilii Hasan, Ministirri nageenyaa Mahaammad Idiriis, sadarkaa Itti Aanaa Pirezidaantii Naannoo Oromiyaatti qindeessaa kilaastara misooma Magaalaa Obbo Masfin Malaakuu fi hoggantoonni Godinaalee, Aanaalee fi Bulchinsota magaalaa argamaniiru. Hirmaattota Waltajjichaa kan ta’an jiraattonni magaalaa naqamtee fi naannooshee yaada kennaniin , mootummaan jijjiiramaa xiyyeeffannoo naannichaaf kenneen nageenya cimsuuu fi hojii misoomaa raawwachuuf haalli mijataan uumameera jedhaniiru. Hirmaattota marichaa keessaa Jiraataa Magaala Naqamtee fi jaarsa biyyaa Sheeh Naasir Nuuruu akka ibsanitti, godinichatti waggoottan darban rakkoon nageenyaa mudatee ture dhabamee, hojiin misoomaa hojjetamaa jira jedhaniiru. Kanaanis pirojektoota gurguddoo dabalatee misoomni hawaasummaa fi Diinagdee hedduun raawwatamaa waan jiruuf mootummaan galateeffamuu qaba jedhaniiru. Hojiiwwan misoomaa magaalichaaf carra gaarii fidan kanneen akka buufata Xiyyaara, ijaarsa daandii konkolaataa Naqamtee-Buree, misoomni koriidaraa, suphaa Daandii Naqamtee-Amboo, waarshaa industirii qindeessa qonnaa akka fakkeenyaatti kan kaasan sheeh Naasir nageenya uumameen misoomichi hirmaannaa keenyaan itti fufa jedhaniiru. Jiraataan Aanaa Giddaa Ayyaanaa Damissoo Geetaachoo, hojiiwwan misoomaa naannichatti eegalaman itti fufinsa akka qabaataniif akka jiraataatti deeggarsa taassisan cimsanii akka ittifufan ibasaniiru. Dabalataanis Jiraataan Aanaa Eebantuu aanichi qabeenya dilbii qabu gara qabeenyatti jijjiiruun fayyadamummaa hawaasaaf oolchuu qaba jechuun obbo Fiqaaduu Taammiruu ibsaniiru. Akkasuma jiraattuun aanaa Biilaa Aadde Shubbituu Galaan bu’uuralee misoomaa daandii dabalatee hojiiwwan misoomaa biroon akkaa hojjetamaniif nageenya naannoo keenyaa cimsinee eegganna jedhaniiru. Waltajjii marichaa kan gaggeessan Bulchaan Naannoo Beniishaangul Obbo Ashaadilii Hasan, Ministirri Muummee Dr.Abiyyi Ahimad labsiiwwan Guubaatti ifoomsan kan milkaa’an hirmaanna qindaa’aa hawaasaan ta’uu ibsaniiru. Waggoottan jijiiramaa darban qonnaan, daandiin, Barnootaa fi misooma Hawaasummaa fi Dinagdee biroon fayyadamummaa hawaasaa kan guddisan hojjetamaniiru. Fuuldurattis ummanni mootummaa cinaa dhaabbachuun nageenya waaraa buusuun hojiiwwan misoomaa haala hunda galeessa ta’een akka raawwataman taassifamuu akka qaban hubachiisaniiru. Hojiin misooma koriidaraa magaala Naqamteetti eegalame magaalicha jiijiiraa jiraachuu ibsuun kunis cimee akka ittfufuuf tattaafachuu qabna jedhaniiru. Gaaffiiwwan hirmaattota waltajjichaarra ka’an sirrii fi wayitaawaa ta’uu ibsuun qaammni mootummaa dhimmichi ilaallatu sadarkaa sadarkaan deebii akka itti kennu hubachiisaniiru. Ministirri nageenyaa Mahaammad Idiriis Mootummaan naannichatti nageenyi waaraan akka bu’uuf xiyyeeffannoo kennee hojjechuusaan bu’an argameera jedhaniiru. Ministirri Muummee Boqonnaa malee Halkanii fi Guyyaa hojjechuun biyya keenya jijiiraa jiru, nuyis bakka jirrutti boqonnaa malee hojjechuun biyya keenya jijiiruu qabna jechuun ibsaniiru. Sadarkaa Itti Aanaa Pirezidaantii Naannoo Oromiyaatti Qindeessaa Kilaastara Misooma Magaalaa Obbo Masfin Malaakuu, naannichatti hojiiwwan misoomaa abdachiisoon hojjetamaa kan jiran waan ta’aniif hawaasni nageenyasaa cimsuun hojiiwwan kun itti fufinsa akka qabaatan gochuu akka qaban hubachiisaniiru. Gaaffiiwwan hirmaattonni waltajjichaa kaasan deebii ariifataa akka argatuuf mootummaan naannichaa xiyyeeffannoo kennee akka hojjetu mirkaneessaniiru.
Milkaa’inoota qindoomina mootummaa fi ummataan argaman gabbisuun biyya badhaate dhaloota dhufuuf dabarsuuf ni hojjenna-jiraattota marii ummataa jimmatti gaggeeffamerratti hirmaatan
Dec 13, 2025 223
Mudde 4/2018(TOI)- Milkaa’inoota qindoomina mootummaa fi ummataan argaman gabbisuun biyya badhaate dhaloota dhufuuf dabarsuuf akka hojjetan jiraattonni marii ummataa jimmatti gaggeeffamerratti hirmaatanibsan. Kutaaleen hawaasaa godinaa fi bulchiinsa magaalaa Jimmaarraa walitti dhufan mata duree Labsiiwwan Gubaa bu’aalee mootummaa ida’amuu” jedhuun haala yeroo biyyaarratti marii gaggeessaniiru. Hirmaattonni yaada kaasaniin akka ibsanitti, jijjiiramaan asitti mootummaan milkaa’inoota misoomaa dinqisiisoo hedduu galmeessiseera. Misoomni magaalaa, hojiileen qonnaa baratti darban magaalaa jimmaatti hojjetamaa jiraachuu ibsaniiru. Haala Kanaan Itiyoophityaa badhaate dhugoomsuun dhaloota dhufuuf dabarsuuf galmoota qabaman milkaa’uunsaanii eerameera. Bulchaan naannoo Hararii Ordiin Badrii haasaa baniinsaa taasisaniin, bu’aaleen misoomaa qabatamaan badhaadhina Itiyoophiyaa dhugoomsan galmaa’aniiru jedhaniiru. Gama qonnaa, Industirii, Turizimii, albuudaa fi dijitaalaan akkasumas carraa hojii gama uumuutiin dameelee misooma magaalaa fi kanneen biroonis hojiileen quubsaan hojjetamuusaanii dubbataniiru. Labsiiwwan Gubaa ministira muummee DR Abiyyi Ahimadiin labsaman bayyanachuu Itiyoophiyaa kan dhugoomsanii fi guddina biyyaa si’oomsuu kan dandeessisanidha jedhaniiru. Hojiileen hojjetaman bu’a qabeessa waan ta’aniif baandaan keessaa fi alagaan alaa gaaffii abbummaa ulaa galaanaa dhaabsisuu akka hin dandeenye ibsaniiru. Injifannoowwan gurguddoo qindoomina mootummaa fi ummataan argaman dhamdhamachaa milka’ina caaluuf qophaa’uun akka barbaachisu eeraniiru. Kantiibaan magaalaa Jimmaa Xahaa Qamar barreeffama ka’umsa mariif dhiheessaniin, jijjiiramaan asitti gaaffilee misoomaa fi bulchiinsa gaarii deebisuuf magaalaa Jimmaatti hojiileen bu’a qabeessi raawwatamuu dubbataniiru. Gama carraa hojii uumuu, misooma magaalaa, bu’ura misoomaa babal’isuu, oomishtummaa guddisuun, fayyadama hawaasummaa fi dinagdee ummataa caalaa mirkaneessuutiin bu’aaleen quubsaan galmaa’aniiru. Gaaffilee bulchiinsa gaarii ummatatti dhihaachuun deebisuuf bulchiinsi gandaa hedduun gurmaa’uusaanii eeranii, gama nageenyaatiinis ummata hirmaachisuun bu’aaleen galmaa’uu dubbataniiru. Fuulduras dhiibbaa qaala;insa jireenyaa xiqqeessuuf, kenninsa tajaajilaa caalaa ammayyeessuu fi bu’uraalee misoomaa caalaa babal’isuuf xiyyeeffannoon olaanaa kennamuu eeraniiru. Hirmaattonni yaada kaasaniin, jijjiiramaan asitti milkaa’inoonni akka misooma magaalaa, gama qonnaan ammo Qamadii, Shaayee akkasumas oomisha Ruuziitiin hojiileen baratti darban hojjetamaa jiru jedhaniiru. Itiyoophiyaan ulaa galaanaa shiraan dhabde abbummaan akka harkatti galfattu qoodasaanii akka bahan eeranii, dhaloonni sirriitti akka hubatu maneen barnootaatti hubannoon akka uumamu dubbataniiru. Paartii badhaadhinaatti hoogganaan waajjira damee ijaarsaa naannoo Oromiyaa Namarraa Bulii yada kennaniin, dhiibbaa qaala’insa jireenyaa xiqqeessuuf oomishtummaa guddisuuf xiyyeeffannoon olaanaan taasifamuu eeranii, maaddii guutuu fi qonna magaalaatiin hojiileen bu’a qabeessi hojjetamaa akka jiru ibsaniiru. Rakkoolee kenniinsa tajaajilaa fi bulchiinsa gaarii furuuf bakka hundatti bulchiinsi gandaa diriirfamuu eeranii, tajaajilli wiirtuu tokkoo Masoob naannicha bakkee shanitti gurmeeffamaa akka jiru eeraniiru. Itti aanaan kantiibaa fi hoogganaan biiroo misooma Industirii magaalaa Finfinnee Jaanxiraar Abbaayi waltajjicharratti akka jedhanitti, mootummaan fayyadama hunda galeessa lammiilee mirkaneessuuf misooma raawwacha akka jirudubbataniiru. Bulchaan naannoo Hararii Ordiin Badrii, Itti aanaan Kntiibaa fi hogganaan biiroo misooma Industirii magaalaa Finfinnee Jaanxiraar Abbaayi, Paartii badhaadhinaatti hoogganaan dame ijaarsaa waajjira damee naannoo Oromiyaa Namarraa Bulii, bulchaan godina Jimmaa Tiijaanii Naasir fi hirmaattonni magaalicharraa walitti dhufan waltajjicharratti argamaniiru.
Manni marichaa guddina ijaarsa sirna demokiraasiif qoodasaa bahuuf xiyyeeffatee hojjechaa akka jiru ibse
Dec 12, 2025 367
Mudde 3/2018(TOI)-Manni maree waloo paartilee siyaasaa Itiyoophiyaa ijaarsa sirna demokiraasii guddisuuf hojii hojjetamuu keessatti qoodasaa bahuuf xiyyeeffatee hojjechaa akka jiru beeksise. Manni maree waloo paartilee siyaasaa Itiyoophiyaa maneen maree waloo siyaasaa naannolee wajjin waltajjii maree gaggeessaa jira. Gabaasni waggaa kan bara 2017 fi karoorri bara 2018 Mana maree waloo paartilee siyaasaa Itiyoophiyaa fi maneen maree waloo naannoo dihaatee akka mari’atamu ibsameera. Walitti qabaan mana maree waloo paartilee Siyaasaa obbo Salamoon Ayyalaa wayita kana akka dubbatanitti, manni marichaa ijaarsa sirna demokiraasii biyyattiitti guddisuuf xiyyeeffatee hojjechaa jira. Manni marichaa nageenya waaraa biyyaalessaa mirkaneessuuf qaamolee qooda fudhattootaa waliin waliin hojjechaa akka jiru eeraniiru. Mariin biyyaalessaa akka milkaa’u ajandaa walitti qabuun dhiheessuu irraa eegalee komishinicha waliin hojjechaa akka jiru beeksisaniiru. Filannoon biyyaalessaa torbaffaan haqa qabeessa, of danda’aa fi iftooma kan qabu akka ta’u qaamolee dhimmi ilaallatu waliin ta’uun hojjechaa akka jiru dubbataniiru.
Biyyoonni Afriikaa Bahaa walitti hidhamiinsa riijinii fi mirkanaa’uu nageenya waaraaf kutannoon hojjechuu qabu
Dec 12, 2025 286
Mudde 3/2018 (TOI)-Biyyoonni Afriikaa Bahaa walitti hidhamiinsa riijinii fi mirkanaa’uu nageenya waaraaf kutannoon hojjechuu akka qaban barreessaan olaanaa IGAD Dr. Warqinaa Gabayyoo hubachiisan. Wal gahiin koree ambaasaaddaroota IGAD kaleessa Jibutiitti gaggeeffameera. Barreessaan olaanaa IGAD Dr. Warqinaa Gabayyoo fi miseensonni koree ambaasaaddarootaa walgahicharratti argamaniiru. Koreen ambaasaaddarootaa IGAD tarsiimoo IGAD A.L.A bara 2026 amma 2030tti turu raggaasiseera. Dabalataanis Koreen kun bajata IGAD 2026 irratti mari’achuun hojiitti akka galu murteesseera. Kallattiiwwan hojii fuulduraa dhaabbata riijinichaas akeekeera. Riijinii nagaa, walitti hidhamee fi qormaata damdamatu ijaaruuf tumsii fi kutannoon waloo biyyootaa miseensotaa murteessaa ta’uu barreessaan olaanaa IGAD Dr. Warqunaa Gabayyoo wayita kana dubbataniiru. Karaa wal qabateen Koreen ambaasaaddarootaa IGAD walgahichaan cinaatti ijaarsi waajjira muummee haaraan IGAD maalirra akka jiru ilaaleera. Ijaarsi bu’ura misoomaa kun dandeettii dhaabbatummaa fi tumsa waloo cimsuuf akka gargaaru barreessaan olaanaa kun dubbachuusaanii odeeffannoon Tajaajilli Oduu Itiyoophyaa Sakireetaariyaatii IGAD irraa argate nimul’isa. Koreen ambaasaaddaroota IGAD ambaasaaddarootaa fi dippiloomaatota biyyoota miseensaa dhaabbata riijinichaa ofkeessatti qabata. Hojiileen ijoo Koree kanaa IGADiin gorsuu, hordoffii fi deeggarsa hojiirra oolmaa imaammataa, hojmaata biyyoota miseensotaa qindaa’aa gochuu, yaada gorsaa fi yaadota murtoo dhiheessuu ykn rggaasuudha.
Mariin Biyyoolessaa carraa jireenya keessatti yeroo tokko qofaa argamuu kan danda’u waan ta’eef, milkaa'ina isaaf garaagarummaa malee hirmaachuu qabna - Mana Maree Bakka Bu'oota Uummataa
Dec 12, 2025 262
Mudde 03/2018(TOI)-Mariin Biyyoolessaa carraa jireenya keessatti yeroo tokko qofaa argamuu kan danda’u waan ta’eef, milkaa'ina isaaf garaagarummaa malee hirmaachuu qabna jedhe Manni Maree Bakka Bu'oota Uummataa. Komishiniin Marii Biyyoolessaa Itiyoophiyaa Yaa’ii Guutuu Biyyaalessaa (National Plenary) jalqabuuf qophii xumuraa jiraachuu marii Mana Maree Bakka Bu’oota Ummataa keessatti gaggeeffameen beeksiseera. Marichaan dhimmoota naannoo Tigraay dabalatee hojiiwwan hafan tokko tokko saffisaan xumuramuu kan dandeessisanii fi yeroo gabaabaa keessatti konfiraansii Marii Biyyoolessaa eegaluu danda’an irratti mariin bal’aan gaggeeffameera. Marii naannoo Tigraayitti gaggeeffamuuf hojiin haaldureewwanii raawwatamuu haala qindaa’aa ta’een kan gaggeeffame yoo ta’u, waltajjiiwwan duraa adda addaa kan bulchiinsa yeroo fi qooda fudhattoota biroo hirmaachise gaggeeffameera. Akkasumas waltajjiiwwan kanneen irraas yaadni galtee gaarii ta’u argamuu himameera. Dabalataan, Komishiniin Marii Biyyaalessaa mala haala naannichaa jiru tilmaama keessa galche fayyadamuun, ajandaa naannichaa qindeessuun, hirmaattoota Yaa’ii Marii Biyyaalessaa filachuun hojii hafe xumuruuf waliigaltee irra ga’uu isaa ibsameera. Kanaafis ummanni Tigraay guutuun, paartileen siyaasaa naannicha keessa socho’an, hayyoonni, dhaabbileen hawaasa siivilii fi qooda fudhattoonni dhimmi kuni ilaallatu hojii komishinichaa ajandaa isaa milkeessuu fi hirmaattota konfiraansii naannoo Tigraay filachuu irratti guutummaatti akka deeggaran ergaan dabarfameera. Mariin Biyyoolessaa seenaa keessatti al tokko qofaa argamuu waan danda’uuf,hunduu milkaa’ina isaaf tumsuu akka qabu dhaamaniiru. Har’as balballi nagaa banaa ta’uu ibsuun, humnoota hidhatanii naannoo adda addaatti walitti bu’iinsa keessa jiran dabalatee, qaamni dhimma siyaasaa qaba jedhu kamiyyuu ajandaa isaa Komishinii Marii Biyyoolessaaf karaa nagaa akka dhiyeessu irra deebi’anii waamicha dhiyeessaniiru. Aadaa siyaasaa keenya duubatti hafe bu’uuraan jijjiiruuf tattaaffii taasifamu keessatti namni hundi gahee isaa akka ba’uu fi Yaa’iin Marii Biyyaalessaa milkaa’inaan akka xumuramu waamicha dhiyeessuun Manni Marichaa marii kana xumureera. Marii kana irratti Afyaa’iin Mana Maree Bakka Bu’oota Uummataa, itti aanaa Afyaa’ii, Mana maree Bakka bu’oota uummataatti Ministira itti waamamaa mootummaa, Hogganaa fi itti Aanaa Hogganaa Komishinii Marii Biyyaalessaa, komishiniinaroonni hundi, hoggantoonni koree dhaabbii dhimma dimokiraasii fi qooda fudhattoonni biroo hirmaataniiru.
Nageenya amansiisaa Baha Itiyoophiyaa itti fufsiisuun, Piroojektoonni misoomaa jalqabaman karaa nageenya amansiisaan akka milkaa’aniif qindoominaan ni hojjetama
Dec 11, 2025 418
Mudde 02/2018(TOI)-Nageenya amansiisaa Baha Itiyoophiyaa itti fufsiisuun, Pirojektoonni misoomaa jalqabaman karaa nageenya amansiisaan akka milkaa’aniif qindoominaan akka hojjetamu itti aanaan ajajaa Iizii Bahaa Meejer Jeneraal Fiqaaduu Tsaggaayee ibsan. Naannoolee ollaa Baha Itiyoophiyaa, bulchitoota godinootaa fi aanotaa,human waloo Nageenyaa nageenyaa fi tasgabbii irratti mariin gaggeeffameera. Kaayyoon marii kanaa humnoota nageenyaa godinootaa fi bulchiinsa magaalotaa daran cimsuu fi nageenyaa fi tasgabbii naannoo eegsisuuf akka ta’e himameera. Naannichatti nageenyaa fi tasgabbii itti fufsiisuuf hunduu tumsaan hojjechuu qaba jedhan Meejer Jeneraal Fiqaaduu Tsaggaayeen. Kessumaa naannichi bakka kontiroobaandiin itti hedduummatuu fi shororkeessitoonni nageenya booressuuf socho’an waan ta’eef, qaamoleen nageenyaa hawaasa waliin ta’uun halkanii fi guyyaa nageenyaaf akka hojjetan ibsaniiru. Waltajjii marii kana irratti hoggantoonni nageenyaa fi komishinaroota poolisii naannoo Oromiyaa Godinoota Harargee Bahaa fi Lixaa, Godinoota Somaalee godinoota Siitii fi Faafen, bulchiinsa magaalaa Dirree Dhawaa fi bulchiinsa magaalaa Maayaa, akkasumas hoggantoonni olaanoo Ajaja Bahaa fi Poolisoonni Fedaraalaa argamaniiru.
Adeemsa Masriin laga Abbayyaa irratti Seenessa koloneeffataa adeemsisaa jirtu goolabameera-Dr. Biqilaa Hurrisaa
Dec 11, 2025 348
Mudde 02/2018(TOI)- Adeemsa Masriin laga Abbayyaa irratti Seenessa koloneeffataa adeemsisaa jirtu goolabameera jedhan Waajjira Ministira Muummeetti Ministirri Qindeessaa Ijaarsa Sirna Dimookiraasii doktar Biqilaa Hurrisaa. Yaadama bara koloneeffataan faaydaa mirkaneeffachuun akka hin danda’amne dubbataniiru doktar Biqilaa Hurrisaan. Doktar Biqilaa Hurrisaan Miidiyaa Palsi Of Afrikaa waliin haasaa taasisanin, Ministirri Dhimma Alaa Gibtsii Mahaammad Abdallaattii dhimma Hidha Haaromsaa Guddicha Itiyoophiyaa ilaachisee yaada kennan cimsanii balaaleffataniiru. Masiriin yaada nagaafi tasgabbii booressu irraa of qusachuu qabdi jedhaniiru. Dabalataanis yeroon seenessa koloneeffataa Masriin laga Abbayyaa irratti adeemsisaa jirtu barri isaa irra darbeera jedhani. Yaanni Ministira Dhimma Alaa Masriin dhiyaate yaada yeroo ammaa kan hin madaalle ta’uu eeraniiru. Masiriin Laga Naayil anumti qofaan olaantummaan fudhachuu qaba kan jettu seenessa yeroo hin madaalle waan ta’eef nageenya naannawaafis sodaa keessaa kan galchu dha jedhani. Yaanni isaanii kuni immoo faayidaa biyyoolessaa Itiyoophiyaa kan faallessuufi fudhatama kan hin qabne ta’uu himani. Mootummaan Masirii Itiyoophiyaan akka hin tasgabboofneef garee ergamtootaa deeggaruun,filachuun hojiitti bobbaasuu eeruun,kuni amala itti gaafatamummaa hin qabne goolii uumuu ta’uu ibsaniiru. Gama mirga itti fayyadama bishaanii fi tumsa naannootiin yaada isaanii kan kaasan Ministirri kun, Itiyoophiyaan laga Abbayyaa harka caalu kan ishee uwwisu qabeenya ishee fayyadamuuf mirga seeraa qabdi jedhan. Gama biraatiin, gaaffiin Itiyoophiyaa mirga abbummaa ulaa galaanaa seera qabeessaa fi qajeelfama irratti kan hundaa’e ta’uu ibsaniiru doktar Biqilaa Hurrisaan. Hawaasni Idil Addunyaas gaaffii mirga abbummaa kana beekamtii kennaa jiraachuu ibsaniiru. Ejjennoon Masriin laga Abbayyaa qofatti fayyadamuu ishee yeroon kan irra darbee fi yaada koloneeffataa ta’uu isaa, akkasumas yaadaafi mala yeroon barbaadu waliin kan wal hin simne ta’uu akeekaniiru. Adeemsa Masriin laga Abbayyaa irratti Seenessa koloneeffataa adeemsisaa jirtu goolabameera jedhani. #Tajaajila Oduu Itiyoophiyaa #TOI
Hawaasummaa
Naannichatti dhaloota Naamusaan Guutamee horachuuf hojjetamaa jiru
Dec 15, 2025 2
Mudde 6/2018(TOI)-Naannoo Oromiyaa dhaloota naamusaan Guutamee fi malaammaltummaa jibbu horachuuf Manneen Barnootaa waliin hojiin qindoominaa hojjetamaa jiraachuu komishiniin naamusaa fi Farra malaammaltummaa naannichaa beeksise. Komishinichatti Itti gaafatamaan Damee Biiroo Giddugaleessaa Obbo Jireenyaa Taaddasaa akka ibsanitti, dhaloota naamusaan guutamee fi malaammaltummaa irraa qulqullaa’e horachuuf Maneen Barnootaa qooda olaanaa qabu. Kanaaf dhaabbilee Barnootaa waliin qindoomuun gumii namusaa maneen barnootaatti akka dhaabbatuuf waliin hojjechuun malaammaltummaa ittisuurratti leenjiin kennamuu ibsaniiru. Gumichaan Ijaarsa naamusaa fi safuu irratti kan xiyyeeffate mariin gita gitaa gaggeessuun dhaloota malaammaltummaa jibbu horachuuf tattaaffiin taassifamaa jiraachuu hubachiisaniiru. Barattoonni naamusa gaariin guutamanii lammii biyya fudhatu akka ta’aniif xiyyeeffannoon kennamee hojjetamaa jiraachuu kaasaniiru. Aakka ibsa hogganichaatti naamusa gaariin guutamuu Barattootaa Maneen Barnootaattis ta’e hawaasa keessatti walitti dhufeenya qabaniin malaammaltummaa ittisuuf qooda gaarii qaba. Itti gaafatamaan Waajjira Barnootaa Godina Shawaa Bahaa obbo Girmaa Lammaa gamasaaniin, Manneen Barnootaa Barattoota Beekumsaan gahoomsurra darbee dhaloota naamusa qabu horachuuf itti gaafatamummaa qabu . Kanaafis Maneen Barnootaa Godinicha jiran gumii naamusaa fi Lammummaa dhaabuun lammii naamusa gaarii qabu horachuu akka danda’aniif xiyyeeffannoon kennamee hojjetamaa jiraachuu ibsaniiru. Maneen barnootaa sadarkaa 1ffaa fi 2ffaatti gumiiwwan hundaa’an barattoonni turtiisaanii Mana Barnootaan qajeeltoowwan naamusaarratti hubannaa gaarii akka qabaatan gochuurra darbee bu’aa qabeessummaa barnoota saaniif qooda olaanaa gumaachuu eeraniiru. Kunis hojii baruu fi barsiisuu bu’aa qabeessa taassisuun human beekumsaan dorgomaa taassisuu akka uumamuuf kan isaan deeggaru ta’uu ibsaniiru. Guyyaan Farra -malaammaltummaa Idil-Addunyaa bara kanaa yeroo 22ffaa mata-duree “ dhaloota naamusaan, Dhaabbata Hoj-maataan “ jedhuun sadarkaa sadarkaan kabajamuun ni yaadatama.
Dhibee Pooliyoo (Poliomyelitis)
Dec 15, 2025 21
Pooliyoon /Daa’imman kan laamshessu vaayirasii pooliyoon jedhamuun kan daddarbu yoo ta’u, baay’inaan daa’ imman waggaa shanii gadi ta’an miidha. Vaayirasiin dhibee Pooliyoo qaama miidhamaa umurii guutuu nama taasisuu kan danda’u yoo ta’u, darbee darbee immoo yeroo gabaabduu keessatti lubbuu balleessuu danda’a. Gosawwan infeekshinii Pooliyoo Mallattoo homaayyuu kan hin agarsiifne Vaayirasii pooliyoon warreen qabaman dhibbeentaan 90-95 kan ta’an mallattoo homaa kan hin agarsiifne dha. Garuu vaayirasicha daddabarsuu fi warreen kaan faaluu danda’u. Pooliyoo Xiqqoo(Minor) Namoonni qabaman dhibbentaa 4-8 kan ta’an, mallattoolee xiqqoo agarsiisuu malu. Mallattooleen kunneenis, guyyoota 2-5 turuu kan danda’an yoo ta’u, ho’ina qaamaa, mataa boowwuu, dhukkuba qoonqoo fi balaqqamsiisuu dha. Mallattooleen kunneen yeroo baay’ee guutummaa guutuutti dhabamuu danda’u. Pooliyoo Miidhaa Guddaa Geessisu(Paralytic) Infeekshiniiwwan dhibbentaa tokkoo gadi ta’an gara pooliyoo guddaatti jijjiiramu. Vaayirasiin kun sirna narvii miidhuun, dhukkubbii maashaalee fi maashaan akka tasaa dadhabuu fi laamsha'uu (Acute Flaccid Paralysis) fida. Kunis irra jirressaan, maashaalee harkaafi miillaa kan miidhu yoo ta’u,dhibbentaa 5-10 kan ta’u irratti immoo maashaalee afuura baafannaa miidhuun du’aaf saaxiluu danda’a. Karaalee Dhibeen Pooliyoo daddarbu Dhibeen Pooliyoo vaayirasii haala salphaan kan badu miti;gara qaama namaatti kan galu baay’inaan karaa afaaniiti. Karaaleen inni ittiin nama fayyaatti daddarbus, karaa bobbaa nama dhibee sanaan faalameen yoo ta’u, namni sanaan faalame bakka hin malletti yoo bobba’e karaalee bishaan dhugaatiifi soorata sanaan faalamaniifi qulqullina dhabuu irraan kan ka’e ta’uu mala. Dhibee Pooliyoo akkamiin ittisuun danda’ama? Pooliyoon dhibee daawaa hin qabne waan ta’eef,talaallii qofaan ittifama. Bara 1988 irraa eegalee talaallii pooliyoo kennamaa jiruun, addunyaa irraa namoota miliyoona 20 kan ta’an qaama miidhamtummaa irraa baraaruun danda’ameera. Tamsa’ina dhibee Pooliyoo ittisuuf maal gochuu qabna? Qulqullina harkaa eeggachuu;keessumaa mana fincaanii fayyadamanii,nyaata boodaafi duras harka ofii saamunaan sirriitti dhiqachuu. Bishaan qulqulluu dhuguufi soorata qulqullina qabu sirnaan qopheessanii soorachuu
Gurmaa’insi Gandaa Haaraan tajaajila Mootummaa dhiheenyatti argachuuf dandeessiseera
Dec 15, 2025 30
Mudde 6/2018 (TOI)-Gurmaa’insi Gandaa haaraan tajaajiloota mootummaa dhiheenyatti akka argatan isaan dandeessisuu jiraattonni Godina Gujii ibsan. Kenniinsi tajaajilaa baasii fi yeroo qusachuurra darbee xiyyeeffannoo isaanii hojii misoomaarra akka taasifataniif carraa kan uume ta’uu tajaajilamtoonni ibsaniiru. Naannoo Oromiyaatti kenniinsa tajaajilaa fooyyessuun, nageenya buusuu fi rakkoo bulchiinsa gaarii yeroo dhihootti furuun, gurmaa’insi Gandaa haaraa erga hojiirra oolee bu’aan argamaa jira. Gurmaa’insi gandaa kun uummanni tajaajila mijataa fi si’ataa dhiheenyatti akka argatu kan dandeessisudha. Keessumaa fayyadamoo misoomaa ta’uunii fi gaaffiiwwan bulchiinsa gaarii hirmaannaa hawaasaan deebii akka argatan gochuun faayidaa guddaa qabaachuu ibsaniiru. Gurmaa’insa gandaa haaraa ilaalchisuun jiraattota yaada isaanii TOI’f kennan keessaa obbo Taaddasaa Baanataa akka jedhanitti, naannoo isaaniitti tajaajilli mootummaa dhaqqabamaa ta’uun tajaajiloota hawaasummaa argachuuf karaa dheeraa deemuurraa isaan baraaruu ibsaniiru. Gurmaa’insi Gandaa Naannoo Oromiyaatti eegalame godina isaaniitti hojiirra ooluunsaa hojii misoomaa fi nageenyaa naannoosaaniirratti mootummaa waliin wal-dubbisaa akka hojjetaniif carraa isaaniif uumuu dubbataniiru. Gurmaa’insi kun tajaajilli mootummaa akka saffisuuf deeggaruu fi jiraattonni yeroosaanii misoomarratti akka dabarsan taassisuu kan himani immoo jiraataama ganda kanaa kan ta’an obbo Taakkalaa Eeliyaasidha. Gurmaa’insi gandaa misooma itti fufsiisuu fi duudhaaleen aadaa akka dagaaganiif qooda mataasaa gumachuu dubbataniiru. Keessumaa waldhabbiiwwan adda addaa itti dhiheenyaa Abbootii Gadaa fi Jaarsolii biyyaan akka hiikamaniif manni murtii aadaa hojiirra ooluu ibsaniiru. Bulchiinsi Gandaa gaaffiilee bu’uuraalee misoomaa, tajaajila haqaa fi bulchiinsa gaarii dhiheenyaan deebii akka argataniif carraa kennuusaan fayyadamoo taassisuu dubbataniiru. Itti aantuun bulchaa Ganda Odaa Adoolaa aadde Duurettii Areerii, gurmaa’insi Gandaa haaraan waajjiraaleen hundi hammatamuusaaniin tajaajila hunda galeessa hawaasaaf dhiheenyatti kennuu danda’uu eeraniiru. Keessumaa gaaffiiwwan haqaa, nageenya, misoomaa fi bulchiinsa gaarii itti dhiheenyaan hawaasaaf deebisuuf qoodni gurmaa’insaa olaanaa dha jedhaniiru. Fakkeenyaaf Baatiiwwan shanan darban galmeewwan himannaa Mana Murtii Hawaasummaaatti dhihaatan 170 keessaa 150 deebii haqaa ariifachiisaa argachuusaanii himaniiru. Bu’uuraaleen Misoomaa Baadiyaatti daandiin, bishaan dhugaatii, Fayyaa fi Barnoonni ijaaramanii tajaajilaaf qaqqabuusanii eeraniiru. Carraa hojii dargaggootaa uumuuf bakki oomishaa fi gurgurtaa mijachuusaa akkasumas dhiheessiin sanyii filatamaa fi xaa’oo dhihaachuu ibsaniiru. Itti aanaan bulchaa Godina Gujii obbo Taaddasaa Buzunaa gamasaaniin, Godinichatti hirmaannaa Hawaasaan waajjiraaleen Gandaa 267 ijaaramuusaanii ibsaniiru. Tajaajilli haqaa ariifataan, dhaqqabamaa kennuuf mana murtii Aadaa 267 fi Mana Murtii oldabarfataa 13 hundeeffamuu ibsaniiru. Kunis hawaasa Godinichaa gaaffiiwwan nageenyaa, misoomaa fi bulchiinsa gaarii dhiheenyatti deebii akka argataniif gargaaruu dubbataniiru. Gurmaa’insi Gandaa Haaraan haala jireenya hawaasa Godinichaa, aadaa hojii, Tajaajila haqaa, akkasumas, fedhii nageenyaa fi misoomaa bu’uura kan godhatedha jedhan.
Pirojektoota misoomaa naannichatti galmaa'an daran cimsuuf mootummaa cinaa dhaabbachuun gahee keenya ni baana - Jiraattota Magaalaa Jigjigaa
Dec 14, 2025 178
Mudde 5/2018(TOI)- Pirojektoota misoomaa naannichatti galmaa'an daran cimsuuf mootummaa cinaa dhaabbachuun gahee keenya ni baana jedhan jiraattonni Magaalaa Jigjigaa. Waltajjiin marii hawaasaa mata duree “labsiiwwan Gubaa, injifannoo mootummaa Ida’amuu” jedhuun magaalaa Jigjigaatti gaggeeffameera. Jiraattonni magaalaa Jigjigaafi naannawaa ishee irratti hirmaataniru. Hirmaattota kanneen keessaa yaada kan kennan Chiif Aqiil Ahimad Huseen, waggoottan darban bu’aawwan misooma hedduu milkaa’an argineerra jedhani. Gara fuula duraattis hojiin misoomaa akka itti fufaniif deeggarsa keenya itti fufna jedhaniiru. Hirmaataan kan biraan obbo Umar Hasan Hirsi akka jedhanitti hojiileen naannichatti hojjetaman kan galateeffman ta’uu ibsaniiru. Hojiileen hanga ammaatti hojjetaman kan galateeffataman ta’uu eeruun gara fuula duraatti mootummaan bishaan dhugaatii irratti akka hojjetu gaafataniiru. Angafni Lubaa Iyyoob Wondimmuu akka jedhanitti, uummanni piroojektoota misoomaa hedduu naannichatti hojjetamaa turan, nagaa eeguu irraa eegalee deeggaraa turaniiru. Hojiileen misoomaa eegalaman jajjabeessoofi abdii kan namatti horan ta’uu eeruun mootummaan gara fuula duraatti ibsaa daandii magaalaa irratti osoo xiyyeefatees yaada kaasaniiru. Hirmaataa waltajjichaa kan ta’an Luul Sheek Abdii mootummaan hojii kalaqaa irratti xiyyeeffannoo inni kenne cimee itti fufuu qaba jedhani. Waltajjicha kana kan dursuun gaggeessan, Miseensa Hojii Raawwachiiftuu Paartii Badhaadhinaa fi Hogganaan Mootummaa Naannoo Kibba Itiyoophiyaa obbo Xilahuun Kabbadaa yoo ta’an, mootummaan ida’amuu dandeettii gama hundaan jiru adda baasuun misoomsuun fayyadamummaa ummataatiif hojjechaa jiraachuu ibsaniiru. Qamadii biyya alaatii galchuu dhaabuu danda’uu akka fakkeenyaatti hojii waggoota jijjiiramaa keessatti hojjetamaa ture ta’uu eruun, damee hundaan badhaadhina mirkaneessuuf hojiin hojjetamaa jira jedhan. Naannoon Somaalee naannoo qabeenya uumamaan badhaate eeruun, mootummaan misooma hunda galeessa naannichaaf xiyyeeffannoo addaa kennaa akka jirus ibsaniiru. Bulchiinsa Magaalaa Jigjigaatti gaaffilee ummanni kaasan ,bishaan, daandii keessoo, fi ibsaa ilaalchisee ka’eef deebiin ni kennama jedhan. Itti Aantuun Af-yaa’ii Gumii Biyyaalessaa Hararii Aadde Amiinna Abdulkariim akka jedhanitti, mootummaan badhaadhina hunda hammate gama hundaan mirkaneessuuf tattaaffii taasisaa jiru keessatti bu’aa fakkeenyummaa qabu galmaan ga’uu ibsaniiru. Milkaa'ina argame itti fufsiisuuf ummanni mootummaa cinaa dhaabbachuun deeggarsa barbaachisu taasisuu akka qabus cimsanii dubbataniiru. Itti gaafatamaan Waajjira Paartii Damee Naannoo Somaalee Injiinar Mohaammad Shaalee akka jedhanitti, mootummaan naannichaa pirojektoota Magaalaa Jigjigaatti eegalaman daran misoomsuun magaalattii wiirtuu daldalaa taasisuuf ciminaan hojjechaa jira.
Diinagdee
Yunivarsiitichi Godina Harargee Bahaa fi Bulchiinsa Magaalaa Maayaaf sanyii filatamaa Qamadii deeggarsa taasise
Dec 15, 2025 25
Mudde 6/2018 (TOI)-Yuunivarsiitiin Haramaayaa Godina Harargee Bahaa fi Bulchiinsa Magaalaa Maayaaf sanyii filatamaa Qamadii misooma jallisii Boneef oolu deeggarsa taasise. Sanyii fooyya’aan kun dhukkubaa fi hongee dandamatee yeroo gabaabaatti kan gahu ta’uu dubbataniiru. Deeggarsicha itti aanaan pirezidaantii Qorannoo fi Hirmaannaa Hawaasaa Yuunvarsiitii Haramayaa Dr.Yisaaq Yusuuf hoggantoota Godina Harargee Bahaa fi Bulchiinsa Magaala Maayaaf kennaniiru. Deeggarsi Godinichaa fi Bulchiinsa Magaalichaaf taassifame sanyii fooyya’aa Qamadii Kuntaala 600 ta’uu ibsaniiru. Moggaasa maqaa "Kiingi Bardi " jedhamu kan kennameef sanyiin Qamadiin fooyya’aan hanqina roobaa dandamachuun yeroo gabaabaatti oomisha bu’aa qabeessa ta’uu Dr. Yisaaq ibsaniiru. Deeggarsi sanyii filatamaa kun Godinaa fi Bulchiinsa magaalichaatti lafa heektaara 600 misoomsuun oomisha kuntaala kuma 18 walitti qabuuf kan dandeessisuu fi Misooma Jallisii Bonee naannichaaf kan oolu ta’uu dubbataniiru. Itti gaafatamaan waajjira Qonnaa Godina Harargee Bahaa Obbo Abdii Ahimad gamasaaniin ,misooma waktiiwwan Bonaa bara Kanaan misoomni Qamadii Jallisii lafa heektaara kuma 96 ol irratti misooma. Sochii hojii hanga ammaatti lafti heektaarri kuma 47 ol qotamuusaa fi lafti heektaarri kuma 27 ol immoo hojiin sanyii facaasuu hojjetamuu dubbataniiru. Deeggarsa Sanyii fooyya’aa Yuunivarsiitiin Haramayaa taasise oomishaa fi oomishtummaa Qamadii Godinichatti guddisuuf akka gargaaru ibsuun, deeggarsa taasifameefis galateeffataniiru. Bulchiinsa magaalichaatti lafa heektaara 128 Qamadii Jallisii Boneen misoomsuuf qophiin xumuramuu itti Gaafatamaan Waajjira Qonnaa Bulchiinsa Magaalaa Maayaa Obbo Zallaqaa Abdataa ibsaniiru. Deeggarsa Sanyii fooyya’aa Qamadii Yuunivarsiitichi taasisee oomishtummaa Qamadii Qonnaan Bulaan eegale guddisuuf humna dabalataa akka ta’u dubbataniiru.
Ajandaa Tiraanisfoormeeshinii Qonnaa mirkaneessuuf hojiileen garagaara hojjetamaa jiru
Dec 15, 2025 55
Mudde 6/2018(TOI)-Ajanda Tiraanisfoormeeshinii Qonnaa milkeessuudhaan wabii nyaataa mirkaneessuuf hojiileen garagaraa hojjetamaa jiraachuu Ministirri Qonnaa Addisuu Araggaa ibsan. Ministeera Qonnaatti sagantaan sirna nyaataa cimsuu fi pirojektiin misooma Qamadii damdamannaa haala qilleensaa Itiyoophiyaa konkolaataa dirree, doqdoqqeewwanii fi paampii bishaanii naannoleef dabarseera. Ministirri Qonnaa Addisuu Araggaa konkolaattota dirree 267, Doqdoqqeewwan kuma 1 fi 854, paampiiwwan kuma 2 fi 289 naannoleef, bulchiinsa magaalota lamaanii fi dhaabbilee deeggartootaa Federaalaaf deeggarsaan dabarsanii kennaniiru. Deeggarsi kun baasii qaamolee deeggartootaa irraa argame birrii biiliyona 2 ta’uun kan bitaman ta’uun ibsameera. Ministirri Qonnaa Addisuu Araggaa wayita kana akka jedhanitti, hojiileen garagaraa Ajandaa Tiraanisfoormeeshinii Qonnaa milkeessuu danda’an hojjetamaa jiru. Tiraanisfoormeeshinii Qonnaa milkeessuuf lafa hin qotamiin qotuu akkasumas waggaatti al lama ol oomishuun cimee itti fufa jedhaniiru. Makaanaayizeeshinii babal’isuu, faayinaansii qaqqabamaa gochuun Tiraanisfoormeeshinii Qonnaa mirkaneessuuf hojiileen garagaraa raawwatamaa akka jiran ibsaniiru. Wabii nyaataa mirkaneessuu fi dinagdee baadiyyaa dadammaqsuuf hojjetamaa jiraachuu dabalanii eeraniiru.
Xiyyeeffannaan misooma qulqullina bunaafi gabaa bunaaf taasifame, oomishtoota bunaa fayyadamoo taasisuun galii sharafa alaa biyyattiis dabalaa jira.
Dec 14, 2025 126
Mudde 5/2018(TOI)- Xiyyeeffannaan misooma qulqullina bunaafi gabaa bunaaf taasifame, oomishtoota bunaa fayyadamoo taasisuun galii sharafa alaa biyyattiis dabalaa jiraachuu Abbaan Taayitaa Bunaafi Shaayee Itiyoophiyaa ibse. Giddugalli Dhandhamaa Bunaa Godina Gujii aanaa Adoolaa Waayyuu, ganda Birbirsaa Biluutti hundeeffame bakka hoggantoonni olaanoo Godinaalee, Federaalaa fi naannoo Oromiyaa argamanitti eebbifameera. Saganticha irratti kan argaman Daariktarri Olaanaa Abbaa Taayitaa Bunaa fi Shaayii Itiyoophiyaa doktar Addunyaa Dabalaa akka jedhanitti, mootummaan waggoota darban keessatti misooma bunaa, qulqullinaa fi gabaa bunaa irratti xiyyeeffachuun isaa oomishtoota fayyadamoo taasisuu fi galii sharafa alaa biyyattiis dabaleera. Keessumattuu gosoota biqiltuu bunaa fooyya’aa ta’an akka biyyaatti fayyadamuun oomishaafi oomishtummaa bunaa guddisuuf hojiin itti fufinsa qabu hojjetamaa turuu ibsaniiru. Qulqullina oomisha bunaa guddisuuf hojiin hubannoo uumuu qonnaan bultoota, daldaltootaa fi qooda fudhattoota hirmaachise gama hundaan gaggeeffamuu eeraniiru. Haaluma kanaan, bara darbe oomishni bunaa gabaa biyya keessaafi al-ergiitiif oolu dabaluu isaa eeruun, bara kanas oomishni fooyya’aan akka eegamu ibsaniiru. Naannoon Oromiyaa naannoo oomishni bunaa bal’inaan oomishamu ta’uu eeruun, keessumaa bunni Gujii dhamdhama mi’aa fi qulqullina uumamaa isaatiin gabaa addunyaa irratti baay’ee jaallatamaa dhufuu himaniiru. Giddugalli dhandhamaa bunaa aanicha keessatti eebbifamee tajaajilaaf dhiyaate buna naannoo sanatti oomishamu haala qulqullina isaa eeggateen gabaaf akka dhiyaatu gochuu keessatti iddoo guddaa akka qabus eeraniiru. Hogganaan Biiroo Qonnaa Naannoo Oromiyaa obbo Geetuu Gammachuu akka jedhanitti, oomishtummaa bunaa guddisuu fi qulqullina bunaa eegsisuuf tattaaffiin taasifamaa jiru bu’a qabeessa ta’aa jira. Giddugalli dhandhamaa bunaa kun oomisha qulqullinaa fi sadarkaa isaa eeggate naannichaa irraa gabaa biyya keessaa fi alaatti dhiyeessuuf gargaarsa guddaa akka taasisus beeksisaniiru. Bulchaan Godina Gujii obbo Nagaash Bullaallaaa gamasaaniitiin bara darbe oomishni bunaa godinichaa toonii kuma 70 ol gabaa giddu galeessaaf dhiyaachuusaa yaadachiisaniiru. Bara baajataa kanatti oomisha bunaa toonii kuma 120 ol godinicharraa gabaa giddu galeessaaf dhiyeessuuf karoorfamuu eeraniiruun, qonnaan bultoonni godinichaa kuma 160 ol misooma bunaa irratti hirmaachaa fi fayyadamoo ta’uu, akkasumas lafti bal’aan bunaan misoomuu danda’u, heektaara kuma 473 ol uwwisu akka jiru eeraniiru. Giddugalli Qulqullinaa fi dhamdhama Bunaa godinicha keessatti hundeeffame oomishtoonni cimanii akka hojjetan kan kakaasu ta’uu ibsaniiru. Godinichatti qonnaan bulaa oomisha bunaa irratti bobba’an obbo Taarikuu Maramii jiraataa aanaa Adoolaa Reeddee ganda Anfeeraaraa irraa akka jedhanitti, giddugalichi buna qulqullina fooyya’aa qabu akka oomishan ni jajjabeessa.
Magaalaa Baahir Daaritti abbootii qabeenyaa kaappitaala birrii biiliyoona 24.2 galmeessaniif eeyyamni invastimantii kenname.
Dec 14, 2025 98
Mudde 5/2018(TOI)- Magaalaa Baahir Daaritti ji’oota shanan darban keessatti abbootii qabeenyaa 184 kaappitaala birrii biiliyoona 24.2 galmeessaniif eeyyama invastimantii kennuu bulchiinsa magaalichaatti qajeelfamni industiriifi invastimantii beeksise. Sadarkaa itti aanaa kantiibaatti hoggantuun qajeelfa indaastirii fi invastimantii bulchiinsa magaalaa Baahir Daar aadde Birhaan Nugusee TOItti akka himanitti, Magaalaa Baahir Daar bakka invastimantii fi turizimii filatamaa taasisuuf xiyyeeffannoon hojjetamaa jira. Ji’oota shanan darban keessatti abbootii qabeenyaa gara magaalatti dhufanii carraa invastimantii jiru keessatti akka hirmaatan jajjabeessuuf tattaaffiin hojjetamaa turuu ibsaniiru. Haaluma kanaan abbootii qabeenyaa 184, kaappitaala birrii biiliyoona 24.2 galmeessanii, dameewwan aagiroo-piroosesingii, hoteelotaa fi turizimii, akkasumas dameewwan biroo irratti bobba’uuf eeyyama invastimantii gaafataniif eeyyamni kuni kan kenname akka ta’e beeksisaniiru. Abbootiin qabeenyaa eeyyama invastimantii argatan kunneen,gara fuula duraatti ijaarsa irratti yeroo bobba’an, gabaa biyya keessaafi biyya alaaf dhiyeessuun dabalatatti,hawasa hedduuf carraa hojii akka banan dubbataniiru. Warshaalee kanaan dura eeyyama invastimantii argatanii ijaarsa irra turan 26 keessaa, shanana isaanii ji’oota shanan darban keessatti hojii dhaabbii maashinarii xumuranii gara oomishaatti galuu isaaniis hubachiisaniiru. Warshaaleen hafan adeemsa maashinarii dhaabuuf akka jiran eeruun itti gaafatamamtuun kuni, warshaaleen hojii dhaabbii maashinarii saffisaan xumuranii oomisha akka eegalaniif deeggarsaafi hordoffiin cimaan taasifamaa jiraachuu eeraniiru. Yeroo ammaa kana indaastiriiwwan mukaa fi sibiilaa, nyaataa fi dhugaatii, akkasumas indaastiriiwwan huccuu dabalatee indaastiriiwwan oomishaa adda addaa 268 magaalattii keessatti hojjechaa akka jiran hubachiisaniiru. Kanneen keessaa indaastiriiwwan 13 oomisha al-ergii irratti kan xiyyeeffatan yoo ta’u; walumaa galatti dargaggoota kuma 11 olii fi kutaalee hawaasaa biroof carraa hojii uumuu isaanii ragaan Qajeelcha Industirii fi Invastimantii irraa argame ni mul’isa.
Saayinsii fi teeknooloojii
Leenjiin Koodarsii kenna Tajaajila Mootummaa Ammayyeessuuf nu deeggareera– Hojjettoota
Dec 12, 2025 198
Mudde 3/2018(TOI)-Leenjiin Koodarsii kenna Tajaajila Mootummaa Ammayyeessuuf isaan gargaaruusaa hojjettootni mootummaa Godina Gujii ibsan. Naannoo Oromiyaa Godina Gujiitti hojjettoonni Mootummaa Magaalaa Adoolaa Leenjii Itiyoo koodarsii fudhatan keessaa Guddataa Gammadaa tokko. Leenjichi teekinooloojiin of gahoomsuun maamiltootaaf tajaajila si’ataa kennuuf humna dabalataa akka ta’u dubbateera. Leenjichaan beekumsa Saayinsii kompiitaraa fi hubannaa namtolchee argagachuu milkaa’ina hojiif akka isa gargaare ibseera. Yaada dargagoo Gammadaa kan qooddatan immoo hojjetaan mootummaa kan biraan Dargaggoo Dastaa Halakee gamasaan, leenjichi beekumsaa fi teekinooloojii qindeessuun dandeettii dorgommi guddifachuu dubbateera. Leenjicha Xumuruun Waraqaa ragaa fudhachuusaa ibsuun, leenjichi gahumsaa fi dorgomummaa lammiilee guddisuun hojii fooya’aaf kaka’umsa kan uumudha jedheera . Carraa kanatti fayyadamuun hoj-maata ammayaa’aa hojiirra oolchuuf beekumsaa fi dandeettiin ga’oomuuf namni hundi leenjicha fudhachuun misooma biyyaaf qoodasaa bahuu akka qabu muuxannoosaa qoodeera. Waajjira Sivilsarvisii Godinichaatti Dursaan garee misooma humna namaa Biiluu Sorsaa Beekumsaa fi dandeettii hojjettoota Mootummaa guddisuuf hojjettoota kuma 25 leenjii Itiyoo Koodarsi akka fudhataniif karoorfamuu ibsaniiru. Leenjichi Dinagdee Dijiitaalaa Ijaaruuf tattaaffii taassifamu kan deeggaru ta’uu eeruun hanga ammaatti godinichatti hojjettoonni kuma 23 fi 456 leenjicha xumuranii waraqaa ragaa fudhachuusaanii eeraniiru. Leenjichi hojjettoonni Mootummaa Teekinooloojii Addunyaa waliin wal beeksisuun hojmaata gahoomee fi dorgomaa akka hordofan karoorfamuu ibsaniiru. Kunis teekinooloojiin deeggaramuun fi tajaajila si’ataa kennuuf kan gargaaru ta’u hubachiisaniiru.
Finfinneetti tajaajiloota itti quufinsa ummataa guddisan qaqqabamaa taasisuuf hojiin hojjetamu cimee itti fufa-Kantiibaa Adaanech Abeebee
Dec 11, 2025 191
Mudde 2/2018(TOI)-Finfinneetti tajaajiloota itti quufinsa ummataa guddisan qaqqabamaa taasisuuf hojiin hojjetamu cimee akka itti fufu Kantiibaa Adaanech Abeebee ibsan. Kantiibaan magaalaa Finfinnee Adaanech Abeebee gamoolee bulchiinsa aanaa Ismaarti ta’an kan magaalattiitti kenniinsa tajaajilaa saffisiisan eebbisanii hojii eegalchiisaniiru. Gamooleen bulchiinsaa eebbifaman kutaa magaalaa Lidataa aanaa 2, kutaa magaalaa Laaftootti aanaa 12 fi aanaa 1 tti argamanidha. Gamooleen kunneen tajaajiloota mootummaa garagaraa karaa walsimee fi saffisaan qaqqabsiisuuf kan dandeessisan yoo ta’u biirolee tajaajila kennan, galmoota wal gahii fi bkka konkolaataan dhaabatu kan of keessaa qabanidha. Gamoowwan kunneen bakka daa’imni keessa turan, bakkeewwan magariisaa dabalatee tajaajiloota mijataa qama miidhamtootaaf kennuu dandeessisan ta’uu saganticharratti ibsameera. Kantiibaa Adaanech Abeebee wayita kana akka jedhanitti,tajaajila ummata guddachaa dhufeef tajaajila madaalawaa kennuu kan dandeessisan yeroon gaafatu qaqqabsiisuun amma jedhaniiru. Bulchiinsi tajaajila si’ataa fi walsimate kennuuf hojii hojjetu cimsee itti fufuusaa ibsaniiru. Gamooleen tajaajila Ismaartii kennan kan har’a bakka sadiitti eebbifaman agarsiiftuu tattaaffii kanaati jedhaniiru. Tajaajila kennamu caalaatti bu’a qabeessa akka ta’u gamoo jaaruun gamatti ijaarsa human namaaf xiyyeeffannoon guddaan kennamuu ibsaniiru. Tajaajila kennitoonni ogummaa fi ilaalchaan akka ciman hojjetamaa jiraachuu eeranii, gama Kanaan miseensonni hooggansa magaalaa waan irraa eegamu bahachuu akka qaban cimsanii kaasaniiru. Gamoowwan tajaajila Ismaartii kennan kan har’a eebbifaman irraa jalaan kutaalee magaalaa birootti akka babal’atan mirkaneessaniiru.
Sirni kaffaltii dijiitaalaa Itiyoophiyaa hirmaachisummaa faayinaansii mirkaneessuun biyyoota Afrikaaf fakkeenya ta’uu kan danda’u dha
Dec 11, 2025 189
Mudde 02/2018(TOI)- Sirni kaffaltii dijiitaalaa Itiyoophiyaa hirmaachisummaa faayinaansii mirkaneessuun biyyoota Afrikaaf fakkeenya ta’uu kan danda’u dha jechuun ibsan Barreessaa Olaanaan Naannoo Daldala Walaba Ardii Afrikaa Waamkeelee Meenee. Daldala biyyoota Afriikaa mijeessuuf maallaqa waloo hojiirra oolchuun barbaachisaa ta’uus cimsanii dubbataniiru. Yaa’iin Waggaa Kaffaltii Dijitaalaa Itiyoophiyaa 2ffaa gaggeeffameera. Barreessaa olaanaan naannoo daldala walaba ardii Afrikaa Waamkeelee Meenee yaa’icha irratti akka jedhanitti, daldala Afrikaa keessaa waggaatti doolaara biiliyoona shan ta’u bittaa fi gurgurtaa raawwatamu haala mijeessuudhaan galma maallaqa waloo qabame ardii kanaaf galmaan ga’uuf gumaacha olaanaa akka qabu ibsaniiru. Barreessaan olaanaan kuni akka jedhanitti daldalli ardii kanaa maallaqa qaama sadaffaatiin kan gaggeeffamu yoo ta’u, kunis lammiilee Afrikaa baasii hin barbaachifneef saaxilaa jira. Daldala biyyoota Afrikaa gidduutti adeemsifamu baasii kan qusatu, ammayyaa fi saffisaa taasisuuf maallaqni waloo ardii hojiirra ooluu akka qabu ibsaniiru. Daldala ardii kanaa keessattis sirni saffisa qabu kan biyyoonni maallaqa ofiitiin daldala gaggeessan diriiruu akka qabu ibsaniiru. Naannoon Daldala Walaba Ardii Afrikaas sirna daldala biyyoota Afrikaa gidduu jiru haala mijeessuuf yaada uumuun gahee isaa bahachaa akka jiru ibsaniiru. Itiyoophiyaan jijjiirama dijitaalaa irratti guddina milkaa’aa agarsiisaa akka jirtus barreessaan onaanaa kuni hubachiisaniiru.
Miidiyaaleen Faayidaa biyyoolessaa eegsisuu fi Ijaarsa Seenessa walorratti xiyyeeffannoon hojjechuu qabu
Dec 11, 2025 149
Mudde 2/2018(TOI)- Miidiyaaleen Faayidaa biyyoolessaa eegsisuu fi Ijaarsa Seenessa walorratti xiyyeeffannoon hojjechuu akka qaban Mana Maree bakka bu’oota ummataatti walitti qabaan Koree dhaabbataa Dhimmoota Dimokiraasii Unatuu Allanaa ibsan. Miidiyaan sirna Dimokiraasii dagaagsuuf, iftoominaa fi itti gaafatamummaa mirkaneessuuf, Hawaasa dammaqee fi guddina Dinagdee mirkaneessuuf , dhaqqabamummaa odeeffannoo fi barsiisuun qooda olaanaa qabaachuun ni beekkama. Mana Maree Bakka bu’oota ummataatti walitti qabaan Koree dhaabbataa Dhimmoota Dimokiraasii Iwunatuu Allanaa TOI’f akka ibsanitti, Itiyoophiyaatti hojiiwwan Aadaa Dimokiraasii dagaagsan, tokkummaa cimsanii fi faayidaa biyyoolessaa eegsisan hojjetamaa jiru. Ijaarsa Sirna Dimokiraasii keessatti yaadni caalmaa fi hedduumminni murteessaadha kan jedhan walitti qabaan kun, kanaafis shoora Miidiyaa guddisuuf hoj-maanni mijataan diriirfamuu dubbataniiru. Kanaafis odeeffannoowwan tamsa’an faayidaa biyyoolessaa kan hin miine, waloomaa fi tokkummaa ummattootaa kan hin diigne ta’uu qaba jedhaniiru. Miidiyaan qabiyyee dabarsu irratti garaagarummaan jiraachuun akka hin oolle ibsuun, ergaawwan darban ka’umsa walitti bu’insaa, akka hin taane of eeggachuu akka qaban hubachiisaniiru. Itiyoophiyaanonni kabaja biyyaa fi faayidaa biyyoolessaaf tokkummaa fi ejjennoon akka hiriiran Injifannoon Adawaa mallattoo barri hin jijjiirredha kan jedhan dura taa’aan kun keessuma dhimmicharratti garaagarummaan jiraatanis biyya dursuu qabu jedhaniiru. Miidiyaan faayidaa biyyoolessaa eegsisuu fi ijaarsa seenessa waloorratti xiyyeeffannoon hojjechuu akka qaban cimsanii ibsaniiru.
Ispoortii
Tapha waancaa Itiyoophiyaan Bunni Itiyoophiyaa fi Maqalee 70 Indartaan ni taphatu
Dec 15, 2025 50
Mudde 6/2018(TOI)-Tapha Waancaa Itiyoophiyaa marsaa 3ffaa Sagantaa xumuraan Buna Itiyoophiyaa fi Maqalee sabandartaa gidduutti har’a gaggeeffama. Taphni Gareewwanii guyyaa sa’aatii 9:30 Istaadiyeemii Finfinneetti gaggeeffama. Bunni Itiyoophiyaa marsaa lammataan Magaalaa Adaamaa 2 fi 1n Injifateera. Morkataansaa Maqalee 70 Indartaan marsaa lammaffaan Faasil Kanamaa 1 fi 0n injifachuun marsaa 3ffaatti makamuuun ni yaadatama. Bunni Itiyoophiyaa Piriimar Liigichatti qabxii 11n sadarkaa 13ffaa qabateera. Maqalee 70 indartaan qabxii 5n sadarkaa 19ffaa qabatee sadarkaa gad- bu’aarra jira. Kilabiin Tapha har’aa injifate garee nuusa xumuraatti darbu kan xumuraa ta’a Kilaboonni lamaan Piriimar Liigii Itiyoophiyaa tobee 18ffaan waliin ni taphatu. Bunni Sidaamaa, Buna Beenchimaajii waliin, Machaal , walwaloo Addigiraat Yunvarsiitii waliin, Magaalaan Boodittii, Madin Itiyoophiyaa fi Nagallee Arsii fi kanneen biroon kilaboota xumuraaf Warra darbanidha.
Tapha Piriimar Liigichaan Maanchistar Yuunaayitid Boornimaawuz waliin taphata
Dec 15, 2025 60
Mudde 6/2018 (TOI)- Tapha Piriimar Liigii Ingiliz torbee 16ffaa sagantaa dhumaan Maanchistar Yuunaayitidii fi Boornimaawuz gidduutti har’a ni gaggeeffama. Taphichi galgala sa’aatii 5:00 Istaadiyeemii Oltiraafoorditti gaggeeffama. Maanchistar Yuunaayitid qabxii 25n sadarka 8ffaa irra jira yoo ta’, Boornimaawuz immoo qabxii 20n sadarkaa 15 irra jira. Kilaboonni lameen piriimar liigichaaan kan walitti dhufan kun yeroo 17ffaadha. Taphoota 16 ammaan dura gaggeessaniin Maanchistar Yuunaayitid yeroo 9 yoo injifatu Boornimaawuz yeroo 4 injifachuun, yeroo Sadii qixa baheera. Maanchistar Yuunaayitid taphicharratti galchii 30 yoo lakkoofsisu, Boornimaawuz galchii 18 lakkoofsiseera. Taphoota Liigichaa 5 darbanitti walitti dhufeenya qabaniin Boornimaawuz taphoota 2 yoo injifatu, Maanchistar Yuunaayitid yeroo tokko injifateera. Taphoota lama hafan qabxii qooddataniiru. Gareewwan lamaan taphicharratti wal morkii madaalawaa gaggeessu jedhamee eeggama.
Tapha Piriimar Liigichaatiin Cheelsii fi Livarpuul injifataniiru
Dec 13, 2025 177
Mudde 4/2018(TOI)- Tapha Piriimar Liigii Ingiliz turban 16ffaatiin har’a eegalameera. Tapha Istaadiyeemii Istaamfoorditti gaggeeffameen Cheeliin 2 fi 0’n Evertaniin mo’ateera. Cheelsiin qabxii 28’n sadarkaasaa gara afraffaatti guddifateera. Everten qabxii 24’n saddettaffaarra jira. Tapha biraatiin Livarpuul 2 fi 0’n Biraayitaniin mo’ateera. Akkaataa qabxii kanaatiin mo’ataan Liigichaa kan yeroo Liivarpuul qabxii 26’n jahaffaa, Biraayiten qabxii 23’n sadarkaa jahaffaa, Biraayiten qabxii 23’n saglaffaarratti argamu. Halkan sa’aatii 5tti Liigicha dursaa kan jiru Arsenaal Wolvis waliin Istaadiyeemii Emereetisitti ni taphatu. Sana dura Barnileeyi Fulhaam waliin sa’aatii 2;30tti ni taphatu.
Lammii fayya buleessaa fi oomishuu danda’u horachuun omishaa fi omishtummaa guddisuuf sosochii ispoortii barsiifata gochuu qabna
Dec 13, 2025 108
Mudde 4/2018(TOI)- Lammii fayya buleessaa fi oomishuu danda’u horachuun omishaa fi omishtummaa guddisuuf sosochii ispoortii barsiifata gochuun akka barbaachisu himame. Korporeeshiniin misooma paarkiiwwan Industirii dirree Ispoortii zoonii dinagdee addaa Qilinxootti ijaarsise eebbisiiseera. Hojii raawwachiisaan olaanaa korporeeshinii misooma paarkiiwwan Industirii Dr. Fissahaa Yittaagasuu akka dubbatanitti, Ispoortiin walitti dhufeenya hawaasaa cimsuun aadaa waliin hojjechuu kan gabbisudha. Industiriiwwan oomishaalee garagaraa oomishuuf hojiilee hojjetu bu’a qabeessa gochuuf humni namaa oomishuu danda’u murteessaadha jedhaniiru. Humna namaa qaban sirnaan itti fayyadamuuf, bu’a qabeessa gochuu fi omishaa fi omishtummaa guddisuuf lammii omishaa fayyaansaa eegame ijaaruun diqama ta’uu hubachiisaniiru. Dirreen Ispoortii zoonii dinagdee addaa Qilinxoo keessatti ijaarame hojjettoonni zoonii dinagdichaa fi hawaasni naannawichaa kan itti fayyadamu ta’uu beeksisaniiru. Hojii gaggeessaan olaanaa zoonii dinagdee addaa Qilinxoo Tolasaa Badhaadhaa gamasaaniin, dirreewwan Ispoortii kun hojjettoonni Ispoortii hojjechuun fayyaasaanii akka eegan ni taasisu jedhaniiru. Dirreen Ispoortii kun kubbaa miilaa fi kubbaa kochoo dabalatee akaakuuwwan Ispoortii biroo hojjechuuf kan oolan akka ofkeessaa qabu eeraniiru. Hogganaan waajjira federeeshinii kubbaa koochoo Finfinnee Alamneh Siyyum akka biyyaatti hawaasa fayya buleessa uumuuf babal’achuun dirree Ispoortii gumaacha olaanaa qaba jedhaniiru.
Eegumsa naannoofi haala qilleensaa
Bara kanatti kunuunsa qabeenya uumamaa fi misooma bishaan kuufamaan lafti heektaara miiliyoona 4.6 ni misooma- Ministeera Qonnaa
Dec 14, 2025 77
Mudde 5/2018(TOI)- Bara kanatti kunuunsa qabeenya uumamaa fi misooma bishaan kuufamaan lafti heektaara miiliyoona 4.6 ni misoomfama jedhe Ministeerri Qonnaa. Ministeera Qonnaatti hojigaggeesaan Olaanaa Misoomaa fi Itti Fayyadama Qabeenya Uumamaa Faanosee Mokonnon akka jedhanitti, kunuunsa qabeenya uumamaa fi misoomni qindaa’aan bishaan kuufamaa hawaasa biratti aadaa ta’aa jira. Hojiin kunuunsa biyyee fi bishaanii waggaa waggaan naannoolee biyyattii hunda keessatti sosochii hawaasaatiin gaggeeffamaa jiraachuu ibsaniiru. Hojiin kunuunsa qabeenya uumamaa lafa manca’e damdamachiisuuf, dhiqama biyyee ittisuuf, gabbina biyyee dabaluufi oomishaafi oomishtummaa guddisuuf gargaaraa jira jedhan. Kanarra darbees, dargaggoonni gurmaa’uun kuduraalee fi muduraalee oomishuun, fayyadamummaan diinagdee isaanii dabalaa jiraachuus ibsaniiru. Duulli Kunuunsaa fi Misooma Qabeenya Uumamaa bara kanaa baatii Amajjii keessa akka biyyaatti ifatti akka eegalu eeruun, kanaafis qophiin xumuramaa akka jiru hubachiisaniiru. Bara kana lafti heektaara miiliyoona 4.6 hojii kunuunsa qabeenya uumamaa bishaan kuufamaa kuma 21 keessatti akka misoomu ibsaniiru. Hojii kunuunsa qabeenya uumamaa sosochii uummataatiin gaggeeffamu, waggaa waggaan giddu galeessaan uummanni miiliyoona 14 ol akka hirmaatu himaniiru. Hawaasni yeroo isaa, anniisaa fi qabeenya isaa aarsaa gochuun, waggaatti giddu galeessaan birrii biiliyoona 18 ol gumaachuu ibsaniiru. Madaallii uumamaa eeguu fi jijjiirama qilleensaa ittisuu keessatti bulchiinsi qabeenya uumamaa barbaachisummaa guddaa waan qabuuf, kutaaleen hawaasaa hundi duula sosochii kanaa irratti akka hirmaatan waamicha dhiyeessaniiru.
Guyyoota kurnan dhufan keessatti naannoolee biyyattii adda addaatti halkanii fi ganama haalli qillensa qorraa cimaan ni mudata - Inistiitiyuutii Meetirooloojii Itiyoophiyaa
Dec 12, 2025 248
Mudde 03/2018(TOI)- Guyyoota kurnan dhufan keessatti naannoolee biyyattii adda addaatti halkanii fi ganama haalli qillensa qorraa cimaan ni mudata jedhe Inistiitiyuutiin Meetirooloojii Itiyoophiyaa. Inistiitiyuutiin Meetirooloojii Itiyoophiyaa akka beeksisetti qorri halkanii fi ganamaa naannoo Kaaba biyyattii, bahaa, Giddu Galeessaa fi Kibbaa keessatti haalaan qorri cimaa akka ta’u beeksiseera. Inistiitiyuutiin Meetirooloojii Itiyoophiyaa, ibsa TOIf ergeen, naannoolee biyyattii irra caalaan haala qilleensaa goggogaa, aduu fi qilleensi bonaa bubbee qabu akka mul’atu beeksiseera. Raagaan haala qilleensaa akka agarsiisutti, qilleensi goggogaa fi qorraa sababa dhiibbaa qilleensaa olaanaa Saayibeeriyaa irraa gara biyya keenyaatti bubbisu jiruuf, guyyoota kurnan dhufan keessatti cimee itti fufa jedhe. Raagaan haala qilleensaa akka agarsiisutti naannoo tokko tokkotti qorri digrii seelshiyeesii shanii gadi akka bu’u ni mul’isa. Kanaafuu Kaaba, Kaaba Bahaa,Baha biyyattii, giddugaleessaa fi kibbaa lafa Gammoojjummaa keessatti qorri halkanii fi ganama haalaan cimaa akka ta’u ibsaniiru. Akkasumas darbee darbee naannoolee tokko tokkotti cimaa ta’ee naannoo tokko tokkotti qorra fixeensa qabu akka fidu ibseera. Godinaalee kibbaa fi kibba bahaa biyyattii keessatti naannoleen muraasni yeroo rooba bonaa isaanii isa lammaffaa keessa jiran rooba salphaa akka argatan himameera. Akkasumas raagaan haala qilleensaa akka agarsiisutti, kutaalee biyyattii kaaba dhihaa, dhihaa fi kibba dhihaatti darbee darbee rooba salphaan akka roobu ibsaniiru. Ragaan tilmaama lakkoofsaa akka agarsiisutti yeroo kanatti bishaan kuufamaa irra caalaan haala qilleensaa goggogaa akka mudatu himaniiru.
Sagantaan Ashaaraa Magariisaa oomishaa fi oomishtummaa guddisuun wabii nyaataa mirkaneessuuf tattaaffii taasifamaa jiru qabatamaan deeggaraa jira
Dec 11, 2025 152
Mudde 02/2018(TOI)- Sagantaan Ashaaraa Magariisaa oomishaa fi oomishtummaa guddisuun wabii nyaataa mirkaneessuuf tattaaffii taasifamaa jiru qabatamaan deeggaraa jiraachuu Ministeerri Qonnaa ibse. Sagantaan Ahaaraa Magariisaa kaka’umsa Ministira Muummee doktar Abiyyi Ahimadiin jalqabame, jijjiirama qilleensaa ittisuuf tattaaffii addunyaan taasisaa jirtu keessatti gumaacha olaanaa bahateera jedhame. Sagantaan kun fayyadamummaa dhaloota ammaa kan mirkaneesse; dhaloota egereef ammoo abdii kan kenne yoo ta’u, carraa hojii uumuu fi wabii nyaataa mirkaneessuu keessattis gahee isaa ba’ataa jira. Kanaaf yaa’ii haala qilleensaa addunyaa (COP-32) Biraazil magaalaa Beelam keessatti gaggeeffame irratti Itiyoophiyaan konfiraansii haala qilleensaa addunyaa 32ffaa (COP-30) keessummeessuuf filatamuun ishee ni yaadatama. Ministeera Qonnaatti hojii gaggeessaa Misoomaa fi itti Fayyadama Qabeenya Uumamaa fi Barreessaan Koree Teeknikaa Biyyaalessaa Sagantaa Ashaaraa Magariisaa Faanuusee Mokonnon akka jedhanitti, Sagantaan Ashaaraa Magariisaa Itiyoophiyaa wabii nyaataa mirkaneessuuf tattaaffii gochaa jirtuuf deebii qabatamaa kennaa jira. Waggoota torba darban keessatti biqiltuun biiliyoona 48 ol kan dhaabame yoo ta’u, kana keessaa dhibbeentaan afurtama kan biyya keessaa ta’uu eeruun, kanneen hafan ammoo gosa adda addaa akka ta’anis beeksisaniiru. Sagantaan Ashaaraa Magariisaa dhiqama biyyee hir’isuun,gabbina biyyee eeguun,oomishaafi oomishtummaan haala olaanaan akka dabalu gumaacha guddaa buuseera jedhani. Akkasumas burqaan lafa jalaa dabaluun, misooma jallisiif shoora olaanaa bahachaa jiraachuu ibsaniiru. Waggoota darbanitti kuduraalee fi muduraalee nyaataaf oolan dabalatee biqiltuuwwan biroo bal’inaan kan dhaabaman, galii maatii fi soorata maatii fooyyessuu keessatti gahee olaanaa akka qaban eeraniiru. Biqiltoonni sagantaa Ashaaraa Magariisaan dhaabaman bosona ta’aa akka jiran, kunis oomisha dammaaf haala mijataa uumuun, namoota horsiisa kanniisaa irratti bobba’aniif faayidaa olaanaa qaba jedhaniiru. Itti dabaluunis dameelee hedduu irratti carraa hojii bal’aa uumuun keessumattuu dargaggootaafi dubartootaaf dinagdee isaani guddisaa jiraachuu eeraniiru. Sagantaan Ashaaraa Magariisaa naannoowwan hongeef saaxilamoo fi lafa qullaa hafan gara naannoo oomishaatti jijjiiruun wabii nyaataa mirkaneessuun gumaachaa akka jiru hubachiisaniiru.
Itiyoophiyaan COP 32 akka qopheessitu filatamuunshee bu’a qabeessummaa hojiilee dhiibbaa jijjiirama haala qilleensaa damdamachuuf dandeessisanii kan agarsiisanidha
Dec 10, 2025 170
Mudde 1/2018 (TOI)- Itiyoophiyaan yaa’ii haala qilleensaa dhaabbata mootummoota gamtoomanii (COP 32) akka qopheessitu filatamuunshee bu’a qabeessummaa hojiilee dhiibbaa jijjiirama haala qilleensaa damdamachuuf dandeessisanii kan agarsiisu ta’uu Itiyoophiyaatti dubbii raawwachiisaan embaasii Jarman Dr. Fardiinaandi Voon Weeyih ibsan. Sagantaan ashaaraa magariisaa Itiyoophiyaa yaada ministrri muummee Dr. Abiyyi Ahimad maddisiisaniin bara 2011 eegalame nageenya lafa naannawaa eegsisuun gumaacha olaanaa taasisaa jira. Kana hordofuun Itiyoophiyaan yaa’ii haala qilleensaa addunyaa 30ffaa Biraaziil Baallamitti gaggeeffamerratti yaa’ii haala qilleensaa addunyaa 32ffaa(COP 32) akka keessummeessitu filatamuunshee niyaadatama. Itiyoophiyaatti dubbii raawwachiisaan embaasii Jarman Dr. Fardiinaandi Voon Weeyih TOI’f akka ibsanitti, hojiilee humna hayidiroo elektiriikii, ashaaraa magariisaa fi misooma magariisaa biroon hojjetamaniin bu’aaleen qabatamaa galmaa’aniiru. Itiyoophiyaan dhiibbaa jijjiirama haala qilleensaa damdamachuuf hojiin hojjechaa jirtu rakkinicha ittisuuf kutannoo qabdu akka agarsiisu dubbataniiru. Itiyoophiyaatti hojiileen damee dinagdee magariisaan, human haaromfamuu fi misooma bosonaan hojjetaman Itiyoophiyaan yaa’ii COP 32 qopheessuuf akka filatamtu gumaachuusaa ibsaniiru. Yaa’iiwwan jijjiirama haala qilleensaa biyyootaa fi sadarkaa idil addunyaatti gaggeeffamaniin hirmaannaan guddaa Itiyoophiyaan qabdu filatamuusheef ulaagaalee gargaaran keessatti akka eeraman ibsaniiru.
Gabaasa addaa
Poolisiin Magaalaa Finfinnee Tajaajilasaa guddina Magaala waliin wal-simsiisee guddisuuf teekinooloojii ammayyaa fi humna namaa gahoome gurmeessuun hojiisaa cimsee itti fufeera
Nov 22, 2025 899
Sadaasa 13/2018(TOI )-Poolisii Magaalaa Finfinnee Tajaajilasaa guddina magaala waliin wal-simsiisee guddisuuf Teekinooloojii Ammayyaa fi humna namaa gahoomeen hojii gurmeessuusaa cimsee itti fufuu Kantiibaan Bulchiinsa Magaala Finfinnee Adaanechi Abeebee ibsan. Qajeelchi Kolleejjii Poolisii Magaala Finfinnee yeroo jalqabaatiif humnasaan kaadimamtoota qodaaltota leenjise eebbisiiseera. Sirna eebbaa kanarratti Kantibaan Magaala Finfinnee Adaanechi Abeebee, Itti Aanaan Komishinar jeneraaliin Poolisii federaalaa Malaakuu Fantaa, Ajaajaa qajeelcha poolisii waliigalaa magaalaa Finfinnee Komishinar Geetuu Argaaw fi keessummoonni waamichi tassifameefii argamaniiru. Kantibaa Adaanech Abeebee wayita kana akka dubbatanitti, xiyyeeffannoo guddan Bulchinsichaa Dinagdee jiraattota magaalichaa ijaaruu fi jireenya hawaasummaa fooyyessuun misooma fulla’aa fi bulchiinsa gaarii, badhaadhina hunda galeessa mirkaneessuudha. Magaalittii jireenyaa fi hojiif kan mijatte akka taatuu fi dorgomaa idil-addunyaa fi filatamtuu, magaala konfiraansii taassisuuf bu’aa qabeessummaan hojiiwwan misoomaa eeggalamanii cimanii itti fufuu beeksisaniiru. Hojiiwwan misooma kunneen fulla’aa gochuuf nagaa fi tasgabbin mirkanaa’uun murteessaa fi dhimma ijoo ta’uu hubachiisaniiru. Gama Kanaan Qajeelchi Poolisii Magaala Finfinnee Nageenyaa fi tasgabbii magaalittii mirkaneessuuf hojiiwwan jijiiramaa hojjechaa jiru kan jajjabeeffamu ta’uu dubbataniiru. Qajeelchichi guddina magaalichatti argamaa jiru u’uureffachuun tajaajilasaa guddisuuf teekinooloojii ammayyaa fi humna namaa gahoomeen of gurmeessuun hojiisaa hojjechuu dubbataniiru. Kunis ergama poolisiif kenname sirnaan raawwachuuf kan isa dandeessisu ta’uu ibsaniiru. Gama Kanaan Qajeelchichi humna namaa gahoome horachuu dabalatee teekinoolojin of gurmeessuuf hojjechaa turuu mirkaneessaniiru. Qondaaltonni eebbifamtoonni nagaa fi tasgabbii magaalittii eegsisuuratti itti gaafatamummaa guddaa qabaachuusaanii kaasuun seeraa fi sirna magaala kabachiisuun kutannoon akka hojjetan hubachiisaniiru.
Humna elektirikii guutuu biyyattiitti addaan cite deebisuuf tattaaffiin taasifama
Dec 7, 2024 9513
Sadaasa 27/2017(TOI) - Humna elektirikii guutuu biyyattiitti addaan cite deebisuuf tattaaffiin taasifamaa jiraachuu Humni Elektiriikii Itoophiyaa beeksise. Har'a galgala kana tasgabbii dhabuu sistamaatiin rakkoo mudateen guutuu biyyattiitti humni elektirikii addaan citeera. Rakkoo kana hiikuufi humnicha deebisuuf buufatalee maddoota humnaafi raabsaatti tattaaffiin olaanaa taasifamaa jira. Rakkoo umame Humni Elektiriikii Itoophiyaa hiikee hanga bakkasaatti deebisutti obsaan akka nu eegdan kabajaan gaafachaa, odeeffannoowwan jiran hatattaamaan kan isiniin biraan geenyu ta'a jechuun Tajaajilli Elektiriikii Itoophiy karaa miidiyaa hawaasummaa isaa beeksiseera.